Goliat​—Maysa a Higante nga Addaan Kultura?

SINO ti saan a nakangngeg iti historikal a salaysay ti pannakidangadang ti agtutubo a ni David iti higante a Filisteo a ni Goliat? (1 Samuel 17:23-51) Sigun iti kronolohia ti Biblia, daytoy a pannakidangadang napasamak idi agarup 1100 K.K.P. Ngem ania ti maibaga maipapan iti kultura a Filisteo kadagidi nga al-aldaw?

Bayat ti napalabas a pito a tawtawen, dagiti panagkabakab iti mapapati a kadaanan nga Ekron, ti kangrunaan a siudad a Filisteo idi kaaldawan ni David, ti nangipalgak a dagiti Filisteo ket nasisigo a manangibangon nga addaan kadagiti narang-ay a kapanunotan maipapan iti pannakaibalabala ti siudad. Idi napan a kalgaw, kas pangarigan, maysa a 210 metros kuadrados a patakder ti nakabakab. Dayta ti kadadakkelan a patakder a naammuan manipud iti panawen ti kinatan-ok ti Filistia (manipud maika-12 agingga iti maika-10 a siglo K.K.P.). Ti panagkabakab iti 20 hektaria a lugar ipalgakna ti pamay-an a panangtukan-tukad iti siudad iti agsalog a pamay-an tapno mausar ti gagangay a panagayus ti danum. Nagsiddaaw ti arkeologo a ni Seymour Gitin: “Dayta ti maysa a nainsiriban unay a pamay-an ti panagibangon.”

Dagiti panagkabakab nangpataudda met kadagiti dadakkel a kantidad dagiti napipintas a damdamili a naarkosan kadagiti tumatayab, ikan, ken dagiti disenio a geometriko. Nasarakan met dagiti uppat-sarana a relihiuso nga altar, dagiti pagurnongan a karamba a mabalin a maipaay iti lana ti olibo, ken dagiti alikamen a metal. Amin dagitoy a bambanag idemostrana ti kinasigo ken ti narang-ay a kultura dagiti Filisteo idi ugma. Kinuna ni Gitin: “Dagiti Filisteo . . . inyam-ammoda ti maysa a baro a kultura iti daytoy a paset iti lubong. Kamaudiananna nagbalinda a dakkel a pannakabalin a pagtagilakuan ken maysa a nabileg a nasion iti industria.”

[Ladawan iti panid 31]

Ti damili a Filisteo a kastoy a kita ket nabiit pay a nasarakan idiay lugar ti kadaanan nga Ekron