14. Ịnyịnya ọzọ dị aṅaa na onye na-anọkwasị n’elu ya ka Jọn hụrụ, gịnịkwa ka ọhụụ nke a sere onyinyo ya?

¹⁴ N’ihi nke a, olee ụzọ e si zaghachi ọkpụkpọ òkù ahụ bụ “Bịa”? Ọ bụ n’ụzọ nke a: “Ịnyịnya ọzọ wee pụta, bụ ịnyịnya nke na-acha ọkụ ọkụ: e wee nye onye na-anọkwasị ya ike ịnapụ udo n’ụwa, ya na ka ha wee gburita onwe ha: e wee nye ya oké mma agha.” (Mkpughe 6:4) Nke a bụ n’ezie ọhụụ ihe ọjọọ! Ihe ịrụ ụka adịghịkwa ya banyere ihe o sere onyinyo ya: agha! Ọ bụghị agha ezi omume na-eweta mmeri nke Eze ahụ Jehova họpụtaworo nke na-enwe mmeri, kama ọ bụ mburịta agha nke mba nile nke ihe a kpọrọ mmadụ, nke na-akpata mwụfu ọbara na ihe mgbu na-enweghị isi. Lee ka o si kwesị ekwesị na onye nke a na-anọkwasị n’elu ịnyịnya na-acha ọkụ ọkụ!

15. N’ihi gịnị ka anyị na-ekwesịghị ịchọ ka e nwee ihe jikọrọ anyị na onye na-anọkwasị n’elu ịnyịnya nke abụọ nke a?

¹⁵ O doro anya na Jọn agaghị achọ ka e nwee ihe ọ bụla jikọrọ ya na onye ịnyịnya nke a na ajọ ngabiga ya, n’ihi na e buwo amụma banyere ndị Chineke, sị: “Ha agaghị amụtakwa agha ọzọ.” (Aịsaịa 2:4) Ọ bụ ezie na ha ka nọ ‘n’ime ụwa,’ Jọn, ọ bụrụkwa na a gbasawanye okwu ahụ, òtù Jọn na oké ìgwè mmadụ ahụ nke oge a, ‘abụghị akụkụ’ nke usoro ihe nke a ọbara metọsịworo. Ihe agha anyị bụ nke ime mmụọ, nke ‘Chineke mekwara ka ha dị ike’ iji na-arụsi ọrụ ike n’ikwusa eziokwu ahụ, n’etinyeghị aka n’ibu agha anụ ahụ.—Jọn 17:11, 14; 2 Ndị Kọrint 10:3, 4.

16. Olee mgbe, ọ̀ bụkwa n’ụzọ dị aṅaa ka e nyere onye na-anọkwasị n’elu ịnyịnya ahụ na-acha ọkụ ọkụ “oké mma agha”?

¹⁶ E nwewo ọtụtụ agha tupu 1914, bụ́ afọ mgbe Onye ahụ Na-anọkwasị n’elu ịnyịnya ọcha natara okpueze ya. Ma ugbu a, a na-enye onye na-anọkwasị n’elu ịnyịnya ahụ na-acha ọkụ ọkụ “oké mma agha.” Gịnị ka nke a pụtara? Malite ná ntiwapụ nke Agha Ụwa Mbụ, mburịta agha ụmụ mmadụ ghọrọ nke a na-awụfu ọbara ka ukwuu na ya, na-ebibi ihe karịa otú ọ bụla e meworo na mbụ. N’oge dị n’agbata 1914 ruo 1918, e jiri oké mgbukpọ, ụgbọ agha tank, ikuku e tinyere nsí, ụgbọ elu, ụgbọ okpuru mmiri, nnukwute égbè, na égbè ndị na-agba n’akwụsịghị akwụsị mee ihe, ma ọ bụghị nke mbụ ya, ọ bụrụ na e jiri ha mee ihe n’ókè a na-ejibeghị ha mee na mbụ. N’ihe dị ka 28 mba, e nubanyere ndị dum bi n’ime ha, ọ bụghị nanị ndị ọrụ ha bụ ibu agha, ịbanye n’ọrụ agha. Ọnụ ọgụgụ ndị e gburu egbu na ndị e merụrụ ahụ hiri nne nke ukwuu. E gburu ihe karịrị nde ndị agha itoolu, ọnụ ọgụgụ ndị nkịtị e gburu egbu ma ọ bụ merụọ ahụ dịkwa oké elu. Ọbụna mgbe agha ahụ kwụsịrị, e nwebeghị mgbe ezi udo bịaghachiri n’elu ala. Mgbe ihe karịrị 50 afọ a lụsịrị agha ahụ gasịrị, onye nọ n’ọkwá ọchịchị dị elu na Germany bụ Konrad Adenauer kwuru, sị: “Ịnọ ná ntụkwasị obi na ịnọ jụụ apụwo ná ndụ ụmụ mmadụ kemgbe 1914.” N’ezie, e nyewo onye na-anọkwasị ịnyịnya ahụ na-acha ọkụ ọkụ ike ịnapụ udo n’ụwa!

17. N’ụzọ dị aṅaa ka e siworo nọgide na-eji “oké mma agha” na-eme ihe mgbe Agha Ụwa Mbụ gasịrị?

¹⁷ Mgbe ahụ, ebe a kpaliworo ọchịchọ mwụfu ọbara ya, onye ahụ na-anọkwasị n’ịnyịnya na-acha ọkụ ọkụ mabanyere n’Agha Ụwa nke Abụọ. Ngwá agha ndị e ji egbu mmadụ jọwanyere njọ, ọnụ ọgụgụ ndị e gburu egbu na ndị e merụrụ ahụ rịkwara elu ruo okpukpu anọ nke ndị e gburu n’Agha Ụwa Mbụ. Na 1945, bọmbụ atọm abụọ gbawara na Japan, nke ọ bụla na-egbuchapụ—n’otu ntabi anya—ọtụtụ iri puku ụmụ mmadụ. N’oge agha ụwa nke abụọ, onye ahụ na-anọkwasị n’elu ịnyịnya na-acha ọkụ ọkụ wetara ihe ubi dị ukwuu nke ihe dị ka 55 nde ndụ mmadụ, ọbụnakwa mgbe ahụ, afọ ejubeghị ya. E nwetara akụkọ a pụrụ ịdabere na ya nke na-ekwu na ihe karịrị nnọọ nde mmadụ 20 adawo n’okpuru “oké mma agha” ahụ kemgbe Agha Ụwa nke Abụọ.

18, 19. (a) Kama ịbụ na nkànụzụ ibu agha enwewo mmeri, gịnị ka oké mgbukpọ e nweworo kemgbe Agha Ụwa nke Abụọ na-agba àmà ya? (b) Ihe ize ndụ dị aṅaa na-eche ihe a kpọrọ mmadụ ihu, ma gịnị ka Onye Na-anọkwasị n’elu ịnyịnya ọcha ahụ ga-eme iji gbochie ya?

¹⁸ À pụrụ ịkpọ nke a mmeri nke nkànụzụ ibu agha? Kama nke ahụ, ọ bụ ihe àmà nke na-egosi na ịnyịnya ahụ na-acha uhie uhie nke na-enweghị obi ebere ọ bụla na-agbafe. Oleekwa ebe ọ ga-agbaru? Ndị ọkà mmụta sayensị na-ekwu na a pụrụ ịmalite agha nuklia n’amaghị ama—ma ya fọdụkwa oké mkpochapụ agha nuklia e leziri anya mee! Ma, ọ bụ ihe obi ụtọ na Onye ahụ Na-anọkwasị n’elu ịnyịnya ọcha ahụ nke na-enwe mmeri nwere echiche dị iche banyere nke a.

¹⁹ Ruo ogologo oge usoro ihe a kpọrọ mmadụ nọgidere na-adabere ná mpako na ịkpọasị nke mba dị iche iche, ihe a kpọrọ mmadụ aghaghị ịnọgide na-anọ n’ihe ize ndụ nke agha nuklia. Ọbụna ma a sị na mba nile, n’ihi amakwaghị ihe ha ga-eme, ekpofuo ngwá agha nuklia nile ha nwere, ha ga-anọgide na-enwe ihe ọmụma banyere ya. N’oge na-adịghị anya, ha pụrụ imepụtaghachi ajọ ngwá agha nuklia ndị ahụ; otú a, agha ọ bụla nke e ji ihe agha nkịtị na-ebu pụrụ itiwapụ n’oge na-adịghị anya gaa n’ịbụ oké mkpochapụ. Mpako na ịkpọasị nke jupụtara ebe nile taa aghaghị iduje ihe a kpọrọ mmadụ n’igbu onwe ya, ọ gwụla ma—ee, ọ gwụla ma Onye ahụ Na-anọkwasị n’elu ịnyịnya ọcha ọ gbabichiri ihu wee gbochie mgbafe nke onye ahụ na-anọkwasị n’elu ịnyịnya nke na-acha ọkụ ọkụ ji ịwị ara na-agbafe. Ka anyị nwee obi ike na Eze ahụ bụ Kraịst ga-agbafe, inwezu mmeri ya n’elu ụwa nke a nke Setan na-eduzi nakwa iguzobe òtù ụmụ mmadụ ọhụrụ n’elu ala, nke dabeere n’ịhụnanya—ịhụ Chineke na onye agbata obi n’anya—bụ́ ihe na-eweta udo, nke dị mma nke ukwuu karị ihe mgbochi ndị a na-ejighị n’aka n’ịkpụpụta ngwá agha nuklia n’oge anyị ndị a nọ n’oké ịwị ara.—Abụ Ọma 37:9-11; Mak 12:29-31; Mkpughe 21:1-5.

Igbe dị na peeji nke 94]

‘E Nyere Ya Ike Ịnapụ Udo n’Ụwa’

Olee ebe nkànụzụ na-eduje? Akwụkwọ akụkọ bụ́ The Globe and Mail nke Toronto, Canada, January 22, 1987, depụtara ihe na-esonụ site n’okwu Ivan L. Head kwuru, bụ́ onyeisi oche nke ụlọ ọrụ International Development Research Centre:

“A na-eche na ọ bụ eziokwu na otu n’ime ndị ọkà mmụta sayensị na ndị ọkà n’ọrụ nkànụzụ anọ ọ bụla n’ụwa, bụ́ ndị na-arụ ọrụ ime nnyocha na imeziwanye ihe na-arụ ọrụ n’imepụta ngwá agha. . . . Ná ngụkọta nke 1986, ihe a na-emefu karịrị $1.5 nde n’otu minit ọ bụla. . . . Ànyị nọ ná ntụkwasị obi karị n’ihi ilekwasị anya n’ụdị nkànụzụ dị otú a? Nkwakọba ngwá agha nuklia nke mba ndị bụ́ dike nwere, nwere ike mgbawa nke ngwá agha nile ndị agha nile jiri mee ihe n’Agha Ụwa nke Abụọ—okpukpu 6,000. Agha Ụwa nke Abụọ ụzọ 6,000. Kemgbe 1945, e nwewo ihe na-erughị izu asaa mgbe ọ na-adịghị ebe a na-ebu agha n’elu ụwa. E nwewo ihe karịrị 150 agha nke mba na mba ma ọ bụ ndị a na-ebu n’ime nanị otu mba, ndị a na-eche na ha tara isi nde mmadụ 19.3, nke ọtụtụ n’ime ha bụ n’ihi nkànụzụ ọgbara ọhụrụ ndị e mepụtaworo n’oge nke a nke United Nations.”