Գալիլեական նավ. գանձ՝ աստվածաշնչյան ժամանակներից

ՄԵՐ ԹՂԹԱԿԻՑԸ՝ ԻՍՐԱՅԵԼԻՑ

ԳԱԼԻԼԵԱՅԻ ծովը Հիսուսի ծառայության ամենահետաքրքիր դրվագների ականատեսն է եղել։ Այդ ծովի վրայով էր, որ Աստծու Որդին քայլեց և հանդարտեցրեց փոթորկալից ալիքները։ Այդ ծովի ափերին նա հրաշքով կերակրեց հազարավոր մարդկանց և բուժեց հիվանդներին։

1986 թ.–ին հին Կափառնայումի մոտակայքում գտնվող ծովի հատակում զարմանալի բան հայտնաբերվեց։ Դա մի նավ էր, որով Հիսուսի ծառայության ժամանակներում նավարկել են Գալիլեայի ծովում։ Ինչպե՞ս այն գտնվեց։ Եվ ի՞նչ կարող ենք սովորել դրանից։

Հայտնաբերված՝ շնորհիվ երաշտի

1985 թ.–ին նախորդող երաշտի տարիներին, ինչպես նաև այդ թվի շոգ ամռանը կտրուկ իջավ Գալիլեայի ծովի մակարդակը։ Ջուրը պակասեց նաև այն պատճառով, որ ծովի քաղցրահամ ջրերով ոռոգվում էին դաշտերը։ Ջրի մակարդակի կտրուկ իջեցման հետևանքով ի հայտ եկան ծովի հատակի հսկայական տարածություններ։ Երկու հարազատ եղբայրներ, որոնք ապրում էին ծովի մոտակայքում գտնվող մի գյուղում, մտածեցին, որ դա շատ լավ հնարավորություն էր թաքնված գանձեր գտնելու համար։ Ծովի տղմոտ հատակով քայլելիս նրանք տեսան բրոնզե մետաղադրամներ և մի քանի հին մեխեր։ Հանկարծ ցեխի մեջ նրանք նավի ձվաձև ուրվագիծ նկատեցին։ Այո՛, նրանք իրոք գանձ էին գտել։

Հնագետները երբեք չէին ակնկալի, որ Գալիլեայի ծովում 2 000 տարվա նավ կգտնվի։ Նրանք կարծում էին, որ միկրոօրգանիզմները շատ վաղուց ոչնչացրած պետք է լինեին ցանկացած փայտանյութ։ Սակայն բնածուխի և գտնված մետաղադրամների շնորհիվ մասնագետները կարողացան եզրակացնել, որ հայտնագործությունը թվագրվում է մ.թ.ա. առաջին դարին կամ մ.թ. առաջին դարին։ Անհավատալի էր, բայց կմախքը բավականին լավ էր պահպանվել։ Ինչպե՞ս էր դա հնարավոր։

Այնպես էր պատահել, որ նավը ընկել էր մի խաղաղ վայր, ինչի շնորհիվ ամբողջ ներքևի մասը պատվել էր տիղմով, որը ժամանակի ընթացքում կարծրացել էր։ Եվ այդպես նավը պահպանվել էր 20 դար շարունակ։

Երբ նավի հայտնագործության մասին լուրը տարածվեց, այն սկսեցին կոչել «Հիսուսի նավ»։ Իհարկե, ոչ ոք լրջորեն չէր մտածում, որ հենց սա էր Հիսուսի կամ իր աշակերտների նավը։ Այնուամենայնիվ, նրա տարիքը և Ավետարաններում նկարագրված նավերի հետ ունեցած նմանությունները հետաքրքրություն են առաջացնում պատմաբանների, ինչպես նաև աստվածաշնչագետների շրջանում։

Նավի երկարությունը 8,2 մետր է, իսկ լայնությունը՝ 2,3։ Այն կառուցվել է խխունջի մեթոդով։ Այսինքն՝ տախտակները նավի կմախքին ամրացվելու փոխարեն՝ ամրացվել են անմիջապես ողնափայտին, և այդպիսով նավակը ստացել է խխունջի տեսք։ Այս մեթոդը շատ տարածված էր Միջերկրական ծովի նավերի կառուցման մեջ։ Գալիլեական նավերը նաև հարմարեցվել էին լճում լողալու համար։

Ակներևաբար, սկզբում նավն ունեցել է մեկ ուղիղ առագաստ։ Նրա չորս թիակները ցույց են տալիս, որ այն ունեցել է առնվազն հինգ հոգուց կազմված անձնակազմ՝ չորս թիավար և մեկ ղեկակալ։ Սակայն այդ նավը ի վիճակի էր տանել կրկնակի թվով մարդկանց։ Հեշտ է պատկերացնել միևնույն չափի նավ յոթ աշակերտների մասին կարդալիս, որոնք ձուկ էին որսում, երբ տեսան Հիսուսին նրա հարությունից հետո (Յովհաննէս 21։2–8)։

Գալիլեական նավը, անկասկած, նավախել է ունեցել՝ ձկնորսական մեծ ցանցերը այնտեղ պահելու համար։ Այս նավախելի տախտակների տակ կար առանձին մի տեղ, որտեղ հոգնած ձկնորսները կարող էին հանգստանալ։ Հիսուսը, հավանաբար, հենց այդտեղ էր գտնվում, երբ փոթորկի ժամանակ «նաւի ետի կողմումը բարձի վերայ քնած էր» (Մարկոս 4։38)։ Ենթադրվում է, որ այդ «բարձը» ավազով լի պարկ է եղել, որը, որպես բալաստ, պահվել է տախտակամածի վրա։a

Գալիլեայի ծովի ձկնորսները

Պատկերացրու, որ առաջին դարում ես ապրում և ինչ–որ տեղ ես ուղևորվում այսպիսի նավով։ Ի՞նչ կտեսնես նավարկելիս։ Գուցե տեսնես, որ ձկնորսները գցում են իրենց ցանցերը՝ մի մասը փոքր նավակներից, իսկ մյուսները՝ ծանծաղուտ ջրերով անցնելիս։ Լինելով հմուտ ձկնորսներ՝ նրանք մի ձեռքով նետում են այս ծանր շրջանաձև ցանցերը, որոնք 6–ից 8 մետր տրամագիծ ունեն։ Տարածվելով ջրի մակերեսի վրա՝ ցանցը իջնում է ջրի խորքերը և իր մեջ հավաքում ձկներին։ Ձկնորսը քաշում է ցանցը դեպի ափ կամ ինքն է սուզվում՝ հանելու ցանցը և նրա պարունակությունը։ Սիմոնի և Անդրեասի մասին Աստվածաշունչն ասում է, որ նրանք էլ հավանաբար նույն ձևով էին «գցում» իրենց ցանցերը (Մարկոս 1։16)։

Միգուցե նկատես նաև մի խումբ ձկնորսների, որոնք պատրաստում են իրենց ցանցը և աշխույժ զրուցում իրար հետ։ Ցանցը կարող է 300 մետր երկարություն ունենալ և ուղղաձիգ իջնել մինչև 8 մետր։ Նրա յուրաքանչյուր ծայրին բուքսիրային հաստ պարան կա։ Ձկնորսներն ընտրում են ձուկ որսալու տեղը, հետո նրանց մի մասը բուքսիրային հաստ պարանով գնում է ափ։ Նավն ուղիղ լողում է դեպի լիճ՝ բացելով ցանցն իր ամբողջ լայնությամբ։ Այնուհետև նավը շրջվում է դեպի ափ՝ աստիճանաբար քաշելով ցանցն այնպես, որ այն կիսաշրջան է կազմում։ Դրանից հետո մնացած ձկնորսները երկրորդ բուքսիրային հաստ պարանով ափ են վերադառնում։ Երբ ձկնորսների երկու խմբերը մոտենում են իրար, նրանք դուրս են հանում իրենց որսը (Մատթէոս 13։47, 48)։

Հեռվում կարող ես նկատել միայնակ ձկնորսի, որը կարթով է ձուկ բռնում։ Մի անգամ Հիսուսը Պետրոսին ասաց, որ նա գցի իր ձկնորսական կարթն այս ծովը։ Պատկերացրու Պետրոսի զարմանքը, երբ նա ձուկ բռնեց և բերանում արծաթե մետաղադրամ գտավ։ Դա հենց այնքան էր, որքան պետք էր տաճարի տուրքը մուծելու համար (Մատթէոս 17։26)։

Մթնշաղին լճի շրջակայքում ամեն ինչ խաղաղվում է։ Հանկարծ այդ խաղաղությունը խաթարվում է. ձկնորսները սկսում են ոտքերով հարվածել նավի հատակին և թիակները խփել ջրին, որ հնարավորին չափ աղմուկ հանեն։ Ինչո՞ւ։ Քանի որ նրանք ջրի մեջ ցանցն այնպես են դրել, որ ձկները, աղմուկից վախենալով, լողան ուղիղ դեպի ցանցը։ Ուղղաձիգ դիրք ունեցող այս ցանցը, որը մթության մեջ անտեսանելի է, այնպես է պատրաստված, որ ձուկը հեշտությամբ խճճվում է նրա մեջ։ Գիշերվա ընթացքում ցանցերը պարբերաբար իջեցվում են։ Առավոտյան դրանք լվանում են և կախում, որպեսզի չորանան։ Գուցե Ղուկաս 5։1–7-ում նկարագրված հրաշքի ժամանակ նույնպես օգտագործվել է այդպիսի ուռկան։

Պահպանման աշխատանքները

Եկեք այժմ վերադառնանք մեր ժամանակներին։ Ի՞նչ կատարվեց հայտնաբերված նավի հետ։ Թեև այն անվնաս էր մնացել, սակայն թրջված ստվարաթղթի նման փխրուն էր։ Ճիշտ չէր լինի նավը պարզապես փորելով հանել ցեխից։ Որքա՜ն ցավալի կլիներ, եթե այդքան երկար ժամանակ գոյություն ունենալուց հետո այն փլուզվեր պահպանման աշխատանքների ժամանակ։ Քանի որ վտանգ կար, որ լճի ջրերը կարող էին կրկին բարձրանալ, պեղումների շրջանում ամբարտակ կառուցվեց։ Նավի կմախքի տակ թունելներ փորվեցին, որպեսզի դրանց միջով ապակեպլաստե հենարաններ անցկացվեն։ Այնուհետև ցեխը զգուշությամբ մաքրեցին և նավը ներսից ու դրսից պատեցին պլաստմասսայե հաստ շերտով։

Մյուս դժվարությունն այն էր, որ այս փխրուն իրը պետք էր տեղափոխել 300 մետր հեռու, որպեսզի սկսվեին պահպանման աշխատանքները։ Պլաստմասսայե շերտն ամուր էր, սակայն մի փոքր թափահարումից նրա տակ գտնվող փխրուն փայտը կարող էր քանդվել–թափվել։ Խումբը հնարամիտ լուծում գտավ։ Նրանք բացեցին ամբարտակը, որպեսզի ջուրը ներս հոսի։ Պատմության մեջ առաջին անգամ այդ հնադարյան նավը ժամանակակից «բոժոժի» մեջ լողում էր Գալիլեայի ծովով։

Նավի համար կառուցվեց բետոնե ավազան և պահպանման աշխատանքների ընթացքում, որոնք տևեցին 14 տարի, այն գտնվեց այդ ավազանում։ Դժվարություն առաջացավ, երբ մոծակներ լցվեցին ավազանի մեջ՝ այդպիսով բարդացնելով այն աշխատողների գործը, որոնք պետք է ջուրը մտնեին։ Սակայն պահպանման աշխատանքներով զբաղվողները մի յուրօրինակ և արդյունավետ լուծում գտան։ Նրանք ավազանի մեջ գցեցին գալիլեական ձկներ (սուրբ Պետրոսի ձկները), որոնք կերան մոծակներին և այդպիսով մաքրեցին ջուրը։

Շուտով եկավ նավը չորացնելու ժամանակը։ Սակայն այն դեռևս շատ փխրուն էր բնական ձևով չորացվելու համար։ Ջուրը, որը ներծծվել էր փայտի մեջ, պետք է փոխարինվեր մեկ ուրիշ բանով։ Աշխատողներն այն փոխարինեցին արհեստական, ջրի պես մածուցիկ մոմով, որի շնորհիվ փայտը կարող էր չորանալ առանց ձևափոխվելու։

Երբ պահպանման աշխատանքներն ավարտվեցին, պարզվեց, որ նավը բավական համեստ տեսք ուներ։ Այն պատրաստվել էր 12 տեսակի փայտից։ Ինչո՞ւ։ Պատճառներից մեկը միգուցե նա է, որ այդ ժամանակներում դժվար էր փայտ գտնել։ Հավանական է, որ նավի տերը հարուստ չի եղել։ Մինչ լճում խորտակվելը նավը շատ անգամ էր վերանորոգվել։

Հնարավոր է, որ գալիլեական նավը ոչ մի կապ չի ունեցել անձամբ Հիսուսի հետ։ Այնուամենայնիվ, շատերի համար այն գանձ է։ Այդ նավի շնորհիվ մենք կարող ենք մի քանի դար ետ նայել և պատկերացնել, թե ինչպիսին էր կյանքը Գալիլեայի ծովի շրջակայքում Հիսուսի երկրային ծառայության հիշարժան օրերին։

[Ծանոթագրություն]

[Նկար 15–րդ էջի վրա]

Աշխատողները, մեծ ջանքեր գործադրելով, մաքրում են ցեխը նավի միջից

[Նկար 15–րդ էջի վրա]

Գալիլեական նավը. պահպանման աշխատանքներն ավարտվել են

[Նկար 15–րդ էջի վրա]

Նավը՝ պատված պլաստմասսայե հաստ շերտով

[Նկար 15–րդ էջի վրա]

Մոտ 2 000 տարի անց նավը կրկին լողաց

[Նկար 15–րդ էջի վրա]

Առաջին դարում նավը թերևս այսպիսի տեսք է ունեցել

[Նկար/թույլտվությամբ]

All photos except model and sea։ Israel Antiquities Authority - The Yigal Allon Center, Ginosar