Kina-awan Kinahustisia—Kasano Kasaknap?
IDI karrugi ti 1940 maysa a 34-años a lalaki nga agnagan Roy ti naaresto idiay New Mexico, E.U.A., ket naakusar ti panagtakaw. Kunana nga isut’ sangaribo a milia ti kaadayona manipud eksena ti krimen idi napasamak dayta. Ngem saan a makaiparang ti asinoman a testigo a mangpaneknek iti dayta. Gapuna isut’ nasarakan a nakabasol ken nasentensiaan ti pannakaibalud. Sangapulo ket innem a tawen iti kamaudiananna nawayawayaan ni Roy manipud iti pagbaludan. Impamatmat ti maysa nga imbestigasion nga isut’ awan basolna!
Sumagmamano a tawen ti napalabasen maysa a babai idiay Colombia ti nagsurat idi maysa a pagiwarnakan a mangisalsalaysay ti nakalkaldaang nga estoria. Ni lakayna ti nangabandonar kenkuana ken kadagiti uppat nga annakna a lallaki a maipaay iti sabali a babai. Nupay kasta, babaen iti panagregget ken sakripisiona napaadalna dagiti annakna a lallaki ket kalpasanna, babaen iti tulongda nakaurnongda ti kapital tapno makapagbiag a komportable ti pamiliana. Maysa nga aldaw kalpasanna isut’ naawagan nga agparang iti sanguanan ti hues. Apay? Ni lakayna iti nangiyuli ti darum. Naipakaammo iti asawa a babai a kagudua iti tunggal ik-ikutanna ti kukua ni lakayna. “Diak makapapati iti kasta a kina-awan hustisia,” kunana.
Adu a tawen ti naglabasen maysa a tao a masirib ti nanggupgop ti kaaduan iti natauan a kapadasan idi a kinunana: “Ti maysa a tao dinominaranna ti sabali a maipaay iti pagdaksanna.” (Eclesiastes 8:9) Daytoy a panangdominar ti nagresulta iti panagsagaba ti indibidual, kas ipakita dagiti dua a pangarigan. Dayta met ti nagbunga ti panagsagaba ti kinaulpit dagiti intero a klase dagiti tattao. Usigenyo ti sumagmamano laeng a pangarigan.
Ti Ekonomiko: Sigun ti The World Almanac & Book of Facts 1984, ti promedio a sueldo idiay India ket $150 (U.S.) ti makatawen—iti maysa a tiempo a kadagiti adu a pagilian ti Europa ti promedio a sueldo ket agarup a $10,000 (U.S.) iti makatawen. Kuna dagiti ekonomista a ti kasta a pagdumaan ket “iyegna ti panagduadua ti kinaepisiente ket hustisia ti agdama nga urnos ti ekonomia.”
Ti Salun-at: “Ti kinahustisia agpaay iti salun-at.” Ti nabiit pay a paulo ti maysa a magasin ti salun-at ti N.U. Aniat’ di nalinteg maipapan iti salun-at? Bueno, kas maysa a pangarigan, di pay nagbayag maysa nga agtutubo a lalaki idiay Nepal, natay gapu ta kasapulanna ti insulin. Awan a pulos ti insulin a magun-odan iti dayta a lugar a pagtataenganna! Nainkalintegan kadi a matmatay dagiti tattao kadagiti sumagmamano a dagdaga kadagiti sakit nga inaldaw-aldaw a maag-agasan wenno makonkontrol kadagiti dadduma? Duapulo ket lima milion a tattao ti matmatay kada tawen manipud sakit a pinataud dagiti narugitan a danum ken nakapuy a sanitasion. Kaskasdi saan koma a narigat nga ikkan ida ti nadalus a danum, ket agngina ti kakatlo ti gasgastaren ti lubong iti sigarilio wenno agarup maysa iti kada maika-sangapulo ket walo iti adda a magasgastar kadagiti armas. Nainkalintegan kadi daytoy?
Taraon: Idi 1980 agarup 50 milion a tattao ti natay gaput’ bisin. Nupay kasta, adda umdas a taraon a maipaay iti tunggal maysa—no dayta komat’ naiwaras a nalaing. Ti problema ket, dadduma a pagilian ti agus-usar iti nasursurok ngem iti bingayda. Masansan, uray no adda ti taraon, di mabaelan a gatangen dayta dagiti napanglaw. Maysa a nangato nga opisial ti United Nations Children’s Fund ti nagkuna a ti kasasaad ket ‘di nainkalintegan, di maakseptar ken ngangngani di maliklikan.’
Panangidumduma: Ti panangiladawanna ti narungsot a panagderraaw gapu iti rasa idiay Estados Unidos, kuna ti maysa a magasin ti damag: “Ti kapipigsaan kadagiti adu a makagapu iti panagderraaw ket isut’ panagrikna iti kina-awan hustisia.” Wen, dadduma a grupo dagiti rasa ti masansan a maidaddadumada. Kasta met dagiti babbai, kasta met dagiti napanglaw, aniaman ti kinataoda wenno kolorda.
Apay a daytoy a lubong napunno iti kina-awan hustisia?