Աստվածաշունչ՝ առօրյա ժամանակակից լեզվով

«ԵԹԵ հավատում եք, որ Աստվածաշունչը Աստծու խոսքն է՝ ուղղված մարդկությանը, դա նշանակում է, որ Աստված հաղորդակցվում է մեզ հետ։ .... Եթե ձեր կրոնը ձեր ողջ կյանքի վրա ազդեցություն է գործում, այդ դեպքում [Աստվածաշունչը] պետք է գրված լինի առօրյա ժամանակակից լեզվով»,— գրել է Ալան Դաթին իր՝ «Աստվածաշնչի թարգմանություններ. ինչպես ընտրություն կատարել նրանց միջև» գրքում («Bible Translations: And How to Choose Between Them», Alan Duthie)։

Նրանք, ովքեր սիրում են Աստծու Խոսքը, ամբողջ սրտով համաձայն են վերոհիշյալ խոսքերին։ Նրանք լիովին համոզված են, որ «ամբողջ Գրությունը ներշնչված է Աստծուց և օգտակար է սովորեցնելու, հանդիմանելու, ուղղելու, արդարության մեջ խրատելու համար» (2 Տիմոթեոս 3:16)։ Աստվածաշունչը հնացած, ձանձրույթ պատճառող կրոնական գիրք չէ։ Այն «կենդանի է և զորեղ» և առօրյա կյանքի հետ առնչվող խնդիրների համար գործնական լուծումներ է առաջարկում (Եբրայեցիներ 4:12)։ Սակայն որպեսզի այդ սուրբ գիրքը հասկանալի ու կիրառելի լինի իր ընթերցողների համար, այն պետք է լինի առօրյա ժամանակակից լեզվով։ Ի վերջո, գրքի այն հատվածը, որը շատերին ծանոթ է «Նոր Կտակարան» անվանումով, գրվել է ոչ թե դասական հունարենով, այսինքն՝ այն լեզվով, որը գործածել են Պլատոնի նման փիլիսոփաները, այլ հասարակ, առօրյայում գործածվող հունարենով, որը կոչվում էր «կոյնե»։ Այո, Աստվածաշունչը այնպիսի լեզվով է գրվել, որ հասարակ մարդիկ կարողանային կարդալ ու հասկանալ այն։

Այս նպատակով էլ վերջին տարիներին տարբեր լեզուներով մի շարք ժամանակակից թարգմանություններ են լույս տեսել։ Եվ մեծ մասամբ դրանք բավականաչափ օգուտներ են տվել։ Գրությունները ավելի մատչելի են դարձել հասարակության համար։ Սակայն ցավոք, այս նոր թարգմանություններից շատերում չի պահպանվել անաչառ ճշգրտություն ու հետևողականություն։ Օրինակ՝ որոշ թարգմանություններ հակված են անհասկանալի դարձնել Աստվածաշնչի պարզ ուսմունքներն այն մասին, թե ինչ վիճակում են մահացածները, ինչ է մարդու հոգին, և թե ինչ է ճշմարիտ Աստծու անունը։

Դրա համար էլ Աստծու Խոսքը սիրողները ողջունում են «Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանության» լույս ընծայումը հայերեն լեզվով։ Այս ժամանակակից թարգմանության լույսընծայման մասին Եհովայի վկաները հայտարարեցին 2007 թ. հունվար ամսին։ Ազատ լինելով կրոնական համոզմունքների ազդեցությունից՝ այս թարգմանությունը աչքի է ընկնում իր աննախադեպ ճշգրտությամբ, ինչը հնարավոր է դարձնում խորությամբ հասկանալ Աստվածաշունչը, մի բան, որից նախկինում զրկված էին այն անհատները, որոնք չէին հասկանում հին լեզուները։ Գուցե մտածեք, թե ով է պատասխանատու այս հիանալի թարգմանության համար։

Թարգմանիչներ, որոնք փառավորեցին Աստծուն

Թեպետ «Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանությունը» գուցե նորություն լինի հայախոս մարդկանց համար, իրականում այն գոյություն ունի 1950 թ.–ից։ Այդ ժամանակ այս թարգմանությունը լույս տեսավ անգլերեն լեզվով «Աստվածաշնչի և գրքույկի Դիտարան ընկերության»՝ մի միջազգային աստվածաշնչային ընկերության կողմից, որը Աստվածաշունչ հրատարակելու գործում երկար պատմություն ունի։ Այս նոր թարգմանության վերնագիրը նշանակում էր կտրականապես հրաժարվել Աստվածաշունչը ավանդաբար «հին» և «նոր» կտակարանների բաժանելուց։ Եվ սա միայն մեկն էր այն բազում առանձնահատկություններից, որոնց շնորհիվ այս թարգմանությունը անզուգական էր համարվում։ 1950 թ. սեպտեմբերի 15–ի «Դիտարանում» հետևյալն էր ասվում. «Թարգմանչական կոմիտեի կազմի մեջ մտնող անհատները ցանկություն են հայտնել.... մնալու անհայտ, և հատկապես չեն ուզում, որ իրենց անունները տպագրվեն ո՛չ իրենց կյանքի ընթացքում և ո՛չ էլ մահանալուց հետո։ Թարգմանության նպատակն է մեծարել կենդանի և ճշմարիտ Աստծու անունը»։

«Սուրբ Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանության», այսինքն՝ ամբողջ Աստվածաշնչի մեկհատորյա անգլերեն հրատարակությունը լույս տեսավ 1961 թ.–ին։ Եվ չնայած նրան, որ թարգմանիչների անունները մինչև օրս հայտնի չեն, կասկածի տակ չեն կարող դրվել նրանց մղումներն ու նվիրվածության աստիճանը։ Այս նույն թարգմանության 1984 թ. հրատարակության նախաբանում ասվում էր. «Սուրբ Գրությունները թարգմանել նշանակում է՝ Եհովա Աստծու մտքերն ու խոսքերը մեկ լեզվից մեկ ուրիշ լեզվի փոխանցել.... Այս աշխատության թարգմանիչները, ովքեր առողջ վախ ունեն Աստծու՝ Սուրբ Գրությունների Հեղինակի հանդեպ, և սիրում են նրան, Աստծու առաջ առանձնահատուկ պատասխանատվություն են զգում՝ հնարավորին չափ ճշգրիտ փոխանցել նրա մտքերն ու ազդարարությունները»։

Չնայած իրենց ունեցած լավ շարժառիթներին՝ արդյո՞ք այս թարգմանության կոմիտեի անդամները բավականաչափ որակյալ էին՝ հանձն առնելու այդ աշխատանքը։ Որոշ գիտնականներ իրենց դժգոհությունն արտահայտեցին՝ պնդելով, որ եթե մի աշխատության մեջ չի նշվում թարգմանիչների անունները և նրանց ակադեմիական կոչումները, այդ աշխատանքին չարժե լուրջ մոտենալ՝ համարելով, որ այն կատարել են այդ գործում ոչ պրոֆեսիոնալ մարդիկ։ Պետք է ասել, սակայն, որ ոչ բոլոր գիտնականները նման անխոհեմ դիրք բռնեցին։ Ալան Դաթին գրում է. «Եթե իմանանք, թե ովքեր են Աստվածաշնչի մի որևէ թարգմանության թարգմանիչները կամ հրատարակիչները, արդյոք դա մեզ կօգնի՞ կարծիք կազմել թարգմանության որակի մասին։ Միանշանակ ո՛չ։ Թարգմանության որակը որոշելու լավագույն միջոցը տվյալ թարգմանության առանձնահատկություններն ուսումնասիրելն է»։a

Հազարավոր ընթերցողներ հենց այդպես էլ վարվել են։ Առ այսօր ամբողջ աշխարհով մեկ, ամբողջությամբ կամ մասամբ, տպագրվել է Աստվածաշնչի «Նոր աշխարհ թարգմանության» 132 385 067 օրինակ 67 լեզուներով։ Ի՞նչ են հայտնաբերել շատ ընթերցողներ։

Թարգմանություն, որը սրբացնում է Աստծու անունը

Մատթեոս 6:9–ում Հիսուսն իր աշակերտներին սովորեցրեց աղոթել. «Հա՛յր մեր, որ երկնքում ես, թող սրբացվի՛ քո անունը»։ Սակայն շատ թարգմանություններում Աստված ներկայացվում է որպես մի անանուն էություն, որը բնորոշվում է միայն «Աստված» կամ «Տեր» տիտղոսներով։ Այնուհանդերձ, սկզբում այդպես չի եղել։ Եբրայերեն Գրությունների բնագրում մոտ 7 000 անգամ Աստված պարզորոշ կերպով բնորոշվել է իր «Եհովա» անվամբ (Ելից 3:15; Սաղմոս 83:18)։ Ավելի ուշ նախապաշարմունքով լի վախը պատճառ դարձավ, որ հրեաները դադարեն Աստծու անունը օգտագործել։ Հիսուսի առաքյալների մահից հետո այս նախապաշարմունքը տարածվեց նաև քրիստոնեական ժողովում (համեմատի՛ր Գործեր 20:29, 30; 1 Տիմոթեոս 4:1)։ Հունարեն Գրությունների գրագիրները սկսեցին Աստծու անձնական անունը փոխարինել հունարեն Կի՛րիոս և Թեո՛ս բառերով, որոնք համապատասխանաբար նշանակում են «Տեր» և «Աստված»։

Ուրախալի է, որ «Նոր աշխարհ թարգմանությունը» համարձակ քայլ է արել՝ «Քրիստոնեական Հունարեն Գրություններում» («Նոր Կտակարան») վերականգնելով Եհովա անունը, որն այնտեղ հանդիպում է 237 անգամ։ Այս վերականգնումը ոչ թե թարգմանիչների քմահաճույքի արդյունքն է, այլ հիմնավոր և մանրակրկիտ գիտական հետազոտությունների վրա է հիմնված։ Օրինակ՝ Ղուկաս 4–րդ գլխի 18–րդ համարում մեջբերում է արվում Եսայիա 61–րդ գլխի 1–ին համարից։ Եբրայերեն բնագիր տեքստում «Եսայիա» գրքի այդ համարում հանդիպում ենք «Եհովա» անվանը։b Ուստի «Նոր աշխարհ թարգմանության» մեջ Ղուկաս 4։18–ը հետևյալ կերպ է թարգմանվել. «Եհովայի ոգին ինձ վրա է, որովհետև նա օծեց ինձ, որ աղքատներին բարի լուր հռչակեմ»։

Այսպիսի թարգմանությունը նաև օգնում է ընթերցողներին Եհովա Աստծուն տարբերել նրա միածին Որդուց՝ Հիսուս Քրիստոսից։ Օրինակ՝ շատ թարգմանություններ Մատթեոս 22։44–ը այսպես են թարգմանել. «Տէրն իմ Տիրոջն ասեց»։ Բայց իրականում ո՞վ ում ասաց։ Այս համարում մեջ է բերվում 110–րդ սաղմոսի 1–ին համարը։ Եբրայերեն բնագիր տեքստում այստեղ օգտագործվում է Աստծու անունը։ Ուստի «Նոր աշխարհ թարգմանությունը» այս համարը հետևյալ կերպ է թարգմանել. «Եհովան ասաց իմ Տիրոջը. «Նստիր իմ աջ կողմը, մինչև որ քո թշնամիներին ոտքերիդ տակ դնեմ»»։ Այն տարբերությունը, որ Գրությունները դնում են Եհովա Աստծու և նրա Որդու միջև, ընդամենը թեորիա չէ։ (Մարկոս 13:32; Հովհաննես 8:17, 18; 14:28)։ Այդ տարբերությունը հասկանալը կենսական է մարդու փրկության համար։ Գործեր 2։21–ում կարդում ենք. «Ամեն ոք, ով Եհովայի անունը կանչի, կփրկվի»։

Ճշգրտությունն ու պարզությունը

«Նոր աշխարհ թարգմանությունը» այլ ուշագրավ առանձնահատկություններ էլ ունի։ Այս թարգմանության համար գլխավորապես որպես հիմք է ընտրվել Վեստկոտի և Հորտի կողմից վերաճշտված հունարեն քննախոսական տեքստը։ Մեծ ջանքեր են գործադրվել, և հոգ է տարվել, որ բնագիր հունարենից թարգմանությունը կատարվի որքան հնարավոր է ճշգրիտ ու բառացի և միևնույն ժամանակ պարզ, ժամանակակից լեզվով։ Այսպես վարվելու շնորհիվ ոչ միայն Աստվածաշնչի բնագիր տեքստի կենդանությունն է պահպանվել, այլև այն շատ ավելի հասկանալի է դարձել։

Նկատի առնենք Հռոմեացիներ 13–րդ գլխի 1–ին համարը, որտեղ Պողոս առաքյալը քրիստոնյաներին հորդորում է «հպատակվել վերին իշխանություններին», այսինքն՝ աշխարհիկ կառավարություններին։ Շատ թարգմանություններում այս համարի շարունակության մեջ ասվում է, որ այս կառավարությունները «Աստծուց են կարգված» («Արարատ» թարգմանություն, Արևմտահայերեն Աստվածաշունչ)։ Որոշ միապետներ այսպիսի թարգմանություններն օգտագործել են իրենց բռնակալությունը արդարացնելու համար։ Սակայն «Նոր աշխարհ թարգմանությունը» իրեն բնորոշ բառացիությամբ և ճշգրտությամբ այս համարը հետևյալ կերպ է թարգմանում, որ «գոյություն ունեցող իշխանությունները Աստծու կողմից դրված են իրենց հարաբերական դիրքերում»։c Այստեղից կարող ենք նկատել, որ թեև Աստված անձամբ չի ընտրում աշխարհի ղեկավարներին, սակայն նա թույլ է տալիս, որ այդ մարդիկ իշխանության հարցում իրար հանդեպ հարաբերական դիրքեր ունենան, բայց իր համեմատ միշտ ստորադաս լինեն։

Նաև ջանքեր են գործադրվել, որպեսզի «Նոր աշխարհ թարգմանության» մեջ պահպանվեն հունարեն բայերին բնորոշ երանգները։ Ժամանակակից շատ լեզուներում բայերը խոնարհվում են՝ ցույց տալով գործողությունը կատարվելու ժամանակը՝ անցյալ, ներկա և ապագա։ Մինչդեռ հունարեն լեզվում բայերը նաև ցույց են տալիս, թե ինչ տեսակ գործողություն է կատարվում՝ կարճատև, ավարտուն, թե՝ շարունակական։ Ուշադրություն դարձնենք Հիսուսի խոսքերին, որոնք արձանագրված են Մատթեոս 6։33–ում։ Այս համարում «փնտրել» թարգմանված հունարեն բայը իր մեջ պարունակում է շարունակական գործողություն։ Ուստի այն, թե իրականում ինչ էր ուզում ասել Հիսուսը, երևում է հետևյալ թարգմանության մեջ. «Շարունակեք նախ թագավորությունը և նրա արդարությունը փնտրել, և այդ բոլոր բաները կտրվեն ձեզ»։ Նույն ձևով, Մատթեոս 7։7 համարը թարգմանվել է այսպես. «Շարունակե՛ք խնդրել, և կտրվի ձեզ, շարունակե՛ք փնտրել և կգտնեք, շարունակե՛ք թակել, և կբացվի ձեր առջև» (տե՛ս նաև Հռոմեացիներ 1:32; 6:2; Գաղատացիներ 5:15)։

«Նոր աշխարհ թարգմանությունը» ջանքեր չի խնայել նաև, որպեսզի տեքստում գլխավոր բառերը հետևողականորեն և միանման թարգմանվեն։ Օրինակ՝ հունարեն փսիխե՛ բառը բոլոր տեղերում թարգմանվել է «հոգի»։ Արդյունքում՝ ընթերցողները կարող են անմիջապես նկատել, որ հակառակ կրոնական տեսությունների՝ հոգին անմահ չէ։ Այն կարող է կործանվել, մահանալ (Մատթեոս 2:20; Մարկոս 3:4; Ղուկաս 6:9; 17:33)։

Աստծու Խոսքը մատչելի դարձնենք ամբողջ աշխարհի մարդկանց

Հայերեն լեզվով «Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների» լույս ընծայումը միայն սկիզբն է։ Ծրագրեր կան, որ ժամանակի ընթացքում կթարգմանվի ամբողջ Աստվածաշունչը։ Սակայն ընթերցողները կարո՞ղ են վստահ լինել, որ հայերեն թարգմանությունը կունենա այն նույն ճշգրտությունն ու հետևողականությունը, ինչպիսին որ անգլերեն հրատարակությունն ունի։

Իհարկե կարող են։ Թարգմանչական աշխատանքը կատարվել է Եհովայի վկաների Կառավարիչ մարմնի վերահսկողության ներքո։ Որոշվել է, որ լավագույն տարբերակը կլինի այն, եթե այլ լեզուներով Աստվածաշնչի թարգմանությունը կատարվի թարգմանիչներից բաղկացած խմբի միասնական ջանքերով։ Ուստի աշխարհի մի շարք երկրներում կազմակերպվել են Աստվածաշնչի թարգմանչական խմբեր։ Եհովայի վկաների գլխավոր վարչությունում (Նյու Յորք, Բրուքլին) կազմավորվել է թարգմանչական խմբերի սպասարկման բաժին, որպեսզի հոգ տարվի այդ խմբերի կարիքները, պատասխանվեն նրանց հարցերը և պահպանվի «Նոր աշխարհ թարգմանության» տարբեր լեզուներով հրատարակությունների իրար հետ ներդաշնակ և համահունչ լինելը։ Նաև Աստվածաշնչի թարգմանիչներին օգնելու նպատակով ստեղծվել է մի հատուկ համակարգչային սիստեմ, որը շատ արդյունավետ և օգտակար միջոց է այդ աշխատանքի համար։ Այնուամենայնիվ, կասկած չկա, որ թարգմանչական աշխատանքը մարդկային մեծ ջանքեր է պահանջում։ Պարզապես, համակարգչային սիստեմը մեծապես հեշտացրել է Աստվածաշնչի թարգմանչական խմբերի գործը՝ հասնելու իրենց առջև դրված վեհ նպատակին, այսինքն՝ Աստվածաշունչը թարգմանել նույնպիսի ճշգրտությամբ և հետևողականությամբ, ինչպիսին որ անգլերեն հրատարակությունն է։ Այս գործին օժանդակող այլ օգնություններից բացի՝ համակարգչային այդ սիստեմը նաև ցույց է տալիս, թե եբրայերեն ու հունարեն բառերից յուրաքանչյուրը ինչպես է թարգմանվել անգլերենում։ Դա մեծ օգնություն է թարգմանիչների համար, որ նրանք կարողանան իրենց մայրենի լեզվով այդ բառերի ճիշտ տարբերակներն ընտրել։

Այն, թե ինչ հաջողություններ ունեցան կազմակերպչական այս միջոցառումները, պարզորոշ կարելի է տեսնել արդյունքներից։ Մենք հորդորում ենք ձեզ ուսումնասիրել «Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանությունը»։ Այն դուք կարող եք ձեռք բերել այս պարբերագրի հրատարակիչներից։ Ձեզ դուր կգան նաև այս թարգմանության որոշ առանձնահատկություններ. պարզ և հեշտ ընթեռնելի տառատեսակը, էջախորագրերը, որոնք կօգնեն ավելի արագ գտնել ձեզ ծանոթ համարները, մանրամասնորեն կազմված քարտեզներն ու հավելվածների հետաքրքիր նյութը։ Եվ որ ամենակարևորն է, այս Աստվածաշունչը կարդալիս դուք կարող եք վստահ լինել, որ այն ճշգրտորեն է փոխանցում Աստծու խոսքերը առօրյա ժամանակակից լեզվով։

[Ծանոթագրություններ]

[Նկար 14–րդ էջի վրա]

«Նոր աշխարհ թարգմանության» առանձնահատկությունները

Մեծ ջանքեր են գործադրվել, որ բնագիր հունարենից թարգմանվի որքան հնարավոր է ճշգրիտ ու բառացի և միևնույն ժամանակ պարզ, ժամանակակից լեզվով

Պարզ և ընթեռնելի տառատեսակը հաճելի է դարձնում ընթերցանությունը

Էջախորագրերը օգնում են ավելի արագ գտնել ծանոթ համարները

Մանրամասնորեն կազմված քարտեզներն օգնում են ընթերցողներին ծանոթանալ աստվածաշնչյան աշխարհագրությանը

[Նկար 13–րդ էջի վրա]

Աստվածաշնչի գրողները, այդ թվում նաև Պողոս առաքյալը գրել են պարզ ու հասկանալի լեզվով

[Նկար 14–րդ էջի վրա]

1 Տիմոթեոս 3:16–ը «Սինայական ձեռագրում» (մ.թ. 4–րդ դար)

[Նկար 16–րդ էջի վրա]

«Նոր աշխարհ թարգմանության» պարզ լեզուն մեծ օգուտներ է բերում քարոզչական ծառայության մեջ