Panangmatmat iti Lubong
Nakapuspusek a Siudad
Ti iyaadu ti populasion iti adu a siudad ti mabalin a mangpataud iti nakaro a rigat iti ekonomia ken iti sosial a kasasaad ket mangiturong iti napolitikaan riribuk ken riribuk iti aglawlaw, impakdaar dagiti eksperto a nagtataripnong idiay kumperensia iti Naciones Unidas idi napalabas a Pebrero. Pattapattaen ti NU nga inton tawen 2000, ti siudad ti Cairo umadunton manipud iti agdama a 9 milion a tattao agingga iti 13 milion, ti siudad ti Manila manipud iti 8.6 milion a tattao agingga iti 11.1 milion, ken ti Siudad ti Mexico manipud 19 milion agingga iti 26 milion. “Dagitoy dadakkel a siudad agbalbalindan a gubuayan ti riribuk iti sosiedad—ti pagtataudan dagiti sosial a rebolusion, sibil a panagdadangadang ken riribuk,” kuna ni Werner Fornos, presidente iti Population Institute, idiay The New York Times. “No umadu ti bilang dumteng dagiti parparikut, gapuna kumaro dagiti parikut.” Saan nga amin dagiti eksperto, nupay kasta, ipadtoda a ti panagbalin a siudad agbanagto iti didigra. “Daytat’ maysa a nakarikrikut nga isyu—awan dagiti pangkaaduan a kapanunotan a magtengan maipapan kadagiti di kinatalged ti sosiedad,” kuna ni Ellen Brennan, maysa nga opisial iti ar-aramid ti populasion iti NU.
Kondenaren dagiti Italiano ti Panaganop
Ti napattapatta a 1.5 milion a mangnganop iti Italia mapukpukawda ti pabor ti publiko, kasta ti nasarakan ti panagsaludsod a naipablaak iti pagiwarnak ti Roma a La Repubblica. Sigun iti surbey, 62.5 porsiento iti 1,200 a tattao kadagiti amin a sosial a kasasaad a napagsaludsodan ti di mangibilang iti panaganop a kas maysa nga sport ket tarigagayanda a makita ti pannakapukawna. Ti pudno nga sport, iti imatangda, ket no dagiti agbinnusor ket agpatasda. “Dagiti Italiano saandan nga ipalubos ti panaganop, dagiti mangnganop, ti organisasionda, dagiti pribilehioda,” kuna ti report.
Ti Pateg ti Bagi
Naikuna naminsan a ti natauan a bagi, naibatay iti pateg iti nangbukel iti dayta a kemikal, ti agpateg laeng iti $1.98 (E.U.). Dayta nabalbaliwanen iti kasta unay. Ti pateg ti natauan a bagi itan ti makuna a lab-awanna pay ti $200,000 (E.U.) ket agpangpangato pay. Ania ti gapu ti nagdumaanda? “Maala dagiti tisyu a maipaay iti pannakaimula (transplantation), panagsirarak ken panangeksamin ken panangaramid kadagiti ag-agas,” kuna ti The New York Times. “Idi 1985, ngangngani 8,000 a bato ken 20,000 a corneas ti naiyakar; naaramid dagiti panangimula iti puso a 1,200 iti tinawen.”
Baro a Pakausaran kadagiti Ipus ti Kangaroo
Tinawen rinibo a tattao ti agsagaba iti nakaro a pannakadangran ti tumeng manipud kadagiti aksidente iti kotse, aksidente iti skiing, wenno dagiti dadduma pay nga aksidente iti panagay-ayam. Ti pannakaopera ti masansan a kasapulan a mangsukat kadagiti nadadael a pennet no dagitoy ti di maimbagan. Agingga iti di pay nabayag, ti pennet dagiti ugsa ti napaneknekan nga epektibo a pangsukat kadagitoy a nadadael a pennet. Ita, nupay kasta, dagiti managsirarak idiay Sydney, Australia, kunaenda a ti pennet ti ipus ti kangaroo ti “nalaklaka a mabennat ngem ti pennet ti ugsa” ken “nakulbet daytoy a makaandor iti aniaman a pannakabennat.” Sigun iti The Australian, addada mabalbalin nga “40 a tumeng ti tao iti tunggal ipus ti kangaroo.” Nupay no ti sopas iti ipus ti kangaroo ti ibilang dagiti dadduma a naimas a putahe, mabalin a basbassit dagiti ipus a maipaay iti taraon ken ad-adu ti maipaay iti panagopera no agballiginto ti pannakaopera ti tumeng iti masanguanan.
Nagsayaatan a Panangeksamin
Dagiti dodoktor idiay ospital iti Safdarjung idiay New Delhi, India, mabalin a maeksaminda ti pannakabullo ti tulang babaen ti panangusar laeng iti stethoscope ken ti tuning fork, ipadamag ti The Times iti Londres. Daytoy a napartak, saan a nasakit a pamay-an ti agpannuray iti panangiyallatiw ti allon ti timek iti uneg ti tultulang. Kas pangarigan, ti bullo iti femur (tulangn ti luppo) singaenna ti pannakaiyallatiw ti timek manipud iti tuning fork a maitupa ken maitalmeg iti rabaw ti tumeng. Ti doktor, nga umim-imdeng iti stethoscope(na) a naiparabaw iti patong, ti makangngeg laeng iti bassit a timek wenno no dadduma awan a pulos ti timek. Kadagiti panangsubok kadagiti pasiente nga agsagsagaba iti pannakabullo ti tulang ti luppo wenno tulang ti gurong, daytoy a pamay-an ti “osteophonic” ti umiso iti 94 porsiento kadagiti kaso, no idilig iti 88 porsiento iti panangeksamin ti klinika a sadiay nausar ti gagangay a pamay-an.
Makapapatay a Kababalin iti Trapiko
Nagsadag iti tawa ti kotsena, maysa a tsuper iti California ti nangpaputok iti 9mm kasla-automatiko a paltog iti lima nga agtutubo, a tinamaanna ti maysa nga agtutubo iti tengnged ken ti sabali nakaro ti pannakasugatna. Ti rason? Mariribukan, kuna ti polis, gapu iti nakaro a trapiko. Dagiti autoridad iti makin-abagatan a California ti maseknan unay iti nadadaelen a kababalin dagiti tsuper, kuna ti The Herald, maysa a pagiwarnak iti California. Iti panagsuppiat maipapan iti fender bender iti kalsada iti Hollywood, maysa a lalaki ti nangasut iti paltogna manipud iti kaha ti kotsena ket pinaltoganna dagiti pasaheros iti sabali a lugan. Maysa a lalaki ti natay ket dagiti dadduma ti nasugatan. Dagiti polis sawenda dagiti saan a nakaro imbes a dagiti nakaro nga aksidente a makagapu iti mainaig iti trapiko a panagdadangadang. Dagiti opisiales ti mangpakpakdaar kadagiti motorista a “liklikanda ti panagsuppiat, nangnangruna kadagiti napuspuseken a kalsada a sadiay dagiti kababalin ti nakaro unayen.”
Sangalubongan a Rekord ti Pi
Ti di maikeddeng a gatad ti pi, ti ratio ti circumference iti sirkulo iti diametrona, ti nagun-odanen a 133,554,000 a decimal! Daytoy adda rinang-ayanna a 100,000,000 a nangatngato ngem ti napalabas a rekord, isu a naikeddeng iti napalabas a Setiembre. Nupay ammo dagiti matematiko nga imposible nga irepresentar ti umiso a gatad ti pi iti decimal, dagiti managsirarak sinapulda dagiti ad-adda nga umiso a gatad tapno tulongan dagiti kompiuter. Ti mangig-iggemen iti sangalubongan a rekord, ni Yasumasa Kaneda iti Tokyo University idiay Japan ti nangusar iti supercomputer ket innalana ti 37 nga or-oras a nangpataatiddog ti rekord. Tapno maiprinta ti numero, nausar ti 19,000 a pedaso ti papel. Apay nga inaramidna daytoy a proyekto? “Dayta saan a kapada ti pananguli iti bantay,” kuna ni Kaneda, “agsipud ta adda ditan.”
Arak iti Rubber
Ti panangaramid iti arak manipud kadagiti basura iti rubber ti mabalin a pagarupen ti nalaing a rumaman kadagiti nagsayaatan a kasla panangbennat bassit kadagiti bambanag, ngem dayta ti naaramiden, ket ti arak ti makuna nga addaan raman a “kasla tapey iti Japan.” Kas naipadamag iti maysa a pagiwarnak iti Japan a The Globe and Mail, maysa a katulagan ti napirmaan iti nagbaetan ti Malaysian Rubber Research and Development Board ken ti Yokohama Rubber Co., Ltd., iti Japan “tapno mangadal kadagiti pamay-an iti panangusar iti basura manipud kadagiti paktoriada iti rubber tapno aramidenda ti isuamin nga agtaud iti arak nga abuno.” Mainanama ti komersial a panangpataud iti uneg ti dua a tawen. Manginanamada a daytoyto ti maysa a pamay-an iti panangtaming iti parparikut ti polusion ken ti nabuyok nga angot inton maibellengen dagiti basura iti karayan.
Ti Kinaalikuteg ken ti Asukar
Bayat ti adun a tawtawen patpatienen dagiti adu a ti nalabes a panagusar iti asukar ti mangpataud iti kinaalikuteg kadagiti ubbing. Ngem agpayso kadi dayta? Sigun iti maysa a report a naipablaak iti Massachusetts General Hospital Newsletter, dagiti propesional iti medisina ti mangsuksukimat manen iti dayta. Iti maysa a panagadal a ramanenna dagiti ubbing a dagiti pamiliada ti nailasin nga addan iti “dakes a banag iti kababalin gapu iti asukar,” kalpasan iti agsasaruno nga eksperimento a naaramid, awan ti napalliwda a nagbalbaliwan ti kababalin. Dagiti kakasta met laeng a panangsubok dagiti managsirarak a mangad-adal kadagiti dadduma nga ubbing ti mangipaay kadagiti agpada a resulta. “Dagiti sumagmamano a nagbaliwan iti kinaalikuteg ti nasarakan,” kuna ti Newsletter, “isingasingna ti bimmasit a kinaalikuteg—imbes a kimmaro—kalpasan ti panangusar ti asukar.”
Ay-ayam a Maipaay iti Rikna
Dagiti natataenganen idiay Tokyo gumatgatangda kadagiti agsao a munieka a maipaay kadagiti bagbagida met laeng, kuna ti Asahi Evening News. Ti rason? Ti kinaliday, kuna dagiti managlako kadagiti ay-ayam. Nupay no kaaduan kadagiti minieka ti dati a mailaklako a maipaay kadagiti ubbing a babbai iti nagbaetan ti tallo ken sangapulo, dagiti estudiante, mangop-opisina, ken uray pay dagiti appo a babbaket ti mangiyaw-awid kadakuada kas kakadua. Maysa a nalatak a munieka kunana, “Dika madanagan kadagiti babassit a bambanag” ken, “Palawaem ti isipmo a kas ti Baybay Pacifico.” Ti sabali pay a munieka, nga awanan iti im-ima wenno saksaka, kunaenna, “Mangabakakto iti aniaman a pamay-an.” Dagiti managpataud ken managlako iti ay-ayam ilawlawagda ti pasamak a kas maysa a nalawag a panangikagumaan a mangpunno iti nagbaetan ti komunikasion a marikrikna dagiti agnanaed iti siudad. Kas inlawlawag ti maysa a gimmatang, dagiti “appona adayoda unay tapno makasarungkarda a masansan.”