Ị̀ MAARA?
Olee otú ọbụbụ Pọl onyeozi bụ nwa amaala Rom si baara ya uru?
Pọl tiri mkpu, sị: “Ana m akpọku Siza!”
Iwu ndị Rom kwuru na o nwere ikike ụfọdụ nwa amaala Rom ọ bụla nọ n’ebe ndị Rom na-achị nwere, nakwa na o nwere ihe ụfọdụ a na-agaghị eme onye ahụ. Dị ka ihe atụ, iwu ejighị nwa amaala Rom idebe iwu obodo ọzọ ndị Rom na-achị. Ma, iwu ji ya idebe iwu ndị Rom. Ọ bụrụ na e kwuru na o nwere iwu ọ dara, o nwere ike ikwe ka e jiri iwu ndị obodo ọ nọ na ya kpee ya ikpe. Ma, ọ ka nwekwara ikike ikwu ka e kpee ya ikpe n’ụlọikpe ndị Rom. Ma, a maa ya ikpe ọnwụ, o nwere ikike ikwu ka e kpegharịa ikpe ya n’ihu eze ukwu Rom.
O nwere otu onye ọchịchị biri ndụ n’oge ndịozi Jizọs aha ya bụ Sisero. Mgbe ọ na-ekwu gbasara ikike a ụmụ amaala Rom nwere, ọ sịrị: “E weere ya na onye kere nwa amaala Rom eriri adaala iwu. E wekwaara ya na obi tara onye pịara ya ụtarị mmiri, nakwa na onye gburu ya egbu dị ka onye gburu nne ya ma ọ bụ nna ya ma ọ bụkwanụ onye ikwu ya.”
Pọl onyeozi kwusara ozi ọma nke ọma n’ebe niile ndị Rom na-achị. Baịbụl kwuru ugboro atọ ọbụbụ ọ bụ nwa amaala Rom baara ya uru. Nke mbụ bụ mgbe ọ gwara ndị ọkàikpe Filipaị na ụtarị ha pịara ya megidere iwu n’ihi na ya bụ nwa amaala Rom. Nke abụọ bụ mgbe ọ gwara ndị chọrọ ịpịa ya ụtarị na Jeruselem na ha ekwesịghị ịpịa ya ụtarị n’ihi na ya bụ nwa amaala Rom. Nke atọ bụzi mgbe o kwuru na ya ga-achọ ka e wega ikpe ya n’ihu Siza, bụ́ eze ukwu Rom.—Ọrụ Ndịozi 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.
Olee otú e si akwụ ndị ọzụzụ atụrụ ụgwọ n’oge ochie?
Nkume e dere ihe onye ọzụzụ atụrụ na mmadụ kwekọrịtara tupu onye ahụ enye ya atụrụ ya na ewu ya. e dere ya n’ihe dị ka afọ 2050 Tupu Oge Ndị Nraịst
Jekọb zụrụ atụrụ Leban nwanne mama ya ruo afọ iri abụọ. Ọ zụụrụ ya atụrụ afọ iri na anọ, ya akpọnye ya ụmụ ya ndị nwaanyị abụọ ka ọ lụwa. Ọ zụkwaara ya atụrụ afọ isii ọzọ, ya ejiri anụ ụlọ kwụọ ya ụgwọ. (Jenesis 30:25-33) Otu akwụkwọ aha ya bụ Biblical Archaeology Review sịrị na “ọ ga-abụ na ndị dere Baịbụl na ndị gụrụ Baịbụl n’oge ochie maara na a na-eji ihe ndị ahụ Leban ji kwụọ Jekọb ụgwọ akwụ ndị ọzụzụ atụrụ ụgwọ.”
Ihe e dere n’ihe ndị e gwutere n’ala na Nuzi, Lasa, nakwa n’ebe ndị ọzọ n’Ịrak gosiri na a na-eji ihe ndị ahụ Leban ji kwụọ Jekọb ụgwọ akwụ ndị ọzụzụ atụrụ ụgwọ. Ndị ọzụzụ atụrụ na-ebidokarị mgbe a na-akpacha atụrụ ajị n’afọ zụwara ndị mmadụ atụrụ ha ruo mgbe a ga-akpacha ya ajị n’afọ ọzọ. Ndị ọzụzụ atụrụ na ndị nwe atụrụ na-ekwu atụrụ ole ha ga-azụrụ ha. A ga-ekwu oké ole ga-adị na ya, nne ole ga-adị na ya, ndị obere ole na ndị nnukwu ole ga-adị na ya. Otu afọ gaa, onye ọzụzụ atụrụ ahụ ga-enye onye nwe atụrụ ahụ ihe niile ha kwekọrịtara na ọ ga-enye ya. Ihe ndị ahụ nwere ike ịbụ ajị atụrụ, mmiri ara atụrụ, ụmụ atụrụ, na ihe ndị ọzọ. Ihe ọ bụla mafọrọnụ bụzi nke onye ọzụzụ atụrụ ahụ.
Ihe ga-ekpebi otú atụrụ e nyere onye ọzụzụ atụrụ ga-amụbaru bụ nne atụrụ ole dị n’ìgwè atụrụ ahụ. Ọ bụrụ na e nyere onye ọzụzụ atụrụ otu narị nne atụrụ, a na-atụ anya na ha ga-amụta atụrụ iri asatọ. Ọ bụrụ na e nwetarughị atụrụ ole a tụrụ anya ya, ọ bụ onye ọzụzụ atụrụ ahụ ka ọ dị n’isi. Ọ bụ ya mere ndị ọzụzụ atụrụ ji agbalị ike ha niile elekọta atụrụ e nyere ha anya nke ọma.