AIDS—Naisangsangayan iti Historia ti Lubong!
DI PAY nabayag idi 1981 ti sakit nga AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ti saan pay a naammuan ti kaaduan. Itan nagsaknapen iti ngangngani tunggal kontinente, ket ti lubong agam-ammangawen.
Ti AIDS rautenna ti sistema ti pananglaban ti tao iti sakit—ti mekanismo ti bagi a maipaay a panglaban iti sakit. Pagbalinenna nga awan depensa dagiti biktima a maibusor kadagiti mammano a kita iti kanser ken dadduma pay a makapapatay a saksakit. Minilmilion nga Americano, ken ginasgasut a ribo kadagiti dadduma a pagpagilian, ti mabalin a naisarangen iti daytoy a nakabutbuteng a sakit.
Idi 1980-81, dagiti dodoktor idiay Los Angeles ken Nueva York rinugianda ti panangsarangetda kadagiti kaso iti mammano a kita iti pneumonia a maawagan Pneumocystis carinii ken ti gagangay a nabannayat ti panagsaknapna a kanser kas ti Kaposi’s sarcoma. Amin dagiti biktima ti mabalin nga agtutubo a lallaki a homoseksual wenno dagiti manangabuso iti droga. Dagiti dodoktor awaganda dagiti sintomasda a “ti pagbanagan ti saan a pananglaban ti bagi kadagiti dadduma a di ammo a sakit.”
Ni Dr. Ward Cates, iti U.S. Centers for Disease Control, kinunana kalpasanna a daytoy a sakit pataudenna ti “dakdakes pay ngem ti aniaman a nakitan ti sangatauan idi.” Ti eksperto iti makaakar a sakit a ni Dr. John Seale immanamong. Idi napalabas a kalgaw, iti Journal of the Royal Society of Medicine iti Britania, imbagana a ti AIDS kabaelanna a patauden ti “makapapatay a nasaknap a sakit iti isuamin a nakapuspusek a siudad ken aw-away iti Rumangrang-ay a Pagpagilian a nakasaksaknap unay nga awan kapadana iti natauan a historia.”
Agsaksaknapen iti Lubong
Ti AIDS damo a nailasin idiay Estados Unidos idi 1981. Manipud iti dayta a bassit a nangrugian, ti bilang dagiti biktimana itoy maymaysa a pagilian immadu iti 10,000 idi Abril 1985 ken iti nasurok a 16,500 idi Enero iti daytoy a tawen. Nasurok nga 8,400 ti natayen, ket awan ti maipaay a panginanamaan kadagiti dadduma agsipud ta ti AIDS maibilang a kankanayon a makapapatay.
Di pay nabayag, ti bilang dagiti biktimana makuna nga agdobdoble iti uneg ti siam a bulan. No daytoy a kapartak agtultuloy, inton agngudo ti dekada agarup kagudua a milion nga Americano ti addaanton iti AIDS ngangngani kas iti kaadu ti natay iti epedemia ti dakkel a trangkaso Español idi 1918-19. Di ngarud pagduaduaan a ti AIDS naawagan “maysa kadagiti napeggad a makaakar a sakit iti daytoy wenno ti aniaman a sabali pay a siglo”!
Nupay idi damo kaaduan kadagiti naammuan a biktima ti adda idiay Estados Unidos, di nagbayag ti AIDS agsaksaknapen iti lubong. Ti The New York Times impadamagna: “Ti kaadda ti AIDS idiay Geneva ken Paris makisalsalisalen iti Los Angeles, a mangipampamatmat ti panagadu ti kaskaso iti ruar ti Estados Unidos.” Ket ti magasin a Time nga Oktubre 28, 1985, kunana: “Idiay Makinlaud nga Alemania, isu nga addaan iti 300 a kaskaso, ti Robert Koch Institute pattapattaenna nga adda 100,000 a managawit iti HTLV-III a virus.”
Sigun iti maysa a report iti napalabas a primavera, kadagiti pasiente a naeksamin idiay Europa, 61 porsiento ti natay iti uneg ti nakatawen—83 porsiento iti uneg ti tallo a tawen.
Panangilasin iti Makagapu
Nasapa pay idi 1984 dua a nagsina a grupo dagiti managsirarak, iti nagduma a kontinente, ti nangipakaammo a nailasindan ti virus nga AIDS. Ni Propesor Luc Montagnier iti Pasteur Institute idiay Paris ken ni Dr. Robert Gallo iti National Cancer Institute idiay Estados Unidos impadamagda a dua a nailasindan ti virus a mabalin a makagapu iti AIDS. Daytoy a virus rautenna ti babassit a grupo dagiti puraw a selula ti dara a maawagan T-4 lymphocytes. Gapuna, dagiti Pranses awaganda dayta a kas lymphadenopathy-associated virus (LAV), ngem dagiti Americano awaganda dayta a human T-cell lymphotropic virus-III (HTLV-III).
Sadino ti nagappuan daytoy nga internasional a sakit? Kasano a nakaparpartak ti panagsaknapna? Ket ania dagiti panagannad a nainsiriban nga alaen? Dagitoy a napapateg a salsaludsod ti maisalaysay kadagiti sumaganad nga artikulo.
[Ladawan iti panid 3]
Ti virus ti AIDS a mangrugrugi pay laeng iti puraw a selula ti dara
[Credit Line]
Centers for Disease Control, Atlanta, Ga.