Agimtuod dagiti Agtutubo . . .
Apay a Riribukennak ti Konsiensiak?
TI SANGAPULO ket tallo ti tawenna a ni Soraya kankanayon a kumutkuttong—ngem saan a gapu iti uso a dadduma a taraon. Inlawlawag ni Soraya: “Nairamanak iti dakes a bunggoy idiay eskuelaan. Ammok ti nasaysayaat pay, ngem adda kankanayon a panangpilit dagiti kapatadak. Di nagbayag addaanakon iti nobio nga agus-usar iti droga.” Ket ania ti pakainaigan daytoy iti panagkuttongna? “Ti konsiensiak riribukennak iti kasta unay ta diak makapangan.”
Ti pito ti tawenna a ni Alex ti nasarakan a mangtutuok iti bagina met laeng. Isut’ nangibukbok iti bagas iti datar ket agparparintumeng kadakuada. Ti rason? Ni Alex dina tinungpal dagiti dadakkelna ket inkeddengna ti mangdusa iti bagina met laeng.
Dagiti dua nga agtutubo agtigtignayda—ket nakaro dayta—iti banag nga awagan ti Biblia a konsiensia, maysa a makin-uneg a timek a mangtutuok kadagiti ad-adipen ti Dios no nakaaramidda iti dakes. “Awan met ti pia a pulos kadagiti tultulangko,” insurat ni David kalpasan ti pannakaaramidna iti pannakikamalala. (Salmo 38:3) Dagiti kakabsat a lallaki ni Jose nagsagabada met iti kasta a rikrikna iti panagbasol kalpasan a dagitoy, iti rurodda gapu iti imonda, ti nangilako kenkuana iti pannakaadipen. Nasurok a 20 a tawtawen kalpasanna, malaglagipda pay laeng no kasano ti ‘panagpakpakaasi ni Jose iti biangda.’ Anian a makariribuk a pakalaglagipan dayta!—Genesis 37:18-36; 42:21.
Wen, ti dakes a konsiensia mangyeg iti pannakatuok ken emosional a rigat. Maisupadi iti dayta, ti naimbag a konsiensia mangyeg iti pannakapnek ken rag-o! Awan duadua daytoy ti makagapu no apay, nga iti panagsaludsod dagiti Soviet kadagiti dua ribo nga agtutubo maipapan kadagiti ipatpategda iti biag, “ti nadalus a konsiensia ti naibilang a kapapatgan.” (Soviet Monthly Digest, Hulio 1983) Ti kangrunaan a pakaseknan dagiti Kristiano, nupay kasta, isu ti kinapudno a kunaen ti Biblia ‘maaddaan iti naimbag a nakem.’ (1 Pedro 3:16) Ngem kasano a maaramidyo dayta? Umuna, masapul a maawatanyo no ania ti konsiensia ken no kasano ti panagandarna.
Ti Konsiensia—Ania Dayta?
Nasurok a sangagasut a tawenen ti napalabas, maysa nga Italiano nga autor a ni Carlo Collodi pinutarna ti nalatak a sarsaritana a maipaay kadagiti ubbing a Pinocchio—ti kayo a bassit a sinan ubing a kankanayon a maisagmak iti riribuk. Ti kanayon nga adda sadiay a mangbabalaw ken mangdusa ken Pinocchio isut’ agsao nga insekto, ni Jimmy Cricket. Kasla, dayta ti konsiensia ni Pinocchio. Kasta met, mabalin nga idiligyo ti konsiensiayo iti timek wenno alarma nga agtimek sakbay wenno kalpasan a nakaaramidkayo iti dakes wenno naimbag.
Maysa nga imbentor inusarna daytoy a kapanunotan iti alikamen a maawagan konsiensia iti taraon. Dayta ket maysa nga alikamen a paandaren ti bateria a naikabil iti uneg ti refrigerator wenno ruangan ti estante ti kusina. Tunggal malukatan ti ruangan, kuna ti maysa a recording: “Mangmanganka manen aya? Agbainka met.”
Ngem saan a kas ken Jimmy Cricket wenno dadduma nga inaramid-tao nga alikamen, ti konsiensiayo ket adda iti unegyo. Deskribiren ti Biblia ti konsiensia a kas makin-uneg a ‘mangpaneknek’ a mangpaneknek iti kinapudno wenno kinadakes ti maysa nga aramid. (Roma 2:15) Ngem sadino ti pagtaudan daytoy a konsiensia?
Daytat’ Naisugud a Kualidad
Pudno nga adu ti masursurotayo maipapan iti naimbag ken dakes manipud kadagiti dadakkeltayo ken dagiti sabsabali. Nupay kasta, ipamatmat ti Biblia a ti konsiensia ket nakaisigudan. Idiay Roma 2:14, saritaenna no kasano a “dagiti tattao iti nasnasion . . . naisigud nga aramidenda dagiti bambanag a maitunos iti linteg.”
Dagiti kangrunaan a moral a pagalagadan, ngarud, agparang a naisigudda iti kapanunotan ti tao. Laglagipenyo, ti tao naaramid a “kaladladawan ti Dios,” a mangiparangarang iti dadduma a pamay-an iti nadiosan a kinasirib ken kinahustisia. (Genesis 1:27) Awan duadua daytoy ti makagapu no apay a dagiti nasnasion addaanda kadagiti linlinteg a maibusor kadagiti bambanag a kas ti panangpapatay, panagtakaw, ken ti incesto.
Uray pay kadagiti babassit a bambanag, ti aglikmut ti konsiensia mangngegan. Maysa a department store ti nangawis kadagiti konsiensia dagiti tattao babaen iti panaglakona kadagiti shopping bags iti uneg ti saan a natulbekan a pagikkan. Iti ngatuen iti pangawatan ti supli adda karatula a mabasa: “Ti konsiensiayo isu laeng ti salaknibko.” Wen, ti kinapudno a kaaduan a tattao addaanda iti aktibo a konsiensia agpaay a pakagunggonaantayo. Ta no awan dayta, ti biagtayo ken sanikuatayo ti mabalin a nakaro ti kaaddana iti peggad!
Sanayenyo Dayta!
Nupay no daytat’ naisigud, ti konsiensia ket saan a kankanayon a di agbiddut. Kas pangarigan, ti Biblia saritaenna dagidiay addaan “nakapuy” a konsiensia. (1 Corinto 8:7) Gapu iti di umiso nga impormasion, dagiti kakasta ti mabalin a nalabes ti panagtignayda maipapan iti dadduma a kasasaad ket agsagabada iti di kasapulan a pannakariribuk. Iti kasumbangirna, dadduma ti “timmangken ti konsiensiada a kasla namarkaan iti landok a bumarbara.” (1 Timoteo 4:2) Ti konsiensiada nabibinegen, kas iti kudil a pimmiglaten babaen iti landok a pagmarka.
Usigenyo ni Adolf Eichmann, ti kriminal iti Nazi a gubat a napabasol ken naibitin gapu iti pannakibiangna iti pannakapapatay dagiti innem a milion a Judio. Isu kadi ti naaddaan iti rikna ti pannakabasol? Ti sikiatriko a ni I. S. Kulscar ti nangisaludsod kenkuana iti dayta a saludsod, isu a sinungbatan ni Eichmann: “Wen, naminsan wenno namindua, gapu iti panaglibas idiay eskuelaan.” Anian a tiritir a panagrason! Nalawag a ni Eichmann nasursuronan ti saan a mariribuk iti konsiensiana. Ket kuna ti sikoanalista a ni Willard Gaylin: “Ti saan a pannakarikna iti basol isu ti kangrunaan a biddut iti agmauyong wenno di mannakilangen a tao.”
Kasanoyo, ngarud, a masigurado a ti konsiensiayo ket nasayaat ti panagandarna? Umuna, dayta ti masapul nga umiso ti pannakasursurona. Kasano? Babaen iti panagadal ken panangmennamenna iti Sao ti Dios. Daytoy tulongannakayo a mangpasayaat iti konsiensiayo babaen ti panangammoyo kadagiti pagalagadan ti Dios ken “panangbalbaliw iti panunotyo.” (Roma 12:2) No umiso ti pannakasanayna, ti konsiensiayo saannakayo laeng a dusaen kalpasan ti pannakaaramidyo iti dakes. Tulongannakayo a mangliklik iti panagaramid ti dakes iti damo pay laeng—uray pay no awan ti adda iti aglikmut a manganamong wenno di manganamong iti tigtignayyo.
Imdenganyo Dayta!
Ti basta pannakaammo iti naimbag ken dakes, nupay kasta, ket saan nga isu laeng ti kasapulan. Tapno tulongannakayo ti konsiensiayo, masapul nga adalenyo nga imdengan dayta! Siempre, daytoy dina kayat a sawen ti kankanayon a pannakarikna a nakabasolkayo wenno panangala iti nakaro a panangdusa iti bagiyo met laeng. Pudno, imperpektotayo. Ngem kuna ti Biblia idiay Salmo 103:13: “Kas panangngaasi ti maysa nga ama kadagiti annakna, kasta ti panangngaasi ni Jehova kadagiti agbuteng kenkuana.” Ti asi ken pammakawan ti Dios tulongannatayo a mangibtur iti kinaimperpektotayo.
Nupay kasta, no dadduma, ti ikkis ti konsiensiatayo ti mangtignay kadatayo iti umiso a panagtignaytayo. Kuna ni Lester David iti Senior Scholastic: “Dika aya tinungpal ti maysa a kari, linabsingmo ti paglintegan, linabsingmo ti maiparit, dinangram ti maysa a tao, nagulbod, nagsaur? . . . Agpakawanka no kabaelam, lintegem ti biddut iti aniaman a pamay-an nga umiso. Saritaem dayta iti maysa a tao.” Daytoy ti inaramid ni Soraya, a nadakamat iti pangrugian. Imbes a basta makarikna iti pannakabasol, impudnona dayta kadagiti dadakkelna. Impadamagna a “nangrugin a simmayaat ti riknana” bayat ti panangiyaplikarna iti balakad dagiti dadakkelna.
Wen, no laeng no agtignaykayo iti diktar ti nasanay iti Biblia a konsiensiayo a magunggonaankayo iti dayta. Maysa nga agtutubo a managan Bill, kas pangarigan, ti nairaman iti gang dagiti tin-edyer. Ngem idin, kuna ni Bill, “Nakitak ti maysa kadagiti gagayyemko a naibalud gapu iti panangpapatay. Ti konsiensiak imbagana kaniakon a dayta amin ket kinamaag—saan a maipaay kaniak!” Ngem basta narikna laeng kadi ni Bill ti pannakabasol ket pinalabasnan dayta? Saan, kunana, “immikkatak iti gang.”
Ti sabali pay nga agtutubo a lalaki a managan Tony pinalubosanna ti konsiensiana a tumulong kenkuana iti sabali pay a pamay-an. Ni Tony ket maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Ti konsiensiana ti nangtignay kenkuana a mangiboluntario iti 90 oras iti binulan a mangsarungkar kadagiti tattao iti pagtaenganda, a mangisuro kadakuada iti Biblia. (Mateo 24:14; 28:19, 20) “Pudno a tagtagiragsakek ti sumarungkar kadagiti tattao,” kuna ni Tony. “Ken addaanak iti nasayaat a paset-tiempo a trabaho ken bukod a kotse, ket kayatko ti pagnanaedak. Ngem mariknak a nakabasolak gapu iti saan a panangipaay iti ad-adu pay—nga agserbi sadiay ad-adu pay ti pakasapulan kadagiti agtutubo a lallaki a kas kaniak.”
Anian a nagtan-ok nga ebkas iti konsiensia! Iti panangipangag iti dayta, nagaplikar ni Tony idiay sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova, a sadiay dagiti Biblia ken dagiti katulongan ti Biblia—kas iti daytoy a pagiwarnak—mapatpataudda. Nakapagserbin sadiay bayat iti siam a tawen.
Im-imdenganyo kadi ti konsiensiayo? Dayta mabalin, kas kuna ti maysa nga agtutubo, a kas “maysa a pudno a gayyem a mangipaay iti tiempo ken panangikagumaan a mangkorehir kenka.” Dayta tignayennakayo met a mangitungpal iti personal ken Nakristianuan a rebbengenyo. Ngem masapul a sursuruanyo dayta a siuumiso ken umimdengkayo iti dayta! Pudno, ti konsiensia ket maysa a nagsayaatan a sagut. Raemenyo dayta ket usarenyo a naimbag.
[Blurb iti panid 14]
Ti nakabasol a konsiensia pataudenna ti kasta unay nga emosional a rigat
[Ladawan iti panid 13]
Nupay naisigud, ti konsiensia saan a kanayon a di agbiddut. Masapul a masursuruan a naimbag