Brilliante—Pudno Aya nga “Agnanayon”?
DAGITI nakoronaan a papangulo ti Europa, agpada dagiti ar-ari ken reina, ti mangarkos kadagiti bagbagida kadakuada. Ti Naarian a Setro (kitaenyo ti ladawan) iti Inglatera pagpannakkelna ti kadadakkelan iti lubong. Ti Korona ti Estado iti Imperiona naglaon ti maikadua kadagiti kadadakkelan, a nalikmut kadagiti 2,800 a babbabassit. Ti tesureria a Russo idiay Moscow addaan ti madaydayaw a maysa a ti pategna umdas a pangsubbot iti ari. Idi ni Aga Khan, a dinaydayaw dagiti Ismaili Muslims nga addaan ti kasla kinadios, naaddaan kadagiti brilliante, 243 libras (110 kg), a katupag ti dagsenna.
Naminsan daytat’ naipagarup a ti kaaddana ti mamagbalin iti managbasol a mangipudno kadagiti basbasolna. Mainayon iti dayta, dagitoy mabalin a ringbawanda dagiti sabidong, ipatinggada ti panagrigrigat ken awan mamaayna a panagdanag. Mabalin a pasardengenda dagiti naranggas a rikrikna ken kapanunotan a panangpapatay, ken, kangrunaan ngem amin, pabilgenna ti ayat. Dagitoy ti mabalin a mausar kas di agbiddut a pakasubokan iti kinasungdo. No maikabil iti barukong ti matmaturog nga asawa, ti maysa ti mamagbalin iti matmaturog a mangipalgak kadagiti ilemlemmengna a palpalimed. Naipagarup a dagitoy addaanda ti pannakabalin a mangpaadayo kadagiti al-alia, mangpataud iti panagriringgor ken riribuk, ken mangyeg iti ipapatay.
Wen, dagiti brilliante addaanda iti daytoy a kinalatak ket maipaay kadakuada ti kasta a pannakabalin. Ngem amin dagiti an-anito ken sarsarita a nanglikmut kadagiti brilliante ken no apay nga itultuloy dagiti tattao ti mangsapul kadakuada, maysa a rason ti agtalinaed a kasta met laeng—dagitoy ti simbolo a pakabigbigan.
Addaankayo kadi iti brilliante? Iggamanyo a maisarang iti lawag. Paliiwenyo ti kinaraniagna ken panagrimatna. Pusiposenyo iti nabannayat. Paliiwenyo ti babassit nga apuy nga agparang a kasla sumsumged iti tunggal maysa kadagiti “nakatabasanna.” Kadagiti amin nga alahas a nasarakan ti tao, ti brilliante ti kadadakkelan ti panagrimatna ken panangisilnagna iti lawag. Ket ig-iggamanyo ti katatangkenan a banag a naammuan ti tao, natural wenno artipisial.
Ngem adtoy ti makariribuk-panunot: Mangalakayo ti bugas manipud iti aniaman a gagangay a lapis ket isarangyo iti lawag. Agrimat kadi daytoy? Kasla kadi adda sumsumged nga apuy iti unegna? Napaliiwyo kadin ti panagrimat ti brilliante? Maawiskayo kadi iti kinatangken daytoy? Ngem ti brilliante ken ti bugas ti lapis adda ti pagpadaanda—dagitoy nagtaudda iti isu met laeng nga elemento—ti karbon. Kasta met ti graphite, ngem ti graphite, nakaluklukneng ta mausar kas pangpagalis.
Uray pay no ti brilliante ti katatangkenan a banag a naammuan, dagitoy ti marumek ken mapagbalin a tapuk. Nupay no dadduma ti mangipagarup a ti pannakalimon ti tapok ti brilliante ti makapapatay, dadduma ti mangipaay kadagiti namahikuan ken makaagas a pannakabalin iti dayta.
Ti pannakausar ti brilliante iti industria, nupay kasta, ket di maparisan. Usigenyo daytoy, kas pangarigan: Ti katatangkenan nga steel magetlenganna ti lima-milia-kaatiddog (8 km) iti gagangay a bronse sakbay a makasapul ti panangasa. Ti tungsten-carbide nga alikamen agtalinaed a natadem iti 21 milias (34 km), ngem ti brilliante ti makagetleng iti 1,200 milias (1,900 km) kaatiddogna. Ti napuskol a barot a suero ti mabalin a maguyod iti bassiusit unay nga abut ti brilliante iti 15,000 milias (24,000 km), isu a mamagbalin iti dayta a nakapimpino a linabag ti metal, sakbay a ti brilliante kasapulanna ti panangbaliw manen iti abutna. Dagiti alikamen a ti ikingda naaramid iti brilliante ti masansan nga isuda dagiti bambanag a mangputed kadagiti katatangkenanen a metal ita nga aldaw. Ti kinapateg dagiti industrial a brilliante ket di masuppiat.
Maysa a Pakabigbigan
Nupay kasta, no ikutanyo ti maysa a brilliante, kas maysa a pangarkos wenno maipaay iti panggep a pagpuonan, dayta awanan ti industrial a kualidad. Dayta ti naisangsangayan ti pannakatabasna, ken napalinis tapno pagsiddaawennakayo ken dagiti dadduma iti panagrimatna. Iti kaaduan kadagiti mangikut iti minilion a babbai a mangikut kadagiti brilliante, ti singsing ti tulag ti umuna. Agsipud ta dagiti agtutubo a lallaki gumatangda iti nasurok a 90 porsiento iti amin a singsing iti tulag, kaaduan kadagiti gumatang ti naaramid nga addaan ti kapanunotan a dagiti brilliante ket sagut iti ayat—no dakdakkel ken nangingngina ti brilliante, dakdakkel ti ayat.
Dadduma nga eksperto patienda nga agarup 80 porsiento kadagiti amin a singsing ti tulag a mailako ti naaramid nga addaan kadagiti brilliante. Ngem apay a saan a ti maysa a rubi wenno esmeralda? Pudno a dagitoy ad-adda pay a napimpintasda. Ken, maikuna aya a dagiti rubi ken esmeralda ti “agnanayon”? Wenno ti sapiro wenno ti topaz ket “sagut ti kasayaatan a gayyem ti babai”?
Ti kinapudno a dagiti brilliante nagbalindan kaaduanna a simbolo iti ayat, romansa, ken panagasawa ket saan a gapu ta awan pannakaiplanoda. Dayta ti resulta ti naiplano a naimbag a kampania ti panangipakaammo, a nasikap ti pamay-anna, ta ti panagasawa ken dagiti brilliante saanda a mabalin a mapagsina. Nangnangruna nanipud idi 1947 a daytoy a nasikap a pamay-an nausar kadagiti sine, magasin, ken telebision.
Ti gakat ti panangipakaammo nasaknap ti kalatda iti panunot—ti panangiyeg uray pay kadagiti napanglaw a managsapul iti grupo dagiti agikut ti brilliante. Maysa nga ahensia ti nagsurat: “Isaknapmi ti sao maipapan kadagiti brilliante nga isuot dagiti bituen iti pelikula ken entablado, dagiti assawa ken annak dagiti papangulo iti politika, ken ti aniaman a babai isu a mamagbalin kadagiti assawa ken nobia ti mekanio nga agkuna ‘Tarigagayak ti maaddaan iti adda kenkuana.’” Babaen ti kaadda ti brilliante iti imana uray pay ti “gagangay nga asawa” mabalin nga addaan iti lugar iti sibay dagiti babaknang a babbai bayat ti pannagnana iti tiendaan.
Ngem ti ngay mekaniko wenno ti gagangay a tao isu a mangipaay iti kabbaro a pakabigbigan iti asawana? Ti brilliante masapul a makita nga addaan iti dua a panggep isu a mamagbalinto met a makaay-ayo ti kasasaadna. “Ipakaammoyo ti brilliante kas maysa a material a banag a makaiparangarang, iti personal unay a pamay-an, ti . . . balligi ti lalaki iti biag,” naikuna pay.
Nupay no ti pannakaitandudo ti brilliante mapaspasamak idiay Estados Unidos, ken mapaspasamak nanipud pay ti panaglabas ti siglo, itan naikeddengen a ti panangipakaammo ti masapul a makagteng iti ballasiw ti taaw ti Japan. Nanipud 1968 agingga iti 1981 ti bilang dagiti mainanama a nobia a Hapones a makagun-od iti singsing ti tulag a brilliante ngimmato manipud 5 porsiento agingga iti 60 porsiento.
Ania ti pudno a puersa iti likudan ti panangawis ti brilliante? Dayta, ti kabibilgan idi, ken ti kabibilgan pay laeng a panangbukbukod iti historia ti komersio. Ti makaimpluensia a takkiagna nagsaknap iti intero a globo. Nanipud panangrugina, kadagiti pangserra a tawtawen iti maika-19 a siglo, daytat’ addaan maymaysa a panggep—ti mangtengngel iti pannakapataud ken presio dagiti brilliante.
Tapno rugian, dagiti brilliante saanda met a mammano a kas ti pagarupenyo. Ita dagiti brilliante ti maminasen kadagiti tallo a kontinente ket babaen kadagiti dadakkel a makina dagitoy ti maakop a tinontonelada, a ti Africa ti mangipapaay ti kadadakkelan a percentahe iti maminasan ti lubong. Ti kabbaro a minas iti Australia pagpannakkelna ti maminasanna a 20 agingga iti 50 milion a carats iti tinawen. (Ti maysa a carat agdagsen iti 200 miligramo, wenno 1/142 onsa.) Ita mapatpataud pay dagiti industrial a brillante babaen kadagiti dadakkel a makina.
Nupay kasta, saan a kanayon a kastoy ti kaso. Tallopulo a tawtawen sakbay ti panaglabas ti siglo, dagiti brilliante ti pudno a mammano—bassit laeng ti masarakan idiay India ken Brazil. Idi a nasarakan dagiti dadakkel a brilliante iti maysa nga adayo a paset ti Sud Africa, dayta ti nangyeg ti kankanayon nga isasangpet dagiti adu a managsapul ti kinabaknang iti dayta a bassit a lugar, nga iti ngangngani agpatnag laeng nakitana ti 50,000 a lallaki a mangkalkali iti daga nga agsapsapul iti brilliante. Kabayatanna, nakalidan ti kadadakkelan nga inaramid-tao nga abut iti lubong—ti minas ti Kimberley, 1,520 pie (463 m) ti kalawana ken 3,601 pie (1,098 m) ti kaunegna. Kalpasanna dadduma pay a minas ti brilliante ti nasarakan, ket dagitoy mammano idi a bato ti maminasen iti tinontonelada. Dagiti managipuonan iti brilliante nakitada a ti iyaadu ti kinabaknangda ngangngani bumtak. Sigurado a bumaba ti presio dagiti brilliante.
Dagiti adayo ti panangmatmatda a lallaki, nupay kasta, nakitada ti pannakasapul ti panangpataud iti maymaysa a pagayusan ti pannakaiwaras dagiti mapataud a brilliante. Ti kasta a panangbukbukod ti manggatang kadagiti amin a magun-odan a brilliante, tenglenda ti pannakagun-od dagiti managiwaras, ket iti kasta tenglenda ti presio. Ti sentro nga organisasion a naporma a maipaay iti daytoy a panggep napanaganan De Beers Consolidated Mines, Ltd., iti Sud Africa. Ita ti De Beers mangilaklakon iti 80 porsiento iti mapataud a brilliante iti lubong.
Idi a ti Russia nakasarak kadagiti brilliante iti Siberia idi 1960 ket rinugianna ti nangminas kadakuada iti adu unay—sangapulo milion a carats iti tinawen—nabigbig ti De Beers ti panagbaba ti presio no dagiti brilliante ti Russiati kellaat a mailako iti pagtagilakuan ti lubong. Kinumbinsirda ti Moscow a mangilako iti ngangngani amin kadagiti saan pay a natabas a brilliantena iti sindikato iti De Beers. Adda met ti tulag a nagtengan iti kabbaro a minas ti brilliante idiay Australia.
Nupay kasta, no ti ahensia a mangbukbukod ti pannakaiwaras ti brilliante gatangenna ti ad-adu a brilliante ngem ti mailako tapno taginayonenna ti panangbukbukodna, dayta sanguenna ti nakaro a peggad. Dadduma nga eksperto patienda a daytoy ti kasasaad, ket pagamkanda a ti panagsardeng ti panangbukbukod ket umadanin. Itudoda a ti kasta unay a kinaadu ti brilliante ti mangipababanto iti presiona, ket ti napateg idi a brilliante agbalinto laengen a napateg bassit a bato.
Saan a Maysa a Puonan kas Naipagarup Idi
Adu dagidiay a nakagatang iti brilliante ken dagiti singsing a brilliante ti addaan ti kapanunotan a dagitoy ti kasla kuarta iti banko wenno kasla urnong nga agsapsapul iti interes. Kadagiti narikut a kasasaad iti kuarta adu ti napilitan a nangilako kadagiti singsingda, ket nasarakanda laeng a ti $250 a singsingda ti naglaon laeng iti $20 a brilliante a naisaad iti $100 a nakaisaadan.
Kas ti aniaman a banag a mailako a maipaay iti ganansia, adda nginatuanna. Kadagiti brilliante, ti ngatuanna mabalin a manipud 100 agingga iti 200 porsiento. Adu a kangrunaan a tiendaan ti alahas addaanda ti nainget a polisa a maibusor iti pananggatang manen kadagiti brilliante. Masansan dida tarigagayan ti pannakabain a ti brilliante saan a nasayaat a puonan a kas ti kunada idi.
Kaaduan a singsing a brilliante addaan iti pagkapuyan, ket ti maysa a ngangngani saan a madlaw a pagkapuyan ti mabalin a mangipababa ti gatad ti brilliante iti kagudua. Dagiti mainanama a gumatang napartak ti panangitudoda iti dayta. No addaanka iti nangina a brilliante, nupay kasta, ket pampanunotenyo ti panangilako iti dayta, mangsapulkayo iti mapagtalkan a manangsukimat iti brilliante ket pasukimatyo kenkuana dayta. Ngem ti panangilako iti dayta iti naibaga a gatadna ti mabalin a parikut.
No pampanunotenyo ti agasawa ket pampanunotenyo ti singsing ti tulag a brilliante, gatangenyo dayta ta pudno a kayatyo ti kinapintasna, ti panagrimatna, ken ti umap-apuy a panagrimatna ket saan a gapu ta dayta ket pakabigbigan ita. Iti masanguanan mabalin a dayta nagbassitanto unay ti gatadna.