Ներարկմանը փոխարինող արդյունավետ մեթոդներ

«Եթե արյան ներարկումը վտանգավոր է, կա՞ն արդյոք բուժման այդ ձևին փոխարինող արդյունավետ մեթոդներ»,— հնարավոր է մտածեք դուք։ Սա շատ լավ հարց է, և այստեղ արժե ուշադրություն դարձնել «արդյունավետ» բառի վրա։

Բոլորը, այդ թվում Եհովայի վկաները, ցանկանում են բարձրորակ բժշկական օգնություն ստանալ։ Այս կապակցությամբ դոկտոր Գրանթ Սթեֆենը ուշադրություն է հրավիրում երկու կարևոր հանգամանքների վրա. «Բուժման մեթոդը արդյունավետ է, երբ նրա օգնությամբ հնարավոր է իրագործել օրենքով թույլատրելի բժշկական և ոչ բժշկական նպատակները» («The Journal of the American Medical Association», 1 հուլիսի, 1988 թ.)։ «Ոչ բժշկական» նպատակ է՝ չոտնահարել հիվանդի բարոյական չափանիշները կամ Աստվածաշնչի հիման վրա դաստիարակված խիղճը (Գործք 15։28, 29)։

Գոյություն ունե՞ն արդյոք արդյունավետ և օրենքով թույլատրելի այնպիսի մեթոդներ, որոնց միջոցով հնարավոր է լուծել բժշկական լուրջ խնդիրները՝ առանց արյան փոխներարկման դիմելու։ Բարեբախտաբար, այս հարցի պատասխանն է՝ այո։

Թեպետ բժիշկների մեծ մասը պնդում էր, թե փոխներարկմանը դիմում էր միայն ծայրահեղ դեպքերում, ՁԻԱՀ–ի տարածումից հետո արյան գործածումը նրանց կողմից արագորեն նվազեց։ Մի խմբագրական հոդվածի համաձայն՝ «այդ համաճարակի սակավաթիվ օգուտներից մեկն» այն էր, «որ հիվանդներն ու բժիշկները սկսեցին միջոցներ փնտրել արյունից խուսափելու համար» («Mayo Clinic Proceedings», սեպտեմբեր, 1988 թ.)։ Իսկ արյան պահեստի ղեկավար աշխատողներից մեկը ասաց. «Փոխվեց լուրի ազդեցությունը, լուրն ընդունելու հարցում բժիշկների պատրաստակամությունը (քանի որ նրանք ավելի լավ սկսեցին գիտակցել վտանգը) և արյան ներարկմանը փոխարինող միջոցներ գտնելու պահանջարկը» («Transfusion Medicine Reviews», հոկտեմբեր, 1989 թ.)։

Ուշադրություն դարձնենք, որ ներարկմանը փոխարինող մեթոդներ գոյություն ունե՛ն։ Սա ավելի լավ կհասկանանք, եթե քննարկենք, թե ինչու է արյուն ներարկելու կարիք առաջանում։

Կարմիր գնդիկների բաղադրության մեջ մտնող հեմոգլոբինը թթվածին է տեղափոխում, ինչն անհրաժեշտ է առողջության և կյանքի համար։ Այդ պատճառով, երբ մարդը շատ արյուն է կորցնում, տրամաբանական է թվում ուղղակի լրացնել այդ կորուստը։ Ձեր արյան յուրաքանչյուր 100 խորանարդ/սանտիմետրը սովորաբար պարունակում է 14–15 գրամ հեմոգլոբին (խտության չափման մեկ ուրիշ եղանակ է հեմատոկրիտի որոշումը, որ սովորաբար կազմում է մոտ 45 տոկոս)։ Որպես «կանոն»՝ վիրահատությունից առաջ հիվանդին արյուն էին ներարկում, եթե նրա հեմոգլոբինի ցուցանիշը ցածր էր 10–ից (կամ հեմատոկրիտը՝ 30 տոկոսից)։ Շվեյցարական «Վոքս սանգվինիս» պարբերագրում տեղեկացվում է. «[Անեսթեզիոլոգների] 65 տոկոսը պահանջում էր, որ հիվանդի հեմոգլոբինը վիրահատությունից առաջ լիներ 10 գրամ/դեցիլիտր՝ պլանային վիրահատությունը կատարելու համար» («Vox Sanguinis», մարտ, 1987 թ.)։

Սակայն 1988 թ. արյան փոխներարկմանը նվիրված մի կոնֆերանսի ժամանակ պրոֆեսոր Հովարդ Զաուդերը այսպիսի հարց ուղղեց հավաքվածներին. «Որտեղի՞ց ենք ստացել այդ «մոգական» թիվը»։ Նա պարզ պատասխան տվեց. «Այն պահանջի հիմնավորումը, թե անզգայացվելուց առաջ հիվանդի հեմոգլոբինը պետք է լինի 10 գրամ, թաքնված է ավանդության մեջ, պատված է մշուշով և բժշկական կամ փորձագիտական որևէ ապացույց չունի»։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ քանի հազարների են արյուն ներարկել մշուշապատ, չհիմնավորված պահանջի հիման վրա։

Ոմանք գուցե հարցնեն. «Եթե մարդը իրեն լավ է զգում շատ ավելի քիչ քանակությամբ հեմոգլոբինի դեպքում, ինչո՞ւ է 14–ը նորմալ համարվում»։ Որովհետև այդ դեպքում դուք թթվածին տեղափոխող մասնիկների բավական մեծ պաշար եք ունենում, այնպես որ ի վիճակի եք լինում ֆիզիկական վարժություններ կամ ծանր աշխատանք կատարել։ Ավելին, սակավարյունությամբ տառապող հիվանդների շրջանում կատարված հետազոտությունները անգամ ցույց են տվել, որ «դժվար է աշխատունակության անկում նկատել» նույնիսկ այն դեպքերում, երբ մարդու «հեմոգլոբինի խտությունը իջնում է մինչև 7 գրամ/դեցիլիտր։ Ոմանք էլ պարզապես զգում են, որ իրենց շարժունակությունը փոքր ինչ նվազել է» («Contemporary Transfusion Practice», 1987 թ.)։

Ինչպես տեսնում ենք, չափահաս մարդը հարմարվում է հեմոգլոբինի ցածր մակարդակին։ Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել երեխաների մասին։ Այս կապակցությամբ Դոկտոր Ջեյմս Սթոքման III նշում է. «Բացառությամբ մի քանի դեպքերի՝ վաղաժամ ծնված երեխաների հեմոգլոբինի քանակը առաջին երեք ամիսների ընթացքում նվազում է.... Թե ո՛ր ախտանիշների դեպքում է պետք նորածնին արյան փոխներարկում կատարել, հստակորեն սահմանված չէ։ Իրականում, շատ նորածիններ, ինչպես երևում է, դիմանում են հեմոգլոբինի զգալիորեն ցածր մակարդակին՝ առանց ակնհայտ կլինիկական բարդությունների» («Pediatric Clinics of North America», փետրվար, 1986 թ.)։

Սա չի նշանակում, թե ոչինչ չպետք է արվի, երբ դժբախտ պատահարի պատճառով կամ վիրահատության ժամանակ անհատը շատ արյուն է կորցնում։ Եթե մարդը կարճ ժամանակում մեծ քանակությամբ արյուն է կորցնում, նրա մարմնի ճնշումն իջնում է, և նա հայտնվում է շոկի մեջ ընկնելու վտանգի առջև։ Նման դեպքում առաջին հերթին անհրաժեշտ է կանգնեցնել արյունահոսությունը և վերականգնել շրջանառության մեջ գտնվող արյան ծավալը։ Դա կօգնի խուսափել շոկից ու պահպանել մնացած կարմիր գնդիկները, ինչպես նաև մյուս բաղադրիչները։

Կորուստը հնարավոր է վերականգնել՝ առանց ամբողջական արյան կամ նրա պլազմայի ներարկման։a Գոյություն ունեն արյուն չպարունակող տարբեր հեղուկներ, որոնք հաջողությամբ կարող են մեծացնել շրջանառության մեջ գտնվող արյան ծավալը։ Ամենապարզը աղային լուծույթն է, որը և՛ էժան է, և՛ համատեղելի մեր արյան հետ։ Կան նաև այնպիսի հեղուկներ, որ հատուկ բաղադրություն ունեն։ Դրանցից են՝ դեքստրանը, ժելատինոլը և Ռինգերի կաթնաթթվային լուծույթը։ Արյան ծավալը մեծացնող համեմատաբար նոր հեղուկ է հիդրօքսիէթիլ օսլան։ Ինչպես նշվում է այրվածքների բուժմանը նվիրված մի պարբերագրում, այս հեղուկը «կարելի է առանց մտավախության տալ [այրվածքներ ստացած] այն հիվանդներին, ովքեր հրաժարվում են արյան պատրաստուկներից» («Journal of Burn Care & Rehabilitation», հունվար/փետրվար, 1989 թ.)։ Հիշյալ հեղուկները զգալի առավելություններ ունեն։ «Բյուրեղային լուծույթները [ինչպես օրինակ՝ սովորական աղային լուծույթը ու Ռինգերի կաթնաթթվային լուծույթը], դեքստրանը և հիդրօքսիէթիլ օսլան համեմատաբար անվնաս հեղուկներ են՝ էժան և մատչելի։ Դրանք հնարավոր է պահպանել սենյակային ջերմաստիճանում։ Բացի այդ, հարկ չկա ստուգել համատեղելիությունը արյան հետ, ինչպես նաև վախենալ ներարկման միջոցով որևէ հիվանդությամբ վարակվելու վտանգից» («Blood Transfusion Therapy—A Physician’s Handbook», 1989 թ.)։

Սակայն ձեր մեջ գուցե այսպիսի հարց առաջանա. «Մի՞թե արյան փոխարինիչները կօգնեն ինձ, եթե ես կարմիր գնդիկների կարիք ունենամ, որոնք իմ օրգանիզմով թթվածին կտարածեն»։ Ինչպես արդեն նշեցինք, դուք ունեք թթվածին տեղափոխող մասնիկների պաշարներ։ Արյան կորստի դեպքում սկսում են գործել կորուստը լրացնող զարմանահրաշ մեխանիզմները։ Ձեր սիրտը իր յուրաքանչյուր զարկը կատարելիս ավելի ու ավելի շատ արյուն է մղում։ Քանի որ կորած արյունը փոխարինվում է համապատասխան հեղուկով, արյան մնացած մասը, ջրում բացվելով, շատ ավելի հեշտությամբ է հոսում նույնիսկ փոքր անոթներում։ Տեղի ունեցած քիմիական փոփոխությունների արդյունքում հյուսվածքները ավելի շատ թթվածին են ստանում։ Հարմարվելու այս ունակությունն այնքան արդյունավետ է, որ եթե նույնիսկ պահպանված լինի ձեր կարմիր գնդիկների միայն կեսը, թթվածնի մատակարարումը կլինի նորմայի 75 տոկոսի չափ։ Հանգիստ վիճակում հիվանդը օգտագործում է իր արյան մեջ առկա թթվածնի 25 տոկոսը միայն։ Իսկ առավել տարածված անզգայացնող միջոցները նվազեցնում են թթվածնի հանդեպ օրգանիզմի պահանջը։

Ինչպե՞ս կարող են օգնել բժիշկները

Հմուտ բժիշկները կարող են օգնել այն հիվանդներին, որոնց կարմիր գնդիկների թիվը արյուն կորցնելու հետևանքով կրճատվել է։ Շրջանառության մեջ եղող արյան ծավալը վերականգնելուց հետո նրանք կարող են բարձր ճնշման տակ գտնվող թթվածին տալ հիվանդին։ Այդ դեպքում օրգանիզմը ավելի շատ թթվածին է ստանում, ինչը հաճախ բերում է հրաշալի արդյունքներ։ Այս մեթոդը կիրառեցին բրիտանացի բժիշկները մի կնոջ բուժելիս։ Վերջինս այնքան արյուն էր կորցրել, որ «նրա հեմոգլոբինն իջել էր մինչև 1,8 գրամ/դեցիլիտր։ Նրա բուժումը հաջողությամբ ավարտվեց.... բարձր ճնշման տակ գտնվող թթվածնի և մեծ քանակությամբ ժելատինոլի օգտագործման [շնորհիվ]» («Anaesthesia», հունվար, 1987 թ.)։ Նույն հաղորդագրության մեջ նաև ասվում էր, որ շատ արյուն կորցրած ուրիշ անհատներ հաջողությամբ բուժվել են թթվածնային ճնշախցերում։

Բժիշկները կարող են խթանել կարմիր գնդիկների առաջացման գործընթացը իրենց հիվանդների օրգանիզմում։ Ինչպե՞ս։ Ներարկելով (մկանային) երկաթ պարունակող պատրաստուկներ, որոնց օգնությամբ օրգանիզմը սովորականից երեք–չորս անգամ ավելի արագ է կարմիր գնդիկներ ստեղծում։ Վերջերս մատչելի դարձավ մեկ ուրիշ միջոց ևս։ Ձեր երիկամները արտադրում են էրիթրոպոետին կոչվող հորմոններ, որոնք խթանում են կարմիր գնդիկների առաջացումը ոսկրածուծում։ Այսօր առկա են նաև սինթետիկ (վերահամակցված) էրիթրոպոետիններ։ Բժիշկները կարող են դրանք տալ սակավարյունությամբ տառապող որոշ հիվանդների և այդպիսով օգնել նրանց շատ արագ վերականգնել կարմիր գնդիկների կորուստը։

Հմուտ և բարեխիղճ բժիշկներն ու անեսթեզիոլոգները կարող են օգնություն ցույց տալ հիվանդին նույնիսկ վիրահատության ընթացքում՝ կիրառելով արյան պահպանման նոր մեթոդները։ Արժե հիշատակել նաև վիրահատության ժամանակ օգտագործվող տեխնիկական նուրբ սարքավորումների մասին, ինչպես օրինակ՝ էլեկտրակաուտերի, որ նվազեցնում է արյունահոսությունը։ Երբեմն դեպի վերքը հոսող արյունը վերցվում է, զտվում և վերադարձվում արյունատար համակարգ։b

Արհեստական շրջանառության սարքավորումների օգնությամբ բուժվող հիվանդներին կարող են մեծապես օգնել արյուն չպարունակող հեղուկները։ Ներարկվելով՝ դրանք նոսրացնում են արյունը, ինչի շնորհիվ նվազում է կարմիր գնդիկների կորուստը։

Հիվանդին հնարավոր է օգնել նաև ուրիշ կերպերով։ Նրա մարմնի ջերմաստիճանը իջեցնելով՝ կարելի է նվազեցնել թթվածնի պահանջը վիրահատության ժամանակ։ Կարող են օգնել նաև հիպոտենզիվ անեսթեզիան, արյան մակարդումը խթանող թերապիան, դեսմոպրեսինը, որ կրճատում է արյունահոսության ժամանակը, ինչպես նաև լազերային դանակը։ Եվ եթե բժիշկներն ու հիվանդները ձգտեն արյան փոխներարկումից խուսափելու միջոցներ գտնել, ինքներդ կտեսնեք, թե ինչպես կմեծանա այս ցուցակը։ Հույս ունենք, որ դուք երբեք մեծ քանակությամբ արյուն չեք կորցնի։ Սակայն եթե դա պատահի, հմուտ բժիշկները ամենայն հավանականությամբ կկարողանան օգնություն ցույց տալ ձեզ առանց արյան փոխներարկման, որը հղի է բազմաթիվ վտանգներով։

Վիրահատություն՝ այո, բայց առանց փոխներարկման

Այսօր շատ են այնպիսի մարդիկ, ովքեր հրաժարվում են արյուն ընդունելուց։ Առողջական նկատառումներից ելնելով՝ նրանք պահանջում են այն, ինչին Եհովայի վկաները ձգտում են գլխավորապես կրոնական շարժառիթներից՝ բարձրորակ բուժօգնության՝ առանց արյան։ Ինչպես արդեն տեսանք, այդ եղանակով հնարավոր է նույնիսկ բարդ վիրահատություն կատարել։ Եթե դեռ կասկածներ ունեք, ստորև բերվող մի քանի փաստերը, որ վերցված են բժշկական գրականությունից, հավանաբար կփարատեն դրանք։

Եհովայի վկաներից մեկի բարդ վիրահատության մասին պատմող մի հոդվածում ասվում էր, որ հիվանդը տառապում էր սակավարյունությամբ և «նրա երկու ծնկներն ու ազդրերը գրեթե ամբողջությամբ շարքից դուրս էին եկել» («Orthopaedic Review», օգոստոս, 1986 թ.)։ Մի քանի փուլից բաղկացած այդ վիրաբուժական միջամտություններից առաջ և հետո երկաթի դեքստրան օգտագործվեց. ելքը բարեհաջող էր։ Իսկ մեկ ուրիշ պարբերագրում խոսվում էր 52–ամյա մի Վկայի մասին, որի հեմոգլոբինի քանակը ցածր էր 10–ից («British Journal of Anaesthesia», 1982 թ.)։ Հիպոտենզիվ անեսթեզիայի օգնությամբ նվազեցնելով արյան կորուստը՝ բժիշկները կոնքազդրային հոդի և ուսահոդի ամբողջական փոխարինման վիրահատություն կատարեցին։ Արքանզասի (ԱՄՆ) համալսարանի վիրաբուժական անձնակազմը նույնպես կիրառեց այս մեթոդը կոնքազդրային հոդի փոխարինման հարյուրավոր վիրահատությունների ժամանակ, որ արվեցին Եհովայի վկաներին։ Բոլոր հիվանդներն էլ ապաքինվեցին։ Ահա թե ինչ է ասում այդ բաժինը ղեկավարող պրոֆեսորը. «(Վկա) հիվանդներից սովորածը այժմ կիրառում ենք մեր բոլոր այն հիվանդներին վիրահատելիս, ովքեր կոնքազդրային հոդի ամբողջական փոխարինման կարիք ունեն»։

Վկաներից ոմանց խիղճը թույլ է տալիս օրգանի փոխպատվաստման վիրահատության ենթարկվելու, եթե դա արվի առանց արյան ներարկման։ Երիկամի փոխպատվաստման 13 վիրահատությունների մասին մի հաղորդագրության մեջ այսպիսի եզրակացություն է արվում. «Արդյունքները ցույց են տալիս, որ, ընդհանուր առմամբ, Եհովայի վկաներին հնարավոր է անվտանգ և արդյունավետ երիկամային փոխպատվաստում կատարել» («Transplantation», հունիս, 1988 թ.)։ Արյունից հրաժարվելը խոչընդոտ չի եղել նույնիսկ սրտի փոխպատվաստման վիրահատությունների հաջող ավարտի համար։

«Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել այլ տեսակի անարյուն վիրահատությունների մասին»,— միգուցե հարցնեք դուք։ Բժշկական մի տեղեկագրում պատմվում էր, որ Եհովայի վկա հիվանդներին «[Վեյնի պետական համալսարանում, ԱՄՆ] բարդ գինեկոլոգիական և մանկաբարձական վիրահատություն էր արվել առանց արյան փոխներարկման» («Medical Hotline», ապրիլ/մայիս, 1983 թ.)։ Այնտեղ նշվում էր. «Ի տարբերություն այն կանանց, ովքեր նույն վիրահատությանն էին ենթարկվել արյան փոխներարկման կիրառմամբ՝ այս դեպքում մահեր և բարդություններ չեղան»։ Նույն աղբյուրում այնուհետև ասվում էր. «Այս հետազոտության արդյունքները հիմք են տալիս նորովի մոտենալու արյան օգտագործմանը բոլոր այն դեպքերում, երբ առաջանում է գինեկոլոգիական և մանկաբարձական վիրահատությունների անհրաժեշտություն»։

Գյոթինգենի համալսարանի (Գերմանիա) հիվանդանոցում վիրահատության ենթարկվեցին արյունից հրաժարված 30 հիվանդներ։ Վիրահատությունների ժամանակ «չառաջացավ ոչ մի այնպիսի բարդություն, որը չէր առաջանա նաև արյան փոխներարկման ենթարկված հիվանդների դեպքում։ .... Այն պատճառով, որ արյան փոխներարկումը հնարավոր չէ, չարժե ընկնել ծայրահեղության մեջ և հրաժարվել վիրահատությունից, եթե դա անհրաժեշտ է և վիրաբուժական տեսանկյունից հիմնավորված» («Risiko in der Chirurgie», 1989 թ.)։

Առանց արյան ներարկման կատարվել են նույնիսկ գլխուղեղի բազմաթիվ վիրահատություններ թե՛ մեծահասակներին, թե՛ երեխաներին։ Նման վիրահատություններ են արվել, օրինակ, Նյու Յորքի համալսարանի բժշկական կենտրոնում։ 1989 թ. դոկտոր Ջոզեֆ Ռանսոհոֆը (նյարդավիրաբուժական բաժնի ղեկավար) գրեց. «Միանգամայն պարզ է, որ առանց արյան պատրաստուկների օգտագործման հիմնականում հնարավոր է վտանգը հասցնել նվազագույնի այն դեպքերում, երբ կրոնական համոզմունքները թույլ չեն տալիս հիվանդին ընդունել այդ պատրաստուկները, հատկապես եթե վիրահատությունը կարելի է կատարել արագ և համեմատաբար կարճ ժամանակահատվածում։ Ուշադրության է արժանի այն փաստը, որ ես հաճախ մոռանում եմ հիվանդի Վկա լինելու մասին, մինչև որ չի հասնում դուրս գրման պահը, և նա շնորհակալություն չի հայտնում իր կրոնական համոզմունքները հարգելու համար»։

Եվ վերջապես, հնարավո՞ր է արդյոք առանց արյան սիրտ–անոթային համակարգի բարդ վիրահատություններ կատարել մեծահասակներին և երեխաներին։ Դոկտոր Դենթոն Քուլին առաջիններից մեկն էր, որ նման վիրահատություններ արեց։ Ինչպես կտեսնեք մեր գրքույկի հավելվածում վերատպված բժշկական հոդվածից (էջ 27–29), ավելի վաղ կատարված իր հետազոտություններից ելնելով՝ դոկտոր Քուլին այսպիսի եզրակացություն էր անում. «Եհովայի վկա հիվանդներին արված վիրահատությունների ռիսկը էապես բարձր չէ մյուս հիվանդների վիրահատության ռիսկից»։ Հետագայում՝ 1 106 նման վիրահատություն կատարելուց հետո, նա գրեց. «Բոլոր դեպքերում պահպանվում է հիվանդի հետ կնքած իմ համաձայնությունը կամ պայմանագիրը» արյուն չներարկելու վերաբերյալ։

Վիրաբույժները նաև նկատել են, որ դրական տրամադրվածությունը Եհովայի վկաների մեկ այլ առանձնահատկությունն է։ «Այս հիվանդների տրամադրվածությունը արժանի է ընդօրինակման,— գրեց դոկտոր Քուլին 1989 թ. հոկտեմբերին։— Նրանք չեն վախենում բարդություններից, նույնիսկ մահից, ինչը բնորոշ է հիվանդների մեծ մասին։ Նրանք ունեն խոր և անսասան հավատ թե՛ իրենց համոզմունքների, թե՛ իրենց Աստծո հանդեպ»։

Սա չի նշանակում, թե Վկաները պաշտպանում են մահանալու իրենց իրավունքը։ Նրանք ցանկանում են կազդուրվել և այդ իսկ պատճառով ջանադրաբար բարձրորակ բուժօգնություն են փնտրում։ Վկաները համոզված են, որ արյան վերաբերյալ Աստծո օրենքին հնազանդվելը խելամիտ է, և դա դրական ազդեցություն է թողել անարյուն վիրաբուժության ասպարեզում։

Իսկ դոկտոր–պրոֆեսոր Վ. Սքլոսերը, որ աշխատում է Ֆրայբուրգի (Գերմանիա) համալսարանին կից վիրաբուժական հիվանդանոցում, նշեց. «Այս հիվանդների արյունահոսության դեպքերը վիրահատության ընթացքում, դրանից առաջ և հետո սովորականից շատ չէին, իսկ բարդությունները, եթե ընդհանրապես եղել են, ավելի քիչ էին։ Հիվանդության հանդեպ դրական տրամադրվածությունը, որ բնորոշ է Եհովայի վկաներին, լավ է անդրադառնում ինչպես վիրահատության ընթացքի, այնպես էլ դրան նախորդող ու հաջորդող փուլերի վրա» («Herz Kreislauf», օգոստոս, 1987 թ.)։

[ծանոթագրություններ]

[շրջանակ 13–րդ էջի վրա]

«Ամփոփելով մեր խոսքը՝ պետք է ասենք հետևյալը. ներկայումս կան արյան բաղադրիչներ ընդունող շատ հիվանդներ, որոնք ոչ մի օգուտ չեն ստանում ներարկումից (արյան անհրաժեշտություն չկա), սակայն, միևնույն է, հայտնվում են դրա անցանկալի հետևանքները կրելու մեծ վտանգի առջև։ Ոչ մի բժիշկ հիվանդին գիտակցաբար չի ենթարկի այնպիսի բուժման, որն օգուտ չի կարող տալ, բայց վնաս կարող է հասցնել։ Սակայն հենց սա է տեղի ունենում, երբ արյան փոխներարկումը կատարվում է առանց անհրաժեշտության» («Transfusion-Transmitted Viral Diseases», 1987 թ.)։

[շրջանակ 14–րդ էջի վրա]

«Որոշ մասնագետների կարծիքով՝ թույլատրելի է, որ հեմոգլոբինը նվազի մինչև 2–2,5 գրամ 100 միլիլիտրում։ .... Առողջ մարդը կարող է դիմանալ արյան կարմիր գնդիկների զանգվածի 50 տոկոս կորստին և այդ մասին վկայող ախտանիշներ գրեթե չունենալ, եթե արյան կորուստը տեղի է ունեցել որոշակի ժամանակահատվածում» («Techniques of Blood Transfusion», 1982 թ.)։

[շրջանակ 15–րդ էջի վրա]

«Հյուսվածքներին թթվածին մատակարարելու, վերքերը բուժելու և արյան «սննդարար արժեքի» մասին հին պատկերացումները ժխտվում են։ Եհովայի վկա հիվանդների հետ ունեցած փորձը ցույց է տալիս, որ սակավարյունությանը կարելի է դիմանալ նույնիսկ շատ լուրջ դեպքերում» («The Annals of Thoracic Surgery», մարտ, 1989 թ.)։

[շրջանակ 16–րդ էջի վրա]

Անգամ փո՞քր երեխաների դեպքում... «Առանց արյան փոխներարկման՝ սրտի բաց վիրահատության է ենթարկվել քառասունութ մանուկ, ընդ որում այդ վիրահատությունները եղել են տարբեր բարդության»։ Երեխաները շատ փոքր էին, մինչև 4,7 կիլոգրամ։ «Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Եհովայի վկաների վիրահատությունները միշտ հաջող ավարտ են ունենում, և որ արյան փոխներարկման դեպքում առկա է լուրջ բարդությունների առաջացման վտանգ՝ այժմ մանուկներին սրտի վիրահատություն անելիս հիմնականում չենք դիմում փոխներարկման» («Circulation», սեպտեմբեր, 1984 թ.)։

[նկար 15–րդ էջի վրա]

Արյան շրջանառության սարքը մեծ օգնություն է սրտի վիրահատության ենթարկվող այն հիվանդների համար, ովքեր հրաժարվում են փոխներարկումից