ԵՐԿԻՆՔ

«Երկինք(ներ)» թարգմանված եբրայերեն շամայիմ բառը (միշտ դրված է հոգնակի թվով) թերևս փոխանցում է բարձր կամ վեհ բանի միտք (Սղ 8։1; Առ 25։3; Ես 55։9)։ «Երկինք» թարգմանված հունարեն ուռանոս բառի ստուգաբանությունը հստակ չէ։

Բառացի երկինք(ներ)։ «Երկինք(ներ)» թարգմանված բառը բնագրային լեզուներում ընդգրկուն իմաստ ունի և առնչվում է ողջ տիեզերական տարածությանը։ Սովորաբար համատեքստն է օգնում որոշելու, թե դրա կոնկրետ որ հատվածի մասին է խոսքը։

Երկրի մթնոլորտ։ «Երկինք(ներ)» բառը կարող է վերաբերել Երկրի մթնոլորտին, որտեղ գոյանում են ցողն ու եղյամը (Ծն 27։28; Հոբ 38։29), թռչում են թռչունները (2Օր 4։17; Առ 30։19; Մթ 6։26), փչում է քամին (Սղ 78։26), փայլատակում է կայծակը (Ղկ 17։24), լողում են ամպերը և առաջացնում անձրև, ձյուն ու կարկուտ (Հս 10։11; 1Թգ 18։45; Ես 55։10; Գրծ 14։17)։ Երբեմն այն մատնանշում է Երկրի վերևում երևացող գմբեթաձև տարածությունը՝ երկնակամարը (Մթ 16։1-3; Գրծ 1։10, 11)։

Երկրի մթնոլորտը ընդհանուր առմամբ այն նույն «տարածությունն» է [եբր.՝ ռակիա], որը հաստատվեց արարչագործության երկրորդ օրը։ Այդ մասին խոսվում է Ծննդոց 1։6-8-ում։ «Երկինք» բառը հենց այս իմաստով է գործածված Ծննդոց 2։4, Ելք 20։11 և 31։17 համարներում, որտեղ նշվում է «երկնքի ու երկրի» ստեղծման մասին (տես ՏԱՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ)։

Երբ ստեղծվեց մթնոլորտը, երկրի մակերևույթի ջրերը բաժանվեցին տարածության վերևի ջրերից։ Դա օգնում է հասկանալ Նոյի օրերում տեղի ունեցած Համաշխարհային ջրհեղեղի վերաբերյալ հետևյալ նկարագիրը. «Երկնքի ահռելի ջրերի աղբյուրները ժայթքեցին, ու երկնքի ջրարգելակները բացվեցին» (Ծն 7։11; հմմտ. Առ 8։27, 28)։ Ջրհեղեղի ժամանակ տարածության վերևի ջրերն ըստ երևույթին թափվեցին երկրի վրա տեղատարափ անձրևի տեսքով՝ ասես հոսելով ջրանցքների միջով։ Երբ այդ հսկայական ջրամբարը դատարկվեց, փոխաբերական իմաստով «երկնքի ջրարգելակները փակվեցին» (Ծն 8։2)։

Տիեզերական տարածություն։ Բառացի «երկինքը» տարածվում է Երկրի մթնոլորտի սահմաններից դուրս և ընդգրկում է տիեզերական տարածությունն ու դրանում գտնվող երկնային մարմինները՝ «երկնքի ամբողջ զորքը»՝ Արևը, Լուսինը, աստղերը և համաստեղությունները (2Օր 4։19; Ես 13։10; 1Կթ 15։40, 41; Եբ 11։12)։ Աստվածաշնչի առաջին համարում խոսվում է աստղազարդ երկնքի արարման մասին. այն ստեղծվեց նախքան Երկիրը պատրաստ կլիներ մարդկանց բնակության համար (Ծն 1։1)։ Երկինքը, որն Աստծու «ձեռքի գործն» է, ինչպես նաև Երկրի մթնոլորտը արտացոլում են Աստծու փառքը (Սղ 8։3; 19։1-6)։ Բոլոր «երկնային մարմինները» ղեկավարվում են Աստծու սահմանած «օրենքներով»։ Չնայած ժամանակակից սարքավորումների առկայությանն ու մաթեմատիկայի բնագավառում ձեռք բերված առաջադեմ գիտելիքներին՝ աստղագետները լիովին չեն կարողանում հասկանալ այդ «օրենքները» (Հոբ 38։33; Եր 33։25)։ Այնուամենայնիվ, նրանց հայտնագործությունները հաստատում են, որ մարդն ի զորու չէ չափելու երկինքը կամ հաշվելու երկնային մարմինները (Եր 31։37; 33։22; տես ԱՍՏՂ)։ Սակայն Աստված գիտի դրանց թիվը և անունները (Սղ 147։4; Ես 40։26)։

Երկինք և երկնքի ծայրեր։ «Երկինք» թարգմանված բնագրային բառերը վերաբերում են նաև մթնոլորտի այն հատվածին, որտեղ թռչուններն են թռչում, օրինակ՝ արծիվը (Հտն 8։13; 14։6, ծնթ.; 19։17; 2Օր 4։11 [եբր.՝ «մինչև երկնքի սիրտը»])։ Նման նշանակություն ունի «երկնքի և երկրի միջև» արտահայտությունը (1Տգ 21։16; 2Սմ 18։9, ծնթ.)։ Աստվածաշունչն ասում է, որ Բաբելոնի վրա հարձակվողները եկան «երկինքների ծայրերից», ինչն ըստ ամենայնի նշանակում է, որ նրանք եկան հեռվից՝ ասես հորիզոնից (որտեղ կարծես երկինքը միանում է երկրին, և արևը ծագում է ու մայր մտնում) (Ես 13։5, ծնթ.; հմմտ. Սղ 19։4-6)։ Նմանապես՝ «երկնքի չորս ծայրեր» արտահայտությունը հավանաբար վերաբերում է կողմնացույցի վրա նշված չորս ուղղություններին և մատնացույց է անում ողջ երկիրը (Եր 49։36; հմմտ. Դն 8։8; 11։4; Մթ 24։31; Մկ 13։27)։ Ինչպես որ երկինքը ամեն կողմից շրջապատում է երկիրը, այնպես էլ «երկնքի տակ եղած ամեն բան»՝ ողջ երկրագունդը, Եհովայի «աչքի առաջ է» (Հոբ 28։24)։

Ամպոտ երկինք։ Եբրայերեն մեկ ուրիշ բառ՝ շախակ, նույնպես գործածվում է երկնքի կամ ամպերի առնչությամբ (2Օր 33։26; Առ 3։20; Ես 45։8)։ Այն կարող է մատնանշել Երկրի վերևում եղող տեսանելի գմբեթը կամ կամարը, որը ցերեկը կապույտ է, իսկ գիշերը զարդարված է աստղերով (Սղ 89։37)։ Աստվածաշունչը գրողները շախակ բառը մեծ մասամբ գործածել են նկարագրելու համար այն, ինչ բարձր է՝ առանց հստակեցնելու, թե խոսքը «երկնքի» որ հատվածի մասին է (Սղ 57։10; 108։4)։ Եբրայերեն այդ բառի արմատն ունի «մանրացված բան» կամ «փոշու վերածված բան» նշանակությունը (2Սմ 22։43)։ Օրինակ՝ Եսայիա 40։15-ում այն թարգմանվել է «փոշու շերտ» (շախակ)։ Բնագրային այդ բառի գործածությունը տեղին է, եթե հաշվի առնենք այն, թե ինչպես են գոյանում ամպերը։ Տաք օդը, երկրի վրայից բարձրանալով, սառչում է մինչև այն ջերմաստիճան, որը հայտնի է որպես ցողի կետ, և ջրային գոլորշին կոնդենսանում է՝ վերածվելով փոշու աննշան մասնիկների, որոնք երբեմն կոչվում են ջրափոշի (հմմտ. Հոբ 36։27, 28; տես ԱՄՊ)։ Շախակ բառի գործածությունը տեղին է մեկ այլ պատճառով ևս. երկնքի՝ որպես կապույտ կամարի մեր ընկալումը պայմանավորված է նրանով, որ արևի ճառագայթները ցրվում են մթնոլորտում շնորհիվ փոշու աննշան մասնիկների, ջրային գոլորշու մոլեկուլների և որոշ չափով այնպիսի գազերի, ինչպիսիք են թթվածինը, ազոտը և ածխաթթու գազը։ Այդպիսի մթնոլորտ ստեղծելով՝ Աստված, կարելի է ասել, «ծեծելով հղկեց երկինքը, որն ասես մետաղյա կարծր հայելի լինի», ինչով և հստակ սահման դրեց կապույտ երկնակամարի համար (Հոբ 37։18, ծնթ.)։

Մթնոլորտում գոյություն ունեցող մասնիկները ձգողականության ուժի շնորհիվ սեղմվում են և մնում են Երկրի շուրջը, քանի որ ձգողականության ուժը թույլ չի տալիս, որ դրանք ցրվեն տիեզերք (Ծն 1։6-8)։ Հայելու նման՝ այդ մասնիկները անդրադարձնում են արևի լույսը, ինչի շնորհիվ երկինքը պայծառ է թվում։ Մինչդեռ եթե մթնոլորտ չլիներ, մենք միայն կտեսնեինք սև երկինք՝ անսովոր վառ, փայլող երկնային մարմիններով. հենց այսպիսի պատկեր կարելի է տեսնել Լուսնից, որը չունի մթնոլորտ։ Երբ տիեզերագնացները տիեզերքից նայում են Երկրին, դրա մթնոլորտը նման է լուսավոր, փայլող հալոյի՝ սկավառակի։

«Երկինքների երկինք»։ «Երկինքների երկինքը» ըստ ամենայնի վերաբերում է երկնքի ամենաբարձր կետին, և քանի որ երկինքը տարածվում է երկրագնդի շուրջբոլորը, այս արտահայտությունն ընդգրկում է անծայրածիր երկնային տարածությունը՝ ողջ տիեզերքը (2Օր 10։14; Նեմ 9։6)։

Երուսաղեմի տաճարը կառուցելուց հետո Սողոմոնն ասաց, որ «երկինքն ու երկինքների երկինքը» չեն կարող պարունակել Աստծուն (1Թգ 8։27)։ Որպես երկնքի Արարիչ՝ Եհովան դրանից շատ ավելի բարձր է։ Աստվածաշունչն ասում է. «Միմիայն նրա անունն է անհասանելիորեն վսեմ, նրա փառահեղությունը երկրից ու երկնքից էլ վեր է» (Սղ 148։13)։ Եհովայի համար բառացի երկինքը չափելը նույնքան հեշտ է, որքան մարդու համար որևէ առարկա մատներով չափելը (Ես 40։12)։ Սողոմոնի խոսքերը չեն նշանակում, որ Աստված չունի բնակության վայր, կամ որ նա ամենագո է, այսինքն՝ գոյություն ունի ամեն տեղ և ամեն ինչում։ Դա երևում է Սողոմոնի այն խոսքերից, համաձայն որոնց՝ Եհովան լսում է «երկնքից՝ իր բնակության վայրից», այսինքն՝ ոգեղեն ոլորտից (1Թգ 8։30, 39)։

Փաստորեն, բառացի «երկինքը» լայն նշանակություն ունի։ Թեև այն կարող է վերաբերել տիեզերքի ամենահեռավոր անկյուններին, սակայն կարող է նաև ցույց տալ պարզապես այն, ինչ բարձր, կամ՝ վեհ է, սովորականից ավելի բարձր է։ Օրինակ՝ Աստվածաշունչն ասում է, որ փոթորկված ծովի ալիքները նավի վրա գտնվող մարդկանց «մե՛կ երկինք են բարձրացնում, մե՛կ ծովի խորքերն իջեցնում» (Սղ 107։26)։ Բաբելոնի աշտարակը կառուցողները ուզում էին, որ այդ շինության «գագաթը մինչև երկինք հասներ»։ Կարելի է ասել՝ նրանք մտադիր էին երկնաքեր կառուցել (Ծն 11։4; հմմտ. Եր 51։53)։ Ամոս 9։2-ում մարգարեացվել է, որ մարդիկ ապարդյուն կփորձեն փախչել Եհովայի դատաստաններից՝ «երկինք բարձրանալով», ինչը ակներևաբար նշանակում է, որ նրանք ապաստան կփնտրեն բարձր լեռներում։

Հոգևոր երկինք։ Բառացի երկինքը մատնանշող բնագրային բառերը կիրառվում են նաև հոգևոր երկնքի առնչությամբ։ Ինչպես արդեն նշվեց, Եհովա Աստված չի բնակվում բառացի երկնքում, որովհետև նա Ոգի է։ Սակայն քանի որ նա «Բարձրն ու Վեհն» է և բնակվում է «բարձունքում» (Ես 57։15), «երկինք» թարգմանված եբրայերեն բառը՝ շամայիմ, որը հաղորդում է բարձր, վեհ բանի միտք, շատ համապատասխան է Աստծու «սուրբ ու փառահեղ բարձր բնակավայրը» նկարագրելու համար (Ես 63։15; Սղ 33։13, 14; 115։3)։ Լինելով երկինքը Ստեղծողը (Ծն 14։19; Սղ 33։6)՝ Եհովան նաև դրա Տերն է (Սղ 115։15, 16)։ Երկնքում նա իրագործում է այն ամենը, ինչ կամենում է, այդ թվում՝ հրաշքներ է գործում (Սղ 135։6)։

Ուստի Աստվածաշնչի շատ համարներում «երկինք» բառը ներկայացնում է հենց Աստծուն և որպես Գերիշխան նրա ունեցած դիրքը։ Աստծու գահը երկնքում է՝ ոգեղեն ոլորտում, որտեղ նա նույնպես իշխում է (Սղ 103։19-21; 2Տգ 20։6; Մթ 23։22; Գրծ 7։49)։ Իր բարձրագույն, վեհապանծ դիրքից Եհովան, կարելի է ասել, «ցած է նայում» բառացի երկնքին ու երկրին (Սղ 14։2; 102։19; 113։6), նաև խոսում է, պատասխանում է աղոթքներին ու դատաստան է իրագործում (1Թգ 8։49; Սղ 2։4-6; 76։8; Մթ 3։17)։ Դա է պատճառը, որ երբ Եզեկիան ու Եսայիան մահացու վտանգի առաջ կանգնեցին, «աղոթեցին.... ու օգնության համար դեպի երկինք աղաղակեցին» (2Տգ 32։20; հմմտ. 2Տգ 30։27)։ Երբ Հիսուսը կրոնական առաջնորդներին հարցրեց, թե Հովհաննեսը մկրտելու իրավասությունը որտեղից էր ստացել՝ «երկնքից, թե մարդկանցից», «երկինք» ասելով՝ նա Աստծուն նկատի ուներ (Մթ 21։25; հմմտ. Հվ 3։27)։ Կորած որդին ասաց, որ մեղք է գործել «երկնքի» և իր հոր դեմ (Ղկ 15։18, ծնթ.)։ Հետևաբար «երկնքի թագավորություն» արտահայտությունը ոչ միայն նշանակում է, որ այդ կառավարությունը գտնվում է հոգևոր երկնքում և իշխում է այնտեղից, այլև որ դա «Աստծու թագավորությունն» է (Դն 2։44; Մթ 4։17; 21։43; 2Տմ 4։18)։

Քանի որ Աստված երկնքում է, թե՛ մարդիկ, թե՛ հրեշտակները իրենց ձեռքերն ու երեսը բարձրացնում էին դեպի երկինք, երբ խնդրում էին նրան, որ գործի (Ելք 9։22, 23; 10։21, 22), երբ երդվում էին (Դն 12։7) ու երբ աղոթում էին (1Թգ 8։22, 23; Ողբ 3։41; Մթ 14։19; Հվ 17։1)։ 2 Օրենք 32։40-ում (ծնթ.) Եհովան ասում է, որ «բարձրացնում է իր ձեռքը դեպի երկինք» ու երդվում։ Հաշվի առնելով Եբրայեցիներ 6։13-ը՝ դա ակներևաբար նշանակում է, որ Եհովան ինքն իրենով է երդվում (հմմտ. Ես 45։23)։

Հրեշտակների բնակության վայր։ Հոգևոր երկինքը նաև Աստծու ոգեղեն որդիների համար «նախատեսված բնակության վայրն» է (Հդ 6; Ծն 28։12, 13; Մթ 18։10; 24։36)։ «Երկնքի զորք» արտահայտությունը, որը հաճախ վերաբերում է աստղերին, երբեմն կիրառվում է Աստծու որդիների՝ հրեշտակների առնչությամբ (1Թգ 22։19; հմմտ. Սղ 103։20, 21; Դն 7։10; Ղկ 2։13; Հտն 19։14)։ Այդ պատճառով անձնավորված «երկինքը» ներկայացնում է հրեշտակներին՝ «սրբերի ժողովը» (Սղ 89։5-7; հմմտ. Ղկ 15։7, 10; Հտն 12։12)։

Իշխանության խորհրդանիշ։ Ինչպես արդեն ասվեց, «երկինք» բառը կարող է վերաբերել Եհովա Աստծուն՝ որպես Գերիշխանի։ Այդ պատճառով, երբ Դանիելը Նաբուգոդոնոսորին ասաց, որ նրան սպասվող նվաստացումից հետո նա «հասկանալու էր, որ երկինքն է իշխում», նկատի ուներ, որ Բաբելոնի թագավորը իմանալու էր, որ «մարդկային թագավորությունների վրա իշխանությունը Բարձրյալին է պատկանում» (Դն 4։25, 26)։

Սակայն «երկինք» բառը կարող է վերաբերել ոչ միայն Գերիշխանին, այլև իշխող ուրիշ ուժերի, որոնք իրենց հպատակներից բարձր են։ Օրինակ՝ Եսայիա 14։12-ում Բաբելոնի թագավորների դինաստիան՝ ի դեմս Նաբուգոդոնոսոր թագավորի, կոչվում է «փայլող աստղ, արշալույսի որդի»։ Մ.թ.ա. 607-ին գրավելով Երուսաղեմը՝ բաբելոնյան այդ դինաստիան իր գահը «Աստծու աստղերից վեր բարձրացրեց», որոնք ըստ ամենայնի ներկայացնում էին Դավթից սերած Հուդայի թագավորներին (անգամ Հիսուս Քրիստոսը՝ Դավթի գահաժառանգը, Հտն 22։16-ում կոչվում է «առավոտյան պայծառ աստղ» [հմմտ. Թվ 24։17])։ Տապալելով այն գահը, որին նստում էին Աստծու կողմից նշանակված և Դավթից սերած թագավորները՝ բաբելոնյան դինաստիան, կարելի է ասել, բարձրացավ մինչև երկինք (Ես 14։13, 14)։ Նրա վեհ, շքեղ, ընդարձակ իշխանությունը Նաբուգոդոնոսորի երազում ներկայացված է խորհրդանշական ծառով, որի «գագաթը հասավ երկնքին» (Դն 4։20-22)։

Նոր երկինք ու նոր երկիր։ «Երկնքի» և իշխանության միջև կապը օգնում է հասկանալ «նոր երկինք ու նոր երկիր» արտահայտության նշանակությունը, որի մասին հիշատակվում է Եսայիա 65։17-ում ու 66։22-ում, և որը Պետրոս առաքյալը մեջբերեց 2 Պետրոս 3։13-ում։ Մակ-Քլինթոկի և Սթրոնգի հանրագիտարանում այս առնչությամբ հետևյալն է ասվում. «Ես. 65։17-ում «նոր երկինք ու նոր երկիր» արտահայտությունը նոր կառավարություն՝ նոր թագավորություն, նոր ժողովուրդ է նշանակում» (J. M’Clintock, J. Strong, Cyclopædia, 1891, հտր IV, էջ 122)։

Ինչպես որ «երկիրը» կարող է վերաբերել մարդկային հասարակությանը (Ծն 11։1; տես ԵՐԿԻՐ), այնպես էլ «երկինքը» կարող է խորհրդանշել այդ «երկիրը» ղեկավարող գերագույն իշխանությունը, կամ՝ կառավարությունը։ «Նոր երկնքի ու նոր երկրի» մասին Եսայիայի մարգարեությունը առաջին հերթին վերաբերում է բաբելոնյան գերությունից հետո Իսրայելի վերականգնմանը։ Երբ իսրայելացիները վերադարձան հայրենիք, նրանք ոտք դրեցին նոր համակարգ։ Աստված գլխավորապես Կյուրոս Մեծի միջոցով իրագործեց այդ վերականգնումը։ Երուսաղեմում կառավարիչը Զորաբաբելն էր (Դավթի սերնդից), իսկ քահանայապետը՝ Հեսուն։ Եհովայի նպատակին ներդաշնակ՝ այդ նոր կառավարությունը՝ «նոր երկինքը», ղեկավարում և ուղղորդում էր իրեն հպատակ ժողովրդին (2Տգ 36։23; Անգ 1։1, 14)։ Այսպիսով՝ ինչպես մարգարեացվել էր Եսայիա 65։18-ում, Երուսաղեմը «ուրախության պատճառ» եղավ, իսկ նրա ժողովուրդը՝ «ցնծության պատճառ»։

Սակայն Պետրոսի արած մեջբերումից երևում է, որ Աստծու խոստման համաձայն՝ այդ մարգարեությունը ապագայում մեկ ուրիշ կատարում էր ունենալու (2Պտ 3։13)։ Ինչպես երևում է 4-րդ համարից, այս դեպքում Աստծու խոստումը կապ ունի Հիսուս Քրիստոսի ներկայության հետ, ուստի «նոր երկինքն ու նոր երկիրը» վերաբերում են Աստծու մեսիական թագավորությանը և հնազանդ հպատակների վրա դրա իշխանությանը։ Հարություն առնելով և Աստծու աջ կողմը նստելով՝ Հիսուս Քրիստոսը «երկինքներից էլ բարձր» դարձավ (Եբ 7։26) այն իմաստով, որ նրան տրվեց մի դիրք, «որով նա անհամեմատ բարձր է թե՛ ներկայիս, թե՛ գալիք բոլոր կառավարություններից, իշխանություններից, զորություն ունեցողներից, տերություններից» (Եփ 1։19-21; Մթ 28։18)։

Հիսուսի հետևորդները, որ «կանչվել են երկինք գնալու» (Եբ 3։1), միավորված են նրա հետ և Աստծու կողմից նշանակվել են լինելու նրա «ժառանգակիցները»։ Աստված նպատակադրել է Քրիստոսի միջոցով «նորից համախմբել բոլորին»։ «Նրանք, ովքեր երկնքում են», այսինքն՝ կանչվել են երկինք գնալու, առաջինն են միավորվում Աստծու հետ Քրիստոսի միջոցով (Եփ 1։8-11)։ Նրանց ժառանգությունը պահված է երկնքում (1Պտ 1։3, 4; Կղ 1։5; հմմտ. Հվ 14։2, 3)։ Նրանց «անունները գրված են երկնքում», և նրանք «երկնքի քաղաքացիներ են» (Եբ 12։20-23; Փպ 3։20)։ Նրանք կազմում են «Նոր Երուսաղեմը», որը, ինչպես Հովհաննեսը տեսավ տեսիլքում, «իջնում էր երկնքից՝ Աստծու մոտից» (Հտն 21։2, 9, 10; հմմտ. Եփ 5։24-27)։ Քանի որ այդ տեսիլքի սկզբում խոսվում է «մի նոր երկնքի ու նոր երկրի» մասին (Հտն 21։1), այն, ինչ նկարագրվում է հետո, դրանց է վերաբերում։ Ուստի «նոր երկինքը» ակներևաբար Քրիստոսն է իր «հարսի»՝ «Նոր Երուսաղեմի» հետ, իսկ «նոր երկիրը» այն մարդիկ են, ովքեր հպատակվում են նրանց իշխանությանը և ստանում դրա բերած օրհնությունները, որոնց մասին խոսվում է 3-րդ և 4-րդ համարներում։

Երրորդ երկինք։ 2 Կորնթացիներ 12։2-4-ում Պողոս առաքյալը գրեց մի մարդու մասին, ով «տարվեց երրորդ երկինք» և «դրախտ»։ Քանի որ Աստվածաշնչում չի ասվում, որ ուրիշ որևէ մեկի հետ նման բան է տեղի ունեցել, կարելի է եզրակացնել, որ առաքյալը խոսում էր իր մասին։ Ոմանք կարծում են, թե երրորդ երկնքի մասին Պողոսի խոսքերը վերաբերում են ռաբբունական հին ուսմունքին, ըստ որի՝ գոյություն ունի երկնքի մի քանի շերտ, ընդհանուր առմամբ՝ յոթ։ Բայց Աստվածաշունչը այդ տեսակետին թիկունք չի կանգնում։ Ինչպես երևում է այս հոդվածից, Սուրբ Գրքում ոչ մի տեղ չի ասվում, որ երկինքը շերտերի է բաժանված։ Սակայն համատեքստը օգնում է հասկանալու, թե խոսքը ինչի մասին է՝ երկրի մթնոլորտի, տիեզերական տարածության, հոգևոր երկնքի, թե մեկ ուրիշ բանի։ «Երրորդ երկինք» արտահայտությունն օգտագործելով՝ Պողոսն ըստ ամենայնի նկատի ուներ կառավարման բարձրագույն ձևը՝ Մեսիական թագավորության իշխանությունը։ Ուշագրավ է, որ Եսայիա 6։3, Եզեկիել 21։27, Հովհաննես 21։15-17 և Հայտնություն 4։8 համարներում որոշ բառեր ու արտահայտություններ կրկնվում են երեք անգամ՝ թերևս ասվածը շեշտելու կամ սաստկացնելու համար։

«Նախկին երկինքն ու երկիրը չքվել էին»։ Հովհաննեսն իր տեսիլքը նկարագրելիս ասաց, որ «նախկին երկինքն ու երկիրը չքվել էին» (Հտն 21։1; հմմտ. Հտն 20։11)։ Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներից պարզ է դառնում, որ երկրային կառավարությունները և դրանց հպատակները ենթարկվում են Սատանայի իշխանությանը (Մթ 4։8, 9; Հվ 12։31; 2Կթ 4։3, 4; Հտն 12։9; 16։13, 14)։ Պողոս առաքյալը նշեց «երկնային ոլորտում եղող ոգեղեն չար ուժերի», նրանց կառավարությունների, իշխանությունների և աշխարհը ղեկավարող տիրակալների մասին (Եփ 6։12)։ Ուստի «նախկին երկինքը.... չքվել էր» խոսքերը նշանակում են, որ Սատանայի ու նրա դևերի ազդեցության տակ գտնվող մարդկային կառավարությունները վերանալու են։ Դա ներդաշնակ է 2 Պետրոս 3։7-12-ում գրվածին, ըստ որի՝ «այժմյան երկինքը» կրակով կործանվելու է։ Նմանապես՝ Հայտնություն 19։17-21-ում նկարագրված է համաշխարհային քաղաքական համակարգի ու դրա աջակիցների ոչնչացումը։ Այնտեղ ասվում է, որ խորհրդանշական գազանը գցվելու է «այրվող ծծմբով կրակե լիճը» (հմմտ. Հտն 13։1, 2)։ Ինչ վերաբերում է Բանսարկուին, Հայտնություն 20։1-3-ում գրված է, որ նրան 1 000 տարով «անդունդն» են գցելու, և որ «հետո նա կարճ ժամանակով պետք է ազատ արձակվի»։

Վեհ բանի նվաստացում։ Քանի որ երկինքը խորհրդանշում է այն, ինչ վեհ է, դրա նվաստացումը երբեմն ներկայացվում է երկնքի տապալմամբ, ցնցմամբ կամ սասանմամբ։ Խոսելով Իսրայելի ամայացման մասին՝ Աստվածաշունչն ասում է, որ Եհովան «երկնքից երկրի վրա գցեց [նրա] գեղեցկությունը»։ «Իսրայելի գեղեցկությունը» իր թագավորությունն էր, ինչպես նաև իշխանները իրենց ողջ իշխանությամբ։ Կրակը խժռեց այդ գեղեցկությունը (Ողբ 2։1-3)։ Սակայն Բաբելոնը՝ Իսրայելը նվաճողը, հետագայում նույնպես զգաց, թե ինչպես իր «երկինքը» ցնցվեց, և «երկիրը» սասանվեց, երբ մարերն ու պարսիկները տապալեցին քաղաքը։ Այդ ժամանակ պարզ երևաց, որ նրա երկնային աստվածները կեղծ են և ի զորու չեն օգնելու նրան պահպանել իր իշխանությունը (Ես 13։1, 10-13)։

Նմանապես՝ մարգարեացվել էր, որ Եդոմի՝ մինչև երկինք հասնող բարձր դիրքը իրեն չէր փրկելու կործանումից, և որ Եհովայի դատաստանական սուրը արյունով էր շաղախվելու բարձունքում՝ «երկնքում»։ Երկնային, կամ՝ վեհ դիրք ունեցողներից ոչ ոք օգնության չէր հասնելու նրան (Ես 34։4-7; հմմտ. Աբդ 1-4, 8)։ Նրանք, ովքեր մեծամտաբար չար բաներ են ասում և «այնպես են պարծենում, ասես երկնքի պես բարձր են», անպայման ընկնելու են ու կործանվելու (Սղ 73։8, 9, 18; հմմտ. Հտն 13։5, 6)։ Կափառնայում քաղաքը մեծ պատվի արժանացավ, որովհետև Հիսուսը զորավոր գործեր արեց այնտեղ։ Սակայն քանի որ դրա բնակիչները դրականորեն չարձագանքեցին Հիսուսի արածներին, նա ասաց. «Կարծում ես երկի՞նք ես հասնելու»։ Ապա մարգարեացավ. «Դու գերեզմա՛ն ես իջնելու» (Մթ 11։23)։

Երկնքի խավարում։ Երբ ասվում է, որ երկինքը կամ երկնային մարմինները կխավարեն, հաճախ դա նշանակում է, որ բարեկեցիկ ու բարգավաճ ժամանակներին կփոխարինեն չարագույժ ու մռայլ ժամանակներ, ճիշտ ինչպես մութ ամպերն են ծածկում երկինքը և թույլ չեն տալիս, որ թե՛ ցերեկը, թե՛ գիշերը լույս ընկնի երկրի վրա (հմմտ. Ես 50։2, 3, 10)։ Նման մռայլ ժամանակների և բառացի երկնքի կապը արտացոլված է արաբական մի հին ասացվածքում, որը հետևյալ կերպ է հնչում. «Նրա երկինքը ընկել է երկրի վրա»։ Դա նշանակում է, որ մարդն այլևս չունի նախկին բարձր դիրքն ու բարեկեցությունը։ Աստծու ցասումը երբեմն արտահայտվում էր երկնային երևույթների միջոցով, օրինակ՝ երկնքի բառացի խավարումով (Ելք 10։21-23; Հս 10։12-14; Ղկ 23։44, 45)։

Հուդայի դեպքում խավարի այդպիսի օր եկավ այն ժամանակ, երբ իրագործվեց Հովել մարգարեի միջոցով Եհովայի հայտնած դատավճիռը։ Խավարի այդ օրն իր գագաթնակետին հասավ, երբ բաբելոնացիները ավերեցին Հուդան (Հվլ 2։1, 2, 10, 30, 31; հմմտ. Եր 4։23, 28)։ Անօգուտ էր երկնքից որևէ օգնություն սպասել։ Ինչպես կանխագուշակվել էր 2 Օրենք 28։65-67-ում, Հուդայի բնակիչները «օր ու գիշեր սարսափի մեջ» էին, և արևաշող առավոտն ու լուսնի լույսով ողողված երեկոն իրենց հետ թեթևացում ու հույս չէին բերում։ Սակայն այդ նույն մարգարեի՝ Հովելի միջոցով Եհովան Հուդայի թշնամիներին զգուշացրեց, որ նրանք նույն իրավիճակում կհայտնվեն, երբ նրանց նկատմամբ իրագործի իր դատավճիռը (Հվլ 3։12-16)։ Նման այլաբանական լեզու գործածեցին նաև Եզեկիելն ու Եսայիան. Եզեկիելը՝ Աստծու դատաստանը Եգիպտոսի դեմ ազդարարելիս, Եսայիան՝ Բաբելոնի դեմ (Եզկ 32։7, 8, 12; Ես 13։1, 10, 11)։

Պետրոս առաքյալը Պենտեկոստեի օրը մեջբերեց Հովելի մարգարեությունը, երբ հավաքված բազմությանը հորդորեց. «Փրկվե՛ք այս ապականված սերնդից» (Գրծ 2։1, 16-21, 40)։ Այդ սերնդի մարդիկ ուշադրություն չդարձրին Պետրոսի խոսքերին և 40 տարի էլ չանցած՝ ականատես եղան թանձր խավարի ժամանակների. հռոմեացիները պաշարեցին և ի վերջո կործանեցին Երուսաղեմը։ Դեռ Պենտեկոստեից առաջ Հիսուսը մարգարեացել էր այդ մասին ու բացատրել, որ նման բան լինելու էր նաև իր ներկայության ժամանակ (Մթ 24։29-31; Ղկ 21։25-27; հմմտ. Հտն 6։12-17)։

Բառացի երկինքը հավերժական է։ Թեմանացի Եղիփազը Աստծու մասին ասաց. «Ահա նա իր հրեշտակներին էլ չի վստահում, և երկինքն անգամ մաքուր չէ նրա աչքում»։ Բայց Եհովան Եղիփազին ասաց, որ նա և նրա երկու ընկերները, «ի տարբերություն իր ծառա Հոբի, ճշմարտությունը չխոսեցին իր մասին» (Հոբ 15։1, 15; 42։7)։ Ելք 24։10-ից երևում է, որ երկինքը մաքրության խորհրդանիշ է։ Ուստի, համաձայն Աստվածաշնչի, չկա որևէ պատճառ, որ Աստված կործանի բառացի երկինքը։

Այն, որ բառացի երկինքը հավերժական է, երևում է նաև նրանից, որ դրա մասին հիշատակվում է հավիտենական բաների մասին համեմատություններում։ Օրինակ՝ Աստվածաշնչում ասվում է, որ երբ Աստծու Որդին ժառանգի Դավթի գահը, խաղաղությունն ու արդարությունը արևի ու լուսնի պես մնայուն կլինեն (Սղ 72։5-7; Ղկ 1։32, 33)։ Ուստի չպետք է բառացիորեն հասկանալ այն համարները, որոնցում ասվում է, որ երկինքը «կվերանա» և մաշված հանդերձի նման «կանցնի-կգնա» (Սղ 102։25, 26)։

Ղուկաս 21։33-ում Հիսուսն ասաց. «Երկինքն ու երկիրը կանցնեն-կգնան, բայց իմ խոսքերը կմնան ընդմիշտ»։ Այլ համարներ ցույց են տալիս, որ «երկինքն ու երկիրը» հավիտյան կմնան (Ծն 9։16; Սղ 104։5; Ժղ 1։4)։ Հետևաբար Հիսուսի նշած «երկինքն ու երկիրը» թերևս խորհրդանշական իմաստ ունեն, ինչպես որ Հայտնություն 21։1-ում հանդիպող «նախկին երկինք ու երկիր» արտահայտությունը (հմմտ. Մթ 24։35)։

Սաղմոս 102։25-27-ում ընդգծվում է, որ Աստված հավիտենական է և միշտ կլինի, մինչդեռ նրա ստեղծած երկինքն ու երկիրը վերանալու ենթակա են, այսինքն՝ կարող են կործանվել, եթե Աստված կամենա։ Աստված հավիտենական է, և նրա գոյությունը ոչնչից կախում չունի, այնինչ նրա ստեղծածների հավիտենական գոյությունը հենց նրանից է կախված։ Ինչպես երևում է երկրի օրինակով, նրա ստեղծած ֆիզիկական բաները պետք է շարունակաբար նորացվեն, որպեսզի չվերանան ու պահպանեն իրենց տեսքը։ 148-րդ սաղմոսից պարզ է դառնում, որ բառացի երկինքը գոյություն ունի Աստծու կամքով և նրա անսպառ զորության շնորհիվ։ Այս սաղմոսի սկզբում հիշատակվում է արեգակի, լուսնի, աստղերի, ինչպես նաև Աստծու այլ ստեղծագործությունների մասին, այնուհետև 6-րդ համարում ասվում է. «[Աստված] հաստատեց նրանց, որ մնան դարեդար, հավիտյան։ Նա կանոններ սահմանեց, որոնք միշտ ուժի մեջ կմնան»։

Սաղմոս 102։25, 26-ի խոսքերը վերաբերում են Եհովա Աստծուն։ Սակայն Պողոս առաքյալը դրանք մեջբերեց Հիսուս Քրիստոսի առնչությամբ, քանի որ Աստված տիեզերքը իր միածին Որդու միջոցով է ստեղծել։ Պողոսը Որդու գոյությունը հակադրեց ֆիզիկական ստեղծագործության գոյությանը. Աստված կարող է ֆիզիկական ստեղծագործությունը «ծալել.... թիկնոցի պես» և մի կողմ դնել, եթե կամենա (Եբ 1։1, 2, 8, 10-12; հմմտ. 1Պտ 2։3, ծնթ., Rbi8-E)։

Բանաստեղծական խոսք և փոխաբերական արտահայտություններ։ Երկրի վրա կյանքի պահպանման համար կենսական նշանակություն ունեն արևի լույսը, անձրևը, ցողը, թարմացնող քամիները և մթնոլորտային այլ երևույթներ։ Ահա թե ինչու է Աստվածաշնչում բառացի երկինքը բանաստեղծական լեզվով կոչվում Եհովայի «բարիքների ամբար» (2Օր 28։11, 12; 33։13, 14)։ Եհովան բացում է «երկնքի դռները», որ օրհնի իր ծառաներին։ Նա այդպես արեց, օրինակ, այն ժամանակ, երբ երկրի վրա տեղացրեց մանանան՝ «երկնքի ցորենը» (Սղ 78։23, 24; Հվ 6։31)։ Ամպերը կարծես այդ ամբարի վերնասենյակներում գտնվող «ջրով լի երկնային սափորներ» լինեն։ Երբ «ջրերը երկնքում շառաչում են», ու բացվում են «ջրարգելակները», անձրև է հորդում (ջրի կաթիլների և տեղումների առաջացմանը նպաստում են մի շարք գործոններ, այդ թվում՝ լեռները, իսկ անցյալում դա լինում էր անգամ Աստծու միջամտությամբ) (Հոբ 38։37; Եր 10։12, 13; 1Թգ 18։41-45)։ Երբեմն, սակայն, երբ Աստված վերցնում էր իր օրհնությունը, Քանանի «երկնքի դռները» փակվում էին. երկինքը ասես երկաթի պես պինդ, անջրանցիկ մի բան էր դառնում և պղնձի փայլ էր ստանում, իսկ օդը չորանում էր ու փոշով լցվում։ Երկիրը նույնպես ասես երկաթ էր դառնում, և «անձրևի փոխարեն երկնքից հող ու փոշի էր տեղում»։ Անձրևի բացակայության պատճառով «փակված», անամպ երկինքը դառնում էր կարմրավուն, պղնձագույն, քանի որ մթնոլորտում փոշու ավելացած մասնիկների պատճառով կապույտ լույսը ավելի շուտ է ցրվում, ու մնում են կարմիր ալիքները։ Նմանապես՝ մայր մտնող արևն է կարմիր երևում շնորհիվ այն բանի, որ դրա ճառագայթները մթնոլորտի միջով ավելի երկար ճանապարհ են անցնում (Ղև 26։19; 2Օր 11։16, 17; 28։23, 24; 1Թգ 8։35, 36)։

Դա օգնում է հասկանալու Օսեե 2։21-23-ում գրված փոխաբերական նկարագրությունը։ Իսրայելի անհավատարիմ ընթացքի սարսափելի հետևանքները նկարագրելուց հետո Եհովան խոսում է նրա վերականգնման և դրան հաջորդող օրհնությունների մասին։ Նա ասում է, որ այդ օրը «կկատարի երկնքի խնդրանքը, երկինքն էլ կկատարի երկրի խնդրանքը, երկիրն իր հերթին կտա ցորենի, գինու և յուղի խնդրածը, նրանք էլ կտան Հեզրայելի խնդրածը»։ Ամենայն հավանականությամբ, այստեղ նկարագրված է Եհովային ուղղված իսրայելացիների խնդրանքը, որ օրհնի իրենց և բերք տա։ Նշված ստեղծագործությունները անձնավորված են՝ ասես կարող են ինչ-որ բան խնդրել։ Իսրայելը խնդրում է ցորեն, գինի և յուղ, դրանք իրենց հերթին խնդրում են երկրին, որ ջուր ու սննդարար նյութեր տա, իսկ այդ կարիքը բավարարելու համար երկրին անհրաժեշտ է (կամ այն փոխաբերական իմաստով խնդրում է), որ երկինքը տա արև, անձրև և ցող։ Երկինքը (որը դեռ «փակված» է, քանի որ Աստված վերցրել է իր օրհնությունը) կարող է պատասխանել միայն այն դեպքում, եթե Աստված ընդունի այդ խնդրանքը և կրկին բարեհաճ լինի իր ազգի հանդեպ՝ ընթացքի մեջ դնելով այդ շրջապտույտը։ Օսեեի մարգարեությունը վստահեցնում է, որ Աստված այդպես էլ կանի։

2 Սամուել 22։8-15-ում Դավիթը թերևս ուժգին փոթորկի պատկերավոր օրինակով նկարագրում է, թե Աստված ինչպես է միջամտում և ազատում իրեն թշնամիներից։ Այդ այլաբանական փոթորիկն այնքան կատաղի է, որ երկնքի հիմքերը սասանվում են, այն ծանրանում է խավար, ցածր ամպերից և խոնարհվում (համեմատիր այս նկարագիրը Ելք 19։16-18-ում նշված բնության բառացի երևույթների և Ես 64։1, 2-ում արձանագրված բանաստեղծական խոսքի հետ)։

Աստվածաշնչում ասվում է, որ Եհովան՝ «երկնային լույսերի Հայրը» (Հկ 1։17), «երկինքը վրանի կտորի պես տարածում է» (Սղ 104։1, 2; Ես 45։12)։ Ե՛վ ցերեկային կապույտ երկինքը, և՛ գիշերային աստղազարդ երկինքը երկրի վրայից դիտողի աչքին հսկայական գմբեթաձև ամպհովանու տեսք ունեն։ Եսայիա 40։22-ում երկինքը նմանվում է ոչ թե վրանի կոշտ պաստառի, այլ «բարակ շղարշի», որ Աստված տարածում է։ Դա ցույց է տալիս երկնային ամպհովանու նրբագեղությունն ու շքեղությունը։ Պարզկա գիշերը հազարավոր աստղեր ժանյակային ցանց են կազմում երկնքի սև թավշի վրա։ Հարկավոր է նշել նաև, որ անգամ Ծիր Կաթին, կամ՝ Հարդագողի ճանապարհ անվամբ հայտնի հսկայական համաստեղությունը, որտեղ գտնվում է մեր արեգակնային համակարգը, երկրի վրա եղող դիտորդի համար ասես թափանցիկ ու բարակ շղարշ լինի։

Վերոհիշյալ օրինակները ցույց են տալիս, որ փոխաբերական արտահայտությունները հասկանալու համար հարկավոր է միշտ հաշվի առնել համատեքստը։ Օրինակ՝ երբ Մովսեսը Իսրայելին հայտնած բաների համար «երկնքին ու երկրին» վկա կանչեց, ակնհայտ է, որ նա նկատի ուներ ոչ թե անշունչ ստեղծագործությունը, այլ երկնքում ու երկրի վրա ապրող բանական արարածներին (2Օր 4։25, 26; 30։19; հմմտ. Եփ 1։9, 10; Փպ 2։9, 10; Հտն 13։6)։ Նույնը կարելի է ասել Երեմիա 51։48-ի առնչությամբ, որտեղ ասվում է, որ երկինքն ու երկիրը «բացականչելու են՝ ցնծալով Բաբելոնի անկման համար» (հմմտ. Հտն 18։5; 19։1-3)։ Եսայիա 45։8-ում ակներևաբար հոգևոր երկնքին է ասվում, որ «արդարություն տեղա վերևից»։ Այլ դեպքերում խոսքը բառացի երկնքի մասին է, թեև փոխաբերական լեզվով ասվում է, որ այն ուրախանում է կամ բացականչում։ Սաղմոս 96։11-13-ում գրված է, որ երբ Եհովան գալիս է երկիրը դատելու, երկինքը, երկիրը, ծովն ու դաշտերը ցնծում են (հմմտ. Ես 44։23)։ Բառացի երկինքը նաև գովաբանում է իր Արարչին, ինչպես որ գեղեցիկ իրն է փառք բերում իրեն պատրաստած վարպետին։ Այն ասես հայտնում է Եհովայի զորության, իմաստության ու վեհության մասին (Սղ 19։1-4; 69։34)։

Երկինք համբարձվելը։ 2 Թագավորներ 2։11, 12-ում ասվում է, որ Եղիա մարգարեն «մրրիկով երկինք բարձրացավ»։ Այստեղ խոսքը բառացի երկնքի մասին է, որտեղ մրրիկներ են լինում, ոչ թե հոգևոր երկնքի, որտեղ բնակվում է Աստված։ Երկինք բարձրանալով՝ Եղիան չմահացավ։ Երբ նա բաժանվեց Եղիսեից, ով հաջորդեց նրան որպես մարգարե, և երկնքով փոխադրվեց մեկ ուրիշ վայր, ապրեց ևս մի քանի տարի։ Մահանալուց հետո էլ Եղիան չհամբարձվեց հոգևոր երկինք, քանի որ երկրի վրա եղած ժամանակ Հիսուսը հստակ ասաց, որ «ոչ մի մարդ չի բարձրացել երկինք» (Հվ 3։13, ծնթ.; ԵՂԻԱ, № 1, «Եղիսեն հաջորդում է նրան»)։ Նմանապես՝ Պենտեկոստեի օրը Պետրոսն ասաց, որ «Դավիթը չի բարձրացել երկինք» (Գրծ 2։34)։ Իրականում Աստվածաշնչում ոչ մի տեղ չի ասվում, որ նախքան Հիսուս Քրիստոսի գալը Աստծու ծառաները ունեցել են երկնային հույս։ Առաջինը, ով խոսեց այդ հույսի մասին, Հիսուսն էր (Մթ 19։21, 23-28; Ղկ 12։32; Հվ 14։2, 3), և միայն մ.թ. 33 թ. Պենտեկոստեից հետո էր, որ նրա աշակերտները լիովին ըմբռնեցին նրա ասածները (Գրծ 1։6-8; 2։1-4, 29-36; Հռ 8։16, 17)։

Երբ Հիսուսը համբարձվում էր երկինք, մի ամպ ծածկեց նրան աշակերտների տեսադաշտից։ Մինչ նրանք իրենց աչքերը դեպի երկինք էին հառել, երկու հրեշտակ հայտնվեցին և ասացին. «Ո՛վ գալիլեացի մարդիկ, ինչո՞ւ եք կանգնել ու նայում երկնքին։ Հիսուսը, որը երկինք բարձրացավ, վերադառնալու է այն նույն ձևով, ինչպես որ տեսաք նրան համբարձվելիս» (Գրծ 1։9-11)։ Հրեշտակներն ըստ էության նկատի ունեին, որ կարիք չկար՝ աշակերտները նայեին երկնքին՝ հույս ունենալով տեսնել Հիսուսին։ Ամպը ծածկել էր նրան, և նա անտեսանելի էր դարձել։ Բայց նա վերադառնալու էր նույն ձևով՝ մարդու աչքի համար աննկատ ու անտեսանելի։

Սուրբ Գիրքը ցույց է տալիս, որ Հիսուս Քրիստոսը առաջինն էր, ով համբարձվեց երկինք՝ Աստծու մոտ (1Կթ 15։20; Եբ 9։24)։ Համբարձվելով և Աստծուն իր քավիչ զոհի արժեքը ներկայացնելով՝ նա «ճանապարհ բացեց» նրանց համար, ովքեր դառնալու էին իր հետևորդը և օծվելու էին սուրբ ոգով (Հվ 14։2, 3; Եբ 6։19, 20; 10։19, 20)։ Երկինք՝ ոգեղեն ոլորտ համբարձվելու համար նրանք հարություն առնելուց հետո պետք է «նմանվեն երկնայինին»՝ Քրիստոս Հիսուսին, քանի որ «միսն ու արյունը» չեն կարող մտնել երկնային թագավորություն (1Կթ 15։42-50)։

Ինչպե՞ս մարդիկ կարող են լինել «երկնային ոլորտում», եթե նրանք դեռ երկրի վրա են

Եփեսացիներին գրած իր նամակում Պողոս առաքյալը, դիմելով դեռևս երկրի վրա եղող քրիստոնյաներին, այնպես խոսեց, ասես նրանք արդեն երկնքում էին։ Նա ասաց, որ Աստված կենդանացրեց նրանց, «միավորեց [Քրիստոս Հիսուսի] հետ.... [և] նրա հետ նստեցրեց երկնային ոլորտում» (Եփ 1։3; 2։6)։ Համատեքստը ցույց է տալիս, որ Աստված այդպես է դիտում օծյալ քրիստոնյաներին այն պատճառով, որ նրանց իր Որդու ժառանգակիցներն է նշանակել երկնային ոլորտում։ Այդպիսի նշանակում ստանալով՝ նրանք փառավորվել են՝ բարձրացվել են, թեև դեռ երկրի վրա են (Եփ 1։11, 18-20; 2։4-7, 22)։ Դա օգնում է հասկանալու Հայտնություն 11։12-ում արձանագրված տեսիլքի նշանակությունը և Դանիել 8։9-12-ի մարգարեությունը։ Համաձայն այդ մարգարեության՝ եղջյուրը, որը, ինչպես երևում է համատեքստից, քաղաքական ուժ է ներկայացնում, «այնքան մեծացավ, որ հասավ մինչև երկնքի զորքը և այդ զորքից ու աստղերից մի որոշ մաս երկիր գցեց»։ Դանիել 12։3-ում ասվում է, որ Աստծու այն ծառաները, ովքեր երկրի վրա ապրելիս կլինեն կանխագուշակված վերջի ժամանակ, «աստղերի պես կփայլեն հուր-հավիտյան»։ «Հայտնություն» գրքի 1-3-րդ գլուխներում նույնպես խոսվում է խորհրդանշական աստղերի մասին։ Համատեքստը ցույց է տալիս, որ այդ «աստղերը» այն մարդիկ են, ովքեր ապրում են երկրի վրա, բախվում են մարդուն հատուկ դժվարությունների ու գայթակղությունների և պատասխանատվություն ունեն հոգ տանելու իրենց հոգածությանը հանձնված ժողովներին (Հտն 1։20; 2։1, 8, 12, 18; 3։1, 7, 14)։

Ճանապարհ դեպի երկնային կյանք։ Երկնային կյանք ստանալու համար ավելին է հարկավոր, քան պարզապես Քրիստոսի քավիչ զոհին հավատալը և Աստծու հրահանգներին հնազանդվելով՝ հավատից մղված գործեր անելը։ Առաքյալների ու աշակերտների գրվածքներից, որոնք արձանագրվել են սուրբ ոգու ներշնչմամբ, երևում է, որ անհատը պետք է նաև Աստծու կողմից կանչված և ընտրված լինի Որդու միջոցով (2Տմ 1։9, 10; Մթ 22։14; 1Պտ 2։9)։ Այդ հրավերը ներառում է մի քանի քայլ, կամ՝ գործողություն, որոնք անհրաժեշտ է անել երկնային ժառանգությունը ստանալու համար։ Դրանցից շատերը Աստված է անում, իսկ մյուսները՝ նա, ով կանչված է։ Այդ քայլերից են կանչված քրիստոնյային արդար հայտարարելը (Հռ 3։23, 24, 28; 8։33, 34), նրան որպես հոգևոր զավակ ծնելը (Հվ 1։12, 13; 3։3-6; Հկ 1։18), Քրիստոսի մահվանը բաժնեկից լինելու նպատակով նրա մկրտությունը (Հռ 6։3, 4; Փպ 3։8-11), նրան օծելը (2Կթ 1։21; 1Հվ 2։20, 27), սուրբ դարձնելը (Հվ 17։17)։ Կանչված անհատը պետք է մինչև մահ անարատ մնա (2Տմ 2։11-13; Հտն 2։10)։ Եթե նա իր կանչվելուց ու ընտրվելուց հետո շարունակի հավատարիմ լինել (Հտն 17։14), հարություն կառնի որպես ոգեղեն էակ (Հվ 6։39, 40; Հռ 6։5; 1Կթ 15։42-49; ՕԾԵԼ, ՕԾՅԱԼՆԵՐ; ԱՐԴԱՐ ՀԱՅՏԱՐԱՐԵԼ; ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ; ՍՐԲԱՑՆԵԼ)։