Parang-ayenyo ti Panagbasayo​—Maaramidanyo Dayta!

AMINENTAYO, nga awan ti magic a pormula a maipaay iti nasayaat a panagbasa. Nupay kasta, no makabasakayo, ngarud mabalin a nasaysayaat ti panagbasayo! Ditay inanamaen ti nasaysayaat a panagbasa no saantayo nga agbasa a kankanayon. Iti agarup kaguduat’ oras iti maysa nga aldaw ti mailasin koma a maipaay iti daytoy a panggep​—ad-adu pay no mabalin.

Ti Pannakasapul iti Panagbalin a Napili

Agbalinkayo a napili iti basaenyo. Pilienyo dagiti material a naglaon kadagiti sasao a pamiliar kadakayo ken dagiti tema a saan a teknikal. Kalpasanna, itultuloyyo ti mangpili iti material a mangparang-ayto iti bokabularioyo.

Agbalinkayo a napili iti sabali pay a pamay-an, ta saan nga amin a literatura ket makapabileg wenno makabang-ar iti panunot. Ti nasirib a tao naminsan kinunana: “Iti panagaramid kadagiti adu a liblibro awan ti gibusna, ket ti adu nga adal isu ti maysa a bantot ti lasag.” (Eclesiastes 12:12) Adu dagiti publikasion ita ket adu dagiti mangipaay iti nasayaat a basaen. Pilienyo dagidiay a makagunggonanto kadakayo a nangnangruna iti moral ken naespirituan. Iti libro ti Biblia a Proverbio, kapitulo 13, bersikulo 20, kunaenna: “Makikuyogka kadagiti masirib a tattao ket masiribkanto, ngem ti makikuyog kadagiti maag pagsikorannanto.” Daytoy a prinsipio agaplikar met a naimbag iti panangpili no ania ti basaen ti maysa a kas met ti panagbalin a napili iti pakikuyogan.

Panagbalbaliw iti Ugali nga Agbasa

Nalawag, saantay a makabasa idi kappasngaytayo. Kas kadagiti adu a dadduma a bambanag iti biag, ti kinalaing nga agbasa mapataud. Ti kadi maysa a tao agbalin a maysa a nalaing a pianista no saan nga agsanay iti piano? Wenno mabalin kadi ti maysa nga agbalin a managay-ayam iti tennis no saan nga agay-ayam iti kasta unay iti tennis? No ti maysa a tao makapataud kadagiti dakes nga ug-ugali iti nasapa pay laeng a paset iti karerana kas maysa a pianista wenno managay-ayam iti tennis, masapul a korihirenna ida wenno agtalinaed a marigatanto kadakuada.

Pudno met daytoy iti panagbasa. No, iti nasapa pay nga edad, ti maysa nga estudiante makapataud kadagiti dakes nga ug-ugali iti panagbasa, mangipaayto iti pakarigatan iti bagina met laeng. Kas banagna, isut’ makidangadang iti isuamin a panagbiagna, a makigubal iti naiprenta a pinanid a limitado unay ti laingna a bumasa. No natataenganen, ad-addan a narigat nga ikkatenna ti dakes nga ugali ti panagbasa. Ngem mabalin a maaramidan daytoy​—no situtulok ti maysa a tao a mangikagumaan! Usigentayo ti dadduma kadagitoy nga ug-ugali.

Ti kangrunaan a pisikal a paset iti panagbasa ramanenna ti panaggunay ti mata. Tunggal mangbasakayo ti maysa a linea a naiprenta, ti matayo mangaramid iti agsasaruno a panagsardeng, wenno panangmatmat. Dagitoy a panangmatmat napategda agsipud ta pudno a ti mata makitana laeng no ania ti adda sadiay no mapasamak dagitoy. Bayat dagitoy a nagbabaetan, ti makita maiyallatiw iti utek tapno “maipatarus.” Ti utek, saan a ti mata, ti agbasbasa. Dagiti matayo isuda ti katuloyan ti utekyo.

Ti nabannayat a bumasa agsardeng iti ngangngani tunggal sao. Daytoy ti saan a mamagsisilpo kadagiti mensahe a maipatulod iti utek, ket ti panagbasa maulit-ulit agsipud ta ti mata mabannogda ket bassit laeng ti maawatan iti mabasa. Maisupadi iti dayta, ti nalaing a bumasa natandas ken natunos ti panaggunay dagiti matana bayat ti panangpalabasna iti naiprenta a panid. Nasursuroda ti mangpabassit iti bilang dagiti panagsardeng ti panagkitada, wenno panangmatmatda iti tunggal linea. Babaen iti panangbasa kadagiti grupo dagiti sasao, mabaelanda ti sipapartak a mangpalabas iti maysa a naiprenta a pinanid ket parang-ayenda ti pannakaawatda.

Daytoy pataudenna ti panagbuelta. Ti panagbuelta kaipapananna ti panagsubli ken mangbasa manen iti material a nabasa. Kaaduan a panagbuelta ti naiyugalin. Siempre, addada tiempo a ti partikular a kapanunotan ti mabalin a saan a nalawag. Ti panagsubli ket basaen manen ti naibaga ti mabalin a nasken. Nupay kasta, kaaduan a panagbuelta pudno a saan a nasken ket basta pabannayatenna laeng ti managbasa. No mabalin, liklikan ti panagbuelta.

Ti sabali pay nga ugali a patien dagiti autoridad a manglapped iti nasayaat nga irarang-ay iti panagbasa isu ti panangbalikas. Dayta mapasamak no ti managbasa paggunayenna dagiti bibigna, a pudno a baliksenna ti tunggal sao a mismo. Kasta met, dadduma a tattao ti mangbalikas kadagiti sasao kadagiti bagbagida met laeng a mismo a siuulimek, a “denggenda” ida iti isipda. Daytoy maawagan iti subvocalization. Ti panangbalikas wenno subvocalizing limitaranna ti bilang dagiti sasao a mabalin a mabasa iti tunggal minuto agsipud ta, kasla, agbasbasatayo laeng a kas iti kapartak iti panagsaotayo. Ti gagangay a tao ti mabalin nga agsao iti agarup 125 a sasao iti tunggal minuto, nupay no ti rekord ipakitana a ti promedio a kapartak iti panagbasa ket 230-250 a sasao iti tunggal minuto.

Agsipud ta addada dagiti adu a bambanag a tarigagayantayo a basaen a naparpartak ngem ti panangbalikastayo, nasayaat no saantay nga iyugali ti panangbalikas. Pagbalinenyo a naparpartak ti panagbasayo ngem ti mabalin a panangbalikasyo wenno panangbalikasyo babaen iti isip. Ikagumaanyo ti mangbasa kadagiti grupo a sasao. Ket laglagipenyo, ti panangbalikas wenno panangbalikas babaen iti isip kaaduanna saan a maysa a tulong iti pannakaawat.

Nupay kasta, kas met iti panagbuelta, addada tiempo a ti panangbalikas mabalin nga umiso. No ti maysa tarigagayanna ti mangmennamenna a naimbag iti maysa a material, wenno imemoria dayta, ngarud makatulong a saanna laeng nga uliten dagiti sasao no di ket baliksenna dayta. Kaaduanna daytoy maaramid “iti nababa a tuno a panangbalikas,” wenno iti napigsa a panangiyebkas.

Makapainteres, ni Josue, maysa a pangulo iti nasion ti Israel idi ugma, ti nabilin: “Daytoy a libro ti linteg [iti Dios] dinto umadayo ita ngiwatmo, no di ket iti aldaw ken rabii basaemto iti napigsa.” Apay? “Tapno tungpalem nga aramiden ti kas maiyalubog iti isuamin nga adda a naisurat kenkuana; ta iti kasta parang-ayemto iti dalanmo ket iti kasta addanto naimbag a banagmo.” (Josue 1:8) Ti panangbasa ti “libro iti linteg” iti napigsa (panangbalikas) makatulongto iti panangimemoria kasta met ti panangmennamenna a naimbag kadagiti amin a kapanunotan a naiyebkas sadiay. Gapuna, ti Linteg addanto a kankanayon iti sanguanan ni Josue tapno maipalagip kenkuana no kasano ti panagtignayna kas maysa nga adipen ti Dios. Kasta met, dagiti matalek a Kristiano ita apresiarenda ti kinasirib ti “pananglaglagip” iti Sao ti Dios ken panangmennamenna iti dayta, ket ngarud basaenda a kanayon dayta.​—Salmo 103:17, 18; idiligyo ti Proverbio 4:5.

Panangpataud iti Nasaysayaat a Pannakaawat

Iti librona a Diagnostic and Remedial Teaching, ni Glenn Myers Blair kinunana: “Ti kangrunaan a kalat iti amin a programa a panangparang-ay iti panagbasa isu ti panangparang-ay iti pannakabalin nga umawat iti biang dagiti eskuela. Dagiti dadduma a bambanag segundario laeng ti kinapategda.” Kangrunaanna, ti panangawat iti basaenyo kaipapananna ti pananggun-od ti kaipapanan dayta, panangawat iti dayta. Daytoy ti mamagbalin iti panagbasa a napateg ket makagunggona.

Ni Robert Krych, maysa a mannursuro ken managpalawag idiay City College of New York, irekomendarna: “Tapno matulongan iti pannakaawat, iti amin a tiempo ikagumaanyo ti agbasa nga addaan iti panggep. Ikeddengyo nga umun-una no ania ti tarigagayanyo manipud iti material a piniliyo a basaen. Iti maysa nga okasion mabalin a tarigagayanyo ti agbasa tapno makagun-od iti espesipiko a kinapudno. Iti dadduma a tiempo, ti panagbasayo mabalin a basta maipaay laeng iti pagragsakan ken paglinglingayan. Aniaman ti kaso, balbaliwanyo ti kapartak ti panagbasayo iti panggep ken kinarikut ti material a basaenyo. Agbalinkayo a kritiko no agbasakayo. Imtuodenyo ti bagiyo met laeng: Apay nga imbaga ti mannurat daytoy? Ania ti panggepna? Ilasinyo dagiti kangrunaan a punto wenno kapanunotan iti parapo. Imtuodenyo, Iti ania a pamay-an nga apektarannak daytoy, ti managbasa?” Wen, iyugaliyo ti agbasa nga addaan panggep ket masarakanyonto ti panagbasa a maysa a pagragsakan.

Ti Panagbasa a Naimbag Mangyeg Adu a Gunggona

Dagiti naimbag nga ugali iti panagbasa naskenda, estudianteka man, maysa a propesional a tao, maysa nga agtagibalay, wenno maysa a trabahador iti opisina wenno paktoria. Adu a ruruangan ti silulukat a maipaay kadagidiay a makabasa a naimbag.

Ti maysa nga estudiante a nalaing a bumasa agbalin a nalalaing pay iti trabahona ket di pagduaduaan nga ad-adunto ti masurona idiay eskuelaan. Mapabassitna ti tiempo ti panagbasa ken panangulit a mangbasa kadagiti asignaturana.

Kasta met, ti maysa a negosiante wenno propesional a nalaing a bumasa kabaelannanto a sarangten a sibaballigi dagiti nakaat-atiddog a report ken dagiti pumada iti dayta. Kasta met, daytoy ti mangipaay kenkuana iti ad-adu pay a tiempo a maipaay kadagiti personal a pannakilangen kadagiti pasiente, kliente, wenno suki. Ti naparang-ay a kinalaing a bumasa ti mamagbalin kenkuana nga ad-adda pay nga agbasa, ket daytoy ti mangtulongto kenkuana nga agbalin a nasaysayaat ti pannakaammona iti trabaho, panagadal, ken eksperimento nga inaramid dagiti dadduma a tattao.

Babaen iti naparang-ay a pannakaammo a nagun-odanna babaen iti naparang-ay a laingna a bumasa, dagiti ulo ti pamilia masansan a maparang-ayda ti paglainganda iti trabaho ken ti abilidadda a mangaywan kadagiti rebbengenda. Ti abilidad a bumasa kadagiti pagalagadan, paglintegan ken dagiti umarngi a bilbilin ti, kadagiti adu a paspaset iti lubong, makatulong iti nasaysayaat a panangaywan kadagiti bambanag iti pagtaengan. Ti kinalaing a bumasa makatulong met no maipapan iti panangimaton iti gastosen ti pamilia.

Dagiti agtagibalay a nakagun-od iti ad-adu a pannakaammo babaen iti panagbasa nasaysayaatto ti panangaywanda iti pamiliada no maipapan iti umiso a nutrision, panagdalus, pananglapped iti sakit, ken dagidiay a masakit. Dagiti inna a nalaing a bumasa mabalin a naballigida iti panangisuro kadagiti annakda nga agbasa sakbay a sumrekda nga ageskuela.​—Kitaenyo ti Agriingkayo! nga Oktubre 22, 1968, pinanid 21-4.

Napatpateg pay, ti maysa a makabasa a naimbag mabalin a makagun-od iti pannakaammo a mangiturongto iti biag iti labes uray pay daytoy agdama a sistema dagiti bambanag. Dagiti padpadto ti Biblia maipapan iti panungpalan iti agdama a sistema dagiti bambanag matungtungpaldan. Nasken para kadagiti amin a mamati iti namnama a panangtagiragsak iti biag nga agnanayon iti maysa a paraiso a daga ti manggun-od iti pannakaammo iti Namarsua ken kadagiti pangpanggepna. Kinuna ni Jesus idiay Juan 17:3: “Ket daytoy ti biag nga agnanayon, a maammuandaka koma a maymaysa a pudno a Dios, ken ni Jesu-Kristo nga imbaonmo.”

Di ngarud pagduaduaan, maysa a ruangan nga agturong iti lubong ti pannakaammo ken pagragsakan ti silulukat iti siasinoman a situtulok a sumrek iti dayta. Ti tulbek isu ti panagbasa. Wen, agbasakayo a naimbag ket dayta a ruangan ti kanayon a silulukat a maipaay kadakayo!

[Ladawan iti panid 7]

Agbalinkayo a napili iti material a basaenyo