Ammoyo Kadi?

Apay a 30 a kapisi a pirak ti naitukon ken Judas tapno liputanna ni Jesus?

Idi nakisinnarak ni Judas Iscariote kadagiti panguluen a papadi tapno ammuenna no mano ti itedda no liputanna ni Jesus, intukonda kenkuana ti “tallopulo a kapisi a pirak.” (Mateo 26:14, 15) Agparang a daytoy a gatad ket panangipakita iti pananglais ken panangtagibassitda ken Jesus.

Dagita a sensilio ket nalabit a siklo a pirak, ti kuarta idi dagiti Judio. Mano ti magatang idi ti 30 a siklo? Ibaga ti Mosaiko a Linteg a dayta ti gatad ti maysa nga adipen. Makagatang met iti daga ti 30 a siklo.​—Exodo 21:32; Mateo 27:6, 7.

Idi kiniddaw ni propeta Zacarias ti tangdanna kadagiti di matalek nga Israelita kas pastor iti ili ti Dios, “tallopulo a kapisi a pirak” ti intedda kenkuana. Dayta ket inggagara a panangpabain iti propeta ti Dios, nga iparparipiripda a maysa laeng nga adipen ti panangmatmatda kenkuana. Gapuna, ni Jehova imbilinna ken Zacarias: “Ipuruakmo dayta iti pagidulinan iti gameng​—ti nadaeg a pateg a nakapatgak iti panangmatmatda.” (Zacarias 11:12, 13) Ti inaramid ni Zacarias kas panagtulnog iti dayta a bilin ipalagipna kadatayo no ania ti aramiden ni Judas iti gatad a naited kenkuana gapu iti panangliputna iti Daydiay insaad ni Jehova kas pastor ti Israel.​—Mateo 27:5.

Ania ti “kasuratan ti diborsio” a nadakamat iti Biblia?

Kuna ti Mosaiko a Linteg: “No kas pagarigan ti maysa a lalaki mangala iti babai . . . kas asawa, mapasamakto met a no saan a makasarak iti pabor kadagiti matana agsipud ta nakasarak iti maysa a banag a di natakneng iti biangna, masapul met a mangisurat iti kasuratan ti diborsio maipaay kenkuana ket ipaiggemna ket papanawenna iti balayna.” (Deuteronomio 24:1) Ania ti panggep daytoy a dokumento? Saan nga ibaga ti Biblia no ania ti linaon dayta a kasuratan ngem sigurado a nairanta dayta a mangsalaknib kadagiti kalintegan ken pagimbagan ti babai a naidiborsio.

Idi 1951-1952, adda sumagmamano a nagkauna a bambanag a natakuatan manipud kadagiti rukib iti amianan a paset ti Wadi Murabbaat, maysa a natianan a karayan iti desierto ti Judea. Karaman iti nagadu a manuskrito a nasarakan sadiay ket maysa a kasuratan ti diborsio a naisurat iti Aramaiko ken napetsaan iti 71 wenno 72 K.P. Salaysayenna no ania ti napasamak iti umuna nga aldaw iti bulan ti Marheshvan, idi maikanem a tawen ti iyaalsa dagiti Judio maibusor iti Roma. Ni Joseph, ti anak a lalaki ni Naqsan, nga agnanaed idiay Masada, indiborsiona ni Miriam, ti balasang ni Jonathan a taga-Hanablata. Iti kasta, nawaya manen a makiasawa ni Miriam iti asinoman a Judio a kayatna. Insubli ni Joseph ti sab-ong ni Miriam ken binayadanna ti mamimpat a katupag ti balor dagiti nadadael a sanikua ti babai. Ti kasuratan ket pinirmaan a mismo ni Joseph ken ti tallo pay a saksi, da Eliezer, ti anak ni Malka; Joseph, ti anak ni Malka; ken Eleazar, ti anak ni Hanana.

[Ladawan iti panid 25]

Dagiti rukib iti Wadi Murabbaat

[Ladawan iti panid 25]

Kasuratan ti diborsio a napetsaan iti 71/72 K.P.

[Picture Credit Lines iti panid 25]

Dagiti rukib: Todd Bolen/Bible Places.com; sertipiko: Clara Amit, Iti pammalubos ti Israel Antiquities Authority