Masanguanan ti Relihion Gapu iti Napalabasna

Paset 11—2 K.K.P.-100 K.P.​—Ti Dalan ti Pammati, Namnama, ken Ayat

“Dagiti kinapudno a katan-okan isudat’ kasimplean: ket kasta met dagiti tao a katan-okan.” ​—Da Julius ken Augustus Hare nga Ingles nga autor idi maika-19 a siglo

AGARUP 320 a tawen kalpasan ti ipapatay ni Alejandro a Dakkel, ari ti Macedonia, naipasngay ti dakdakkel a konkistador toy lubong. Isut’ naiduma ken Alejandro iti dua a kangrunaan a wagas, sigun iti naipadto iti Lucas 1:32, 33: ‘Isu maawaganto Anak ti Kangatuan, ket ti pagarianna awanto ti paginggaanna.’ Ni Jesu-Kristo isu dayta nga Agturay, ket nairanta nga agtultuloy imbes nga agtalinaed laeng kadagiti taptapuken a pinanid ti librot’ historia.

Ni Jesus ket simple a tao a naaddaan simple a kabibiag. Awan idit’ palasiona. Saan a nangala kadagiti nabaknang ken maingel a nangkadkadua kenkuana; ket awan met namuntuon a naindagaan a kinabaknangna. Naiyanak ni Jesus idi agarup Oktubre 2 K.K.P., iti nanumo a pamilia a Judio a nakasimsimple dagiti kasasaadna idiay bassit nga ili ti Betlehem. Saan a narambak ti kinaagtutubona. Isut’ sinanayda kas karpintero, “nga anak, kas impagarupda idi, ni Jose.”​—Lucas 3:23; Marcos 6:3.

Uray dagidiay manguyaw iti ideya a ni Jesus ket Anak ti Dios dida mailibak a ti pannakaiyanakna ket nangirugi iti baro a panawen, ket awan makabael a mangsuppiat iti imbaga ti World Christian Encyclopedia a ti “Kinakristiano isut’ nagbalin a kasaknapan ken sapasap a relihion iti historia.”

Saan a Kabbaro Ngem Naiduma

Ti Kinakristiano saan idi a namimpinsan a kabbaro a relihion. Dagiti ramutna naisaad iti relihion dagiti Israelita, ket pinakired ti naisurat a Linteg ni Jehova a Dios. Uray kasakbayan ti panagbalin ti Israel a nasion, ti panagdaydayaw ken Jehova inaramiden da Noe, Abraham, ken Moises nga ammada ket daytat’ talaga a katuloy ti kadadaanan a relihion, ti pudno a panagdaydayaw iti Namarsua a damo a naalagad idi idiay Eden. Ngem dagiti nasional ken relihiuso a lider ti Israel impalubosda ti ulbod a relihion nga addaan Nababiloniaan nga impluensia a nailaok iti panagdaydayawda ket iti kasta natulawan dayta. Kas kuna ti World Bible: “Ti Judio a kongregasion idi tiempot’ pannakaiyanak ni Jesus natulawan kadagiti panaginsisingpet ken napno iti pormalismo a nangipakni kadagiti kangrunaan a naespirituan a kinapudno nga inyebkas dagidi natan-ok a Hebreo a propeta.”

Maisupadi kadagiti natauan a pilosopia a nainaig iti pammati dagiti Judio, dagiti pannursuro ni Jesus naidumada gaput’ kinasimpleda. Impakita daytoy ni Pablo, maysa kadagiti karereggetan a misionero ti Kinakristiano idi immuna a siglo, idi dinakamatna dagiti kangrunaan a galad ti Kinakristiano: “Mataginayon ti pammati, namnama, ayat, dagitoy a tallo; ngem ti kadakkelan kadakuada isu ti ayat.” (1 Corinto 13:13) Dagiti dadduma a relihion sasawenda met ti “pammati, namnama, ken ayat,” ngem kaskasdi naiduma ti Kinakristiano. Kasano?

Asino ken Ania ti Patien?

Inggunamgunam ni Jesus a nasken ti “panangalagad iti pammati iti Dios,” Daydiay dineskribirna bilang Namarsua. (Juan 14:1; Mateo 19:4; Marcos 13:19) No kasta ti Kinakristiano naiduma iti Jainismo ken Buddhismo, nga agpada a laksidenda ti kaaddat’ Namarsua, a kunaenda a sigud nga adda ti uniberso. Ket yantangay nadakamat ni Kristo maipapan iti “maymaysa a pudno a Dios,” nabatad a dina pinati ti kaaddat’ umariwekwek a pudno a dios ken diosa a kas insuro idi dagiti relihion ti kadaanan a Babilonia, Egipto, Grecia, ken Roma, wenno kas isursuro ti Hinduismo ingga ita.​—Juan 17:3.

Ti nadibinuan a panggep, inlawlawag ni Jesus, isut’ panangitedna iti ‘kararuana kas subbot a maisandi kadagiti adu,’ tapno “maisalakan ti napukaw,” tapno “asinoman a mangalagad iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan ti biag nga agnanayon.” (Marcos 10:45; Lucas 19:10; Juan 3:16; idiligyo ti Roma 5:17-19.) Ti pammati a kasapulan ti naisakripisio nga ipapatay tapno adda pannakaabbong iti basol maiduma iti Shintō, ta dina bigbigen nga adda orihinal wenno tinawid a basol.

Insuron Jesus nga adda maymaysa laeng a pudno a pammati. Imbalakadna: “Sumrekkayo iti ruangan a nailet; ta akaba ken nalawa ti dalan a mangiturong iti pakadadaelan, ket adu dagiti sumrek kenkuana; ta nailet ti ruangan ken akikid ti dalan a mangiturong iti biag, ket natakkon dagiti makasarak kenkuana.” (Mateo 7:13, 14) Kuna ti libro nga Imperial Rome: “Indagadag dagidi [immuna a] Kristiano nga isuda laeng ti addaan iti kinapudno, ket amin a relihion . . . palso.” Nalawag a naiduma daytoy iti panangmatmat dagiti Hindu ken Buddhista, a kunada nga amin a relihion adda pategna.

Ania a Klase a Namnama?

Ti Nakristianuan a namnama naisentro iti kari ti Namarsua a ti gobiernona risutennanto dagiti problema toy lubong. Gapuna nanipud nangrugi ti ministerio ni Jesus idi 29 K.P., pinaregtana dagiti umili a “patien[da] ti naimbag a damag” ken “ti pagarian ti Dios adtoyen.” (Marcos 1:15) Maigiddiat kadagiti relihion a Dumaya, kas iti Ch’ŏndogyo, ti sursuron Jesus dina inggunamgunam ti nasionalismo tapno maragpat ti Nakristianuan a namnama. Kinapudnona, inlaksid ni Jesus amin a singasingdat’ iseserrekna iti politika. (Mateo 4:8-10; Juan 6:15) Nalawag, dina nga impapan, kas panangipapan dagiti dadduma a Judio a lider, a ti “sangatauan masapul a siaaktibo a tulonganna ti Dios a mangiyeg iti Mesias.”

Ti Nakristianuan a namnama ramanenna ti panangsegga iti panangsagrap iti biag nga agnanayon ditoy daga iti sidong dagiti nalinteg a kasasaad. (Idiligyo ti Mateo 5:5; Apocalipsis 21:1-4.) Saan aya a simple ken nalaka a maawatan dayta? Saan no kadagiti adu a nakullaapan ti isipda gaput’ Nirvana nga ideya dagiti Buddhista, a dinakamat ti The Faiths of Mankind kas “iyeedna” ngem saan a “pannakaikisap.” Idagadag daytoy a libro a ti Nirvana, kinapudnona, ket “imposible a deskribiren.”

Ayat​—Para iti Siasino ken Ania a Kita?

Kinunan Jesus a ti kadaklan a bilin ket: “Ayatem ni Jehova a Dios iti amin a pusom ken iti amin a kararuam ken iti amin nga isipmo ken iti amin a pigsam.” (Marcos 12:30) Anian a naiduma kadagiti relihion nga ipangpangrunada ti pannakaisalakan ti tao, ket ipuerada dagiti nadiosan nga interes. Ti maikadua a kaskenan, kunan Jesus, isut’ positibo a panangayat iti kaaruba. “Amin dagiti banag, ngarud, a kayatyo nga aramiden dagiti tao kadakayo,” imbalakadna, “aramidenyo met ti kasta kadakuada.” (Mateo 7:12; 22:37-39) Ngem kitaenyo ti nakaidumaan daytoy iti negatibo a pannursuro ni Confucius: “Ti dimo kayat a maaramid kenka, dimo ar-aramiden kadagiti sabali.” Ania nga ayat ti ibilangyo a superior, daydiay ayat a pawilanna dagiti tao a mangdangran kadakayo wenno daydiay ayat a manggutugot kadakuada nga agaramid ti naimbag kadakayo?

“Ti umuna a pangsubok iti talaga a natan-ok a tao isut’ kinapakumbabana,” napaliiw ni John Ruskin nga Ingles a mannurat idi maika-19 a siglo. Idi sipapakumbaba nga indatonnat’ biagna para iti interes ti nagan ken dayaw ni Amana ken, maikadua, iti paglaingan ti tao, impakita ni Jesus ti ayatna iti Dios ken iti tao. Anian a naiduma iti agimbubukodan nga ambision ni Alejandro a Dakkel iti kinadios, a nagkunaan ti Collier’s Encyclopedia: “Iti unos ti panagbiagna, a naynayna nga inrisgo, nikaanoman awan ebidensia a pinanunotna no aniantot’ mapasamak kadagiti kailianna kalpasan ti ipapatayna.”

Kas panangipakitana pay iti ayatna iti Dios ken iti tao, ni Jesus, maisupadi kadagiti kinageddanna a Hindu idiay India, dina inabuloyan ti mangidumduma a caste system. Ket maisupadi kadagiti grupo a Judio a pinalubosanda dagiti miembroda a lumaban kadagiti nauyong nga agtuturay, impakdaar ni Jesus kadagiti pasurotna nga “amin dagiti mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.”​—Mateo 26:52.

Pammati a Mapaneknekan iti Aramid

Ti panangasikaso ti immuna a Kinakristiano iti pammati, namnama, ken ayat naiparangarang babaen iti kondukta. Naibilin kadagiti Kristiano nga “ikkaten[da] ti daan a personalidad” a gagangay iti managbasol a sangatauan ket “ikawes[da] ti baro a personalidad a naparsua maitunos iti pagayatan ti Dios iti pudno a kinalinteg.” (Efeso 4:22-24) Kastat’ inaramidda. Makapainteres, daydi Harold J. Laski, nga Ingles a sientistat’ politika, kunana: “Ti pangsuot, siempre, iti maysa a kredo saan nga iti daydiay abilidad dagiti immawat a mangipaduyakyak iti pammatida; mapaneknekan dayta iti daydiay panagbalbaliw ti kababalin ti inaldaw-aldaw a kabibiagda.”​—(Dakam ti nangitaliko.) Idiligyo ti 1 Corinto 6:11.

Gapu ta immawatdat’ di maisin a pammati ken natibker a namnama ken natignayda iti pudno nga ayat, dagidi immuna a Kristiano inyusuatda a tungpalen ti maudi a bilin ni Jesus kadakuada sakbay a nagpalangit: “Inkayo ngarud ket aramidenyo nga adalan dagiti umili iti amin a nasion, a bautisaranyo ida . . . , isuroyo kadakuada a tungpalen dagiti amin a banag nga imbilinko kadakayo.”​—Mateo 28:19, 20.

Idi Pentecostes 33 K.P., naibukbok ti espiritu ti Dios iti 120 a disipulo a naurnong iti makingngato a siled idiay Jerusalem. Naipasngay idi ti kongregasion Kristiano!a Dagiti miembrona simimilagro a naparaburanda idi nga aldaw iti abilidad nga agsao kadagiti ganggannaet a lenguahe, iti kasta nabaelandat’ makisao kadagiti Judio ken proselita a naggapu kadagiti sabali a daga nga adda idi a nakipiesta idiay Jerusalem. (Aramid 2:5, 6, 41) Ket aniat’ resultana! Iti maysa la nga aldaw, ti bilang dagiti Kristiano limmagto manipud 120 inggat’ 3,000!

Nalimitaran nga ad-ada kadagiti Judio ti nangaskasabaan ni Jesus. Ngem di nagbayag kalpasan ti Pentecostes, ni Kristiano nga apostol Pedro nausar tapno luktanna “Ti Dalan” para kadagiti Samaritano, isuda a mangal-alagad iti umuna a lima a libro ti Biblia, ket kalpasanna, idi 36 K.P., para kadagiti di Judio. Ni Pablo nagbalin nga “apostol kadagiti nasion” ket inyusuatna ti tallo a misionero a panagbaniagana. (Roma 11:13) Iti kasta nabangon dagiti kongregasion, ket rimmang-ayda. “Awan ressatnat’ kinaregtada a nangisaknap iti pammati,” kuna ti libro a From Christ to Constantine, ket innayonna: “Ti Nakristianuan a panangaskasaba agpada a nasaknap ken epektibo.” Ti pannakaidadanes dagiti Kristiano nagbalandra, a timmulong a nangisaknap iti mensahe, a kas iti angin no pal-idanna ti apuy. Ti Aramid a librot’ Biblia saritaenna ti nakaay-ayat a historia ti di malapdan nga aktibidad dagiti Kristiano bayat ti kinaagtutubo ti Kinakristiano.

“Saan a Daytat’ Kinakristiano nga Ammok!”

Dayta kadit’ reaksionyo no mangngeganyo ti pannakadeskribir dagidi aldaw a rugrugi ti Kinakristiano? Ket nadlawyo kadi nga imbes a nabileg ti pammatida, adu nga agkunkuna a Kristiano itatta ti napnuan panagduadua, a dida sigurado no aniat’ inda patien? Nadlawyo kadi nga imbes a mangnamnamada, adu dagidiay nalpes iti buteng, a pagduaduaanda ti masanguanan? Ket nadlawyo kadi, kas panangiyebkas ni Jonathan Swift nga Ingles a mannurat idi maika-18 a siglo, nga “adda relihiontayo a kabaelannatay la a paggiginnuraen, ngem dinatay mapaginnayan-ayat”?

Impadto ni Pablo daytoy negatibo nga irarang-ay. “Tumakderto dagiti narawet a lobo”​—dagiti lider a Kristiano la iti nagan​—“ket agsaoda kadagiti banag a tiritir tapno guyuguyenda dagiti adalan a sumurot kadakuada.” (Aramid 20:29, 30)

Kasanot’ kakaronanto daytoy? Ilawlawagto ti sumuno a ruar daytoy a magasin.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 24]

Ti Kristiano adda pammatina iti sibibiag a Dios

[Ladawan iti panid 25]

Ti Nakristianuan a namnama seggaanna ti naisubli a naindagaan a paraiso

[Ladawan iti panid 25]

Ti Nakristianuan nga ayat di mangidumduma a tumulong kadagiti sabali nga agserbi iti Dios