«Ջեյմս թագավորի թարգմանություն». ինչպես հանրահայտ դարձավ

ԱՅՍ տարի Անգլիայում Աստվածաշնչի «Ջեյմս թագավորի թարգմանության» (հայտնի է նաև որպես «Հեղինակային թարգմանություն») 400 ամյակի առթիվ բազմաթիվ տոներ նշվեցին։ Հեռուստատեսությամբ և ռադիոյով հատուկ վավերագրական ֆիլմեր ներկայացվեցին, ինչպես նաև անցկացվեցին կոնֆերանսներ, դասախոսություններ և սեմինարներ։

Արքայազն Չարլզը նախաձեռնություն վերցրեց նշելու ազգային այս ժառանգության տոնը, որը կրում էր Անգլիայի Ջեյմս I (կամ՝ Հակոբ I) թագավորի անունը։ Իսկ ինչպե՞ս «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը», որը հրատարակվել է 1611թ. մայիսին, գերեց անգլիախոս մարդկանց սրտերը։

Թարգմանությունը սկսում է ծաղկել

16-րդ դարի կեսերին ողջ Եվրոպայով աստվածաշնչյան գիտելիքների հանդեպ քաղց տարածվեց։ Երկու դար առաջ՝ մոտ 1380թ.-ին, Ջոն Ուիքլիֆը անգլիացիների ախորժակը գրգռեց՝ Աստվածաշունչը լատիներենից անգլերեն թարգմանելով։ Հաջորդ երկու դարերում նրա հետևորդները՝ լոլարդները, շրջանառության մեջ դրեցին աստվածաշնչյան արտագրված տեքստերը։

Աստվածաշնչագետ Վիլյամ Թինդալի Նոր Կտակարանը մեկ այլ նվաճում էր։ 1525թ.-ին այն հունարենից անգլերեն թարգմանվեց։ Դրանից կարճ ժամանակ անց՝ 1535թ.-ին, Մայլս Քովերդեյլը ավարտեց «Անգլերեն Աստվածաշունչը»։ Իսկ մի տարի առաջ Հենրի VIII խզեց իր կապերը կաթոլիկ եկեղեցու հետ և ռազմավարական մի քայլ կատարեց։ Որպես Անգլիայի եկեղեցու գլուխ իր դիրքը ամրապնդելու համար նա նախաձեռնեց Աստվածաշունչը անգլերեն թարգմանելու գործը։ Այս հաստափոր թարգմանությունը, որը հայտնի է որպես «Մեծ Աստվածաշունչ» և գրվել է գոթական գրով, տպագրվեց 1539թ.-ին։

Եվրոպայի տարբեր մասերում ապրող պուրիտաններն ու բողոքական աքսորյալները բնակություն հաստատեցին Ժնևում (Շվեյցարիա)։ 1560թ.-ին լույս տեսավ «Ժնևյան Աստվածաշունչը»՝ առաջին դյուրընթեռնելի անգլերեն Աստվածաշունչը, որի գլուխները համարների էին բաժանված։ Ներմուծվելով Անգլիա՝ այն մեծ ճանաչում գտավ։ Ի վերջո, 1576թ.-ին «Ժնևյան Աստվածաշունչը» տպագրվեց նաև Անգլիայում։ Քարտեզներն ու լուսանցքային ծանոթագրությունների շնորհիվ Աստվածաշունչը դյուրըմբռնելի դարձավ։ Սակայն գրքի հղումները զայրացնում էին որոշ ընթերցողների, քանի որ ուղղված էին կաթոլիկ պապերի դեմ։

Խոչընդոտներ

Քանի որ «Մեծ Աստվածաշունչը» չընդունվեց բոլորի կողմից, իսկ «Ժնևյան Աստվածաշունչը» ուներ վիճարկելի լուսանցքային ծանոթագրություններ, ուստի որոշվեց վերանայված Աստվածաշունչ հրատարակել։ Որպես հիմք ընդունվեց «Մեծ Աստվածաշունչը»։ Թարգմանությունը վստահվեց Անգլիայի եկեղեցու եպիսկոպոսներին։ 1568թ.-ին լույս տեսավ «Եպիսկոպոսների Աստվածաշունչը»։ Սա հաստափոր գիրք էր և ուներ բազմաթիվ փորագրանկարներ։ Սակայն կալվինականները, որոնք չէին ընդունում կրոնական տիտղոսներ, չհավանեցին «եպիսկոպոս» բառը։ Այդ պատճառով «Եպիսկոպոսների Աստվածաշունչը» ընդհանուր առմամբ պաշտոնապես չլիազորվեց Անգլիայում։

1603թ.-ինa գահ բարձրանալուց հետո Ջեյմս I (Հակոբ I) թագավորը հավանություն տվեց, որ նոր Աստվածաշունչ թարգմանվի։ Նա մտածում էր, որ Աստվածաշունչը ընդունելի կլինի բոլորի կողմից, եթե թարգմանիչները հանեն ցանկացած անընդունելի հղում կամ մեկնաբանություն։

Ջեյմս թագավորը ընթացքի մեջ դրեց նախագիծը։ 47 գիտնականներից բաղկացած վեց խմբեր, որոնք գտնվում էին տարբեր տեղանքներում, պատրաստեցին տեքստի առանձին հատվածները։ Օգտվելով Թինդալի և Քովերդեյլի աշխատանքներից՝ այս աստվածաշնչագետները վերանայեցին «Եպիսկոպոսների Աստվածաշունչը»։ Նրանք նաև օգտվեցին «Ժնևյան Աստվածաշնչից» և «Ռեյմսի Նոր Կտակարանից» (1582թ.)։

Ջեյմսը եղել է հարգված աստվածաշնչագետ։ Եվ դա են վկայում Աստվածաշնչի տիտղոսաթերթում գրված խոսքերը. «Ամենամեծ ու հզոր իշխանին՝ Ջեյմսին»։ Մարդիկ մտածում էին, որ Ջեյմսը՝ որպես Անգլիայի եկեղեցու գլուխ, ցանկանում է միավորել ազգը։

Գրական գլուխգործոց

Հոգևորականները ուրախ էին իրենց թագավորի կողմից Աստվածաշունչ ստանալու, որը «նախատեսված էր եկեղեցում ընթերցելու համար»։ Սակայն հարցն այն էր, թե ինչպես պետք է մարդիկ ձեռք բերեին այս նոր Աստվածաշունչը։

Թարգմանիչները երկար նախաբանում իրենց կարծիքներն էին հայտնել, թե արդյոք այս նոր թարգմանությունը կընդունվի մարդկանց կողմից։ Սակայն «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» մեծ հեղինակություն գտավ, չնայած որ մոտ 30 տարի հետո մարդիկ սկսեցին այն գերադասել «Ժնևյան Աստվածաշնչից»։

Մի մեջբերում հետևյալ միտքն է նշում. ««Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» դարձավ «Հեղինակային թարգմանություն» և իր բարձր որակի շնորհիվ մեծ տարածում գտավ» (The Bible and the Anglo-Saxon People)։ Իսկ մեկ այլ գրքում ասվում է. «Շատ անգլիախոս քրիստոնյաներ այս թարգմանությունը սուրբ էին համարում՝ մտածելով, որ դա Աստծու ձայնն է և որ հայհոյություն կլիներ, եթե Ջեյմս թագավորի թարգմանության խոսքերը աղավաղվեին» (The Cambridge History of the Bible)։

Մինչև երկրի ծայրերը

Անգլիայից Հյուսիսային Ամերիկա եկած առաջին գաղութարարները իրենց հետ բերեցին «Ժնևյան Աստվածաշունչը»։ Ավելի ուշ, սակայն, «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» մեծ ճանաչում ձեռք բերեց Ամերիկայում։ Երբ Բրիտանական կայսրության ազդեցությունը նկատելի դարձավ ողջ աշխարհում, բողոքական միսիոներները սկսեցին տարածել այն։ Քանի որ նրանք, ովքեր Աստվածաշունչը թարգմանել էին տարբեր լեզուներով, չգիտեին եբրայերեն ու հունարեն, «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» հիմք հանդիսացավ նրանց համար։

Այսօր ըստ Բրիտանական գրադարանի՝ ««Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը», կամ՝ «Հեղինակային թարգմանությունը» անգլերենով ամենաշատ հրատարակվող գիրքն է»։ Միջին հաշվով ողջ աշխարհում տպագրվել է ավելի քան մեկ միլիարդ օրինակ։

Մեկ ուրիշ թարգմանություն

Դարեր շարունակ մարդիկ մտածել են, որ «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» միակ «ճիշտ» Աստվածաշունչն է։ 1870թ.-ին Անգլիայում ամբողջությամբ վերանայվեց այս աշխատությունը։ Իսկ ավելի ուշ ամերիկացի գիտնականները նորից ուսումնասիրեցին անգլերեն Աստվածաշնչի «Վերանայված թարգմանությունը», որի արդյունքում լույս տեսավ «Ամերիկյան միասնական թարգմանությունը»b։ 1982թ.-ին «Վերանայված Հեղինակային թարգմանության» նախաբանում նշվում էր, որ ջանքեր են թափվել որպեսզի «պահպանվի լիրիկական ոճը», որը մեծապես գնահատվում էր 1611թ. «Հեղինակային թարգմանության» մեջ։

Թեպետ Աստվածաշունչը աշխարհի ամենագնայուն գիրքն է, իսկ «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» ամենատարածվածը, պրոֆեսոր Ռիչարդ Մուլտոնը նշում է. «Եբրայերեն և հունարեն գրվածքների առնչությամբ մենք արել ենք հնարավոր ամեն բան.... Մենք թարգմանել ենք դրանք [և] վերանայել այդ թարգմանությունները.... ուստի մի բան է մնում անելու. պարզապես կարդալ Աստվածաշունչը»։

Անկասկած, «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը» գրական գլուխգործոց է, որը թանկ է գնահատվում իր լեզվի գեղեցկության ու ներդաշնակության համար։ Իսկ ի՞նչ կարևոր տեղեկություն է պարունակում այն։ Աստվածաշնչի ներշնչյալ խոսքերը ցույց են տալիս, թե ինչպես են լուծվելու այս չափազանց դժվար ժամանակների բոլոր խնդիրները։ Թերևս ընթերցում եք աստվածաշնչյան որևէ թարգմանություն։ Եհովայի վկաները ուրախությամբ կարող են օգնել ձեզ ավելին իմանալու։

[ծանոթագրություններ]

[շրջանակ/նկար 23-րդ էջի վրա]

«ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ՄԻԱՍՆԱԿԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆ»

1901թ.-ին տպագրվեց «Ամերիկյան միասնական թարգմանությունը»՝ հիմնված «Ջեյմս թագավորի թարգմանության» վրա։ Նախաբանում նշվում է. «Մենք գիտենք, որ [Ջեյմս թագավորի] «Հեղինակային թարգմանությունը» մեծապես հարգված է գեղեցիկ ու պատկերավոր ոճի համար»։ Այնուհանդերձ, «Ամերիկյան միասնական թարգմանությունը» կարևոր փոփոխություններ մտցրեց։

Նախաբանում բացատրվում է. «Ամերիկացի խմբագիրները մանրազնին ուսումնասիրությունից հետո միաձայն եկան համաձայնության, որ հրեական սնահավատությունը, ըստ որի՝ Աստծու անունը չափազանց սուրբ է համարվում այն արտասանելու համար, այլևս չպետք է գերակշռող դեր ունենա անգլերեն կամ Հին Կտակարանի այլ թարգմանություններում, ինչպես որ, բարեբախտաբար, այն չի արտացոլվել միսիոներների կողմից կատարված բազմաթիվ ժամանակակից թարգմանություններում»։

Սակայն Աստծու անունը՝ Եհովա, լրիվ հանված չէ «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունից»։ Այն պահպանվել է չորս համարներում՝ Ելք 6։3, Սաղմոս 83։18, Եսայիա 12։2, 26։4։ Տեղին է նշել, որ 1901թ. «Ամերիկյան միասնական թարգմանությունը» վերականգնեց Աստծու անունը մոտ 7000 անգամ այն համարներում, որոնցում սկզբնապես գրված է եղել։

[նկար]

1901թ.

[շրջանակ/նկար 24-րդ էջի վրա]

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԻՔ

1907թ.-ին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում «Աստվածաշնչի և թերթիկի Դիտարան ընկերության» համար տպագրվեց «Ջեյմս թագավորի թարգմանության» ավելի պարզ տարբերակ, որը կոչվեց «Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների հրատարակություն»։ Այն պարունակում էր մի մեծ հավելված, որը կոչվում էր «Բերիական Աստվածաշնչի ուսուցիչների ձեռնարկ»։ Հետագայում Եհովայի վկաները իրենց տպագրահաստոցների միջոցով հրատարակեցին «Ջեյմս թագավորի թարգմանությունը»։ Մինչև 1992թ. Վկաները տպագրեցին 1858368 օրինակ։

[նկար]

1907թ.

[շրջանակ/նկար 24-րդ էջի վրա]

ԱՆԳՆԱՀԱՏԵԼԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Անցած կես դարում Աստվածաշնչի շատ թարգմանություններ են արվել, որոնցից մի քանիսը տպագրվել են բազմաթիվ լեզուներով։ Շատերը հատկապես թանկ են գնահատում «Աստվածաշնչի նոր աշխարհ թարգմանությունը»։ Ամբողջությամբ կամ մասամբ ավելի քան 170 միլիոն օրինակ է տարածվել 100 լեզուներով։ Քարտեզները, այբբենական ցանկը և հավելվածը օգնել են ընթերցողներին ավելի լավ հասկանալու մեր օրերի վերաբերյալ Աստվածաշնչի տեղեկությունը։

[նկար]

1961թ.

[նկար 22-րդ էջի վրա]

1611թ.

[նկար 22-րդ էջի վրա. թույլտվությամբ]

Art Resource, NY