Panangmatmat iti Lubong
ANIAMAN DAYTA MAIPAAY ITI “PANNAKALANGO”
Dagiti manangabuso iti droga aramidenda ti aniaman a pamay-an tapno magun-odanda ti sapsapulenda a “pannakalango” nga ipaay dagiti kemikal. Dagiti sumaganad a tallo a banag ti mangiyilustrar iti daytoy.
▪ Dagiti manangabuso ti droga idiay Siudad ti Nueva York nakasarakda iti pamay-an a mangsumbra iti panagamak a gagangay a sumaruno iti apagbiit, naan-anay a pannakalango a magun-odanda manipud iti droga a maawagan crack. Ilaokda ti crack, maysa a kita iti cocaine, iti heroin ken tabakuenda ti kumbinasion iti maysa a suako. Ti pannakalango manipud iti heroin agpaut iti adu nga or-oras ket pabassitenna ti pannakabigla a pinataud ti crack. Ti kinalatak ti heroin ket aglablabasen, ket adu nga ubbing pay a manangabuso iti droga dida kayat ti agusar kadagiti dagum. Ngem itan maysa nga interamente a kliente ti mabalin a matnagto iti panangadipen iti pannakaadikto iti heroin.
▪ Idiay Juárez, Mexico, nakita dagiti lokal nga ubbing a mangsasaep iti karkarna a berde a batbato a nasarakanda iti pagibasuraan ti munisipio. Naammuan a dagiti bato ket timmangken a makasabidong a basura, a makuna nga imbelleng dagiti kompania ti E.U. nga adda idiay Mexico iti saan a legal a pamay-an. Ti panangsaep kadagiti bato makuna nga apektaranna dagiti agtutubo iti pamay-an a kas ti panangapektar ti panangsaep iti kola, ket addaan kadagiti agasping a peggad: mabalin a pannakadadael ti bekkel, dalem, ken utek, ken uray pay ti kinalupes wenno ti peggad iti panangputot kadagiti di nasayaat ti pannakabukelna nga annak.
◼ Sigun iti San Francisco Examiner, dadduma a tattao dilpatanda pay dagiti pilat tapno malangoda. Maysa a kemikal a maawagan bufotenine ti rummuar manipud iti kudil dagiti dadduma a pilat. No matomar a saggabassit, dayta apektaranna dagiti sentido ken pataudenna ti pannakapukaw ti nakem. No adu ti matomar, daytat’ makasabidong a naimbag ket ibilang dagiti eksperto a mairaman kadagiti dadduma a saan a legal a droga, kas iti LSD ken ti heroin. Nupay no saan a gagangay nga aramid dayta, dagiti tattao makuna a padpadasenda ti malango manipud iti kudil ti pilat kadagiti luglugar a nadumaduma a kas ti Sud America, ti Estados Unidos, ken Australia.
“MAYSA A PORMA ITI PANANGABUSO ITI UBING”
Iti panagsuratna iti The Globe and Mail ni Dr. W. Gifford, iti Toronto, Canada, napaliiwna a buyogen ti pannakaseknan nga adu nga ubbing iti Norte America ti agsagsagaba iti kinalukmeg. Apay? Pabasolen ti doktor ti pannanganda kadagiti natataba a naisaganan a taraon ken kurang nga ehersisio, a kunkunana: “Dagiti ubbing saanda a manguram kadagiti calories no abuybuyada iti TV ken agngatngatingatda iti potato chips.” Dagiti ubbing, kuna ti doktor, mabalin nga agbayadda iti nangina gapu iti kinalukmegda kadagiti nadumaduma a saksakit. Kasta met, ti nalukmeg nga ubing a di pay ageskuela ket 25-porsiento nga agbalindanto a nalukmeg a nataengan, ket 75-porsiento kadagiti agtalinaed a nalukmeg agingga iti kinatin-edyerda sarangetendanto ti kinalukmeg agingga iti tungpal-biag. Imbagana a ti “nalukmeg nga ubing ket masaksakit nga ubing,” a nagkonklusion pay: “Maysa a porma iti panangabuso iti ubing ti panangipalubos nga agsakitda iti daytoy gapu iti basta panagliway.”
INSEKTO ITI “GREENHOUSE”
Dagiti sientista iti New Zealand namakdaarda a ti “greenhouse effect,” ti main-inut a panagbara ti daga a patauden ti panangmulit ti tao, mabalin nga addaanto iti di inanamaen a pagbanagan: Umadu dagiti peste nga insekto. Ipadto dagiti sientista a ti panagpangato ti temperatura palubosanna dagiti adu nga insekto a makalasat iti pamay-an ti panangkuarentinas ti New Zealand wenno maiyangin sadiay babaen kadagiti napegges nga angin a makapagbiag iti kalam-ekna, umaduda, ken agbiagda. Sigun iti New Zealand Herald, dagiti sientista ipadtoda ti iyaadu dagiti dudon, dagiti mangisaknap iti sakit a lamok, ken ti rinibo a milion a doliar a magasto iti panangparmek iti irarautda. Napaliiw ti Herald a ti entomologo a ni Dr. Garry Hill kinunana a “dadduma kadagiti epekto iti panagbalbaliw ti kasla agparparangen.”
PANANGSAYANG ITI TARAON
Idiay Europa, ti panangdadael iti taraon ket maysa a pagalagadan. Tapno mataginayon ti presio ti prutas ken nateng, ti organisasion ti European Common Market gatangenna dagiti sobra a produkto. Ngem sigun iti nabiit pay a report iti opisina ti audit iti Europa, ngangngani 84 porsiento kadagiti sobra a nagatang idiay Italia, Francia, ti Netherlands, ken Greece ket nadadael—ngangngani 2.5 milion a tonelada nga apit iti tinawen. Iti nabati, “10 porsiento ti maaramid a taraon ti animal, 5 porsiento ti maaramid nga alkohol, ket ti laeng 1 porsiento ti maiwaras kadagiti napanglaw,” inkomento ti Aleman a pagiwarnak a Wetterauer Zeitung.
NAKANGINGNGINA A PAGBAYAD
Dadduma a lumaklakayen a bituen iti musika, a nabayagen a naammuan nga agtoktokar kadagiti makasisileng a tokar, sarsaritaendan ti panagtuleng a sinagabada kas resulta. Sigun iti The Toronto Star, ti guitarista iti rock a ni Ted Nugent aminenna a ti makinkannigid a lapayagna “adda laeng sadiay a maipaay iti itsura. Saanen a makangngeg.” Ket ni Pete Townshend iti grupo a maawagan The Who imbagana iti isu met laeng a pagiwarnak a “maysa kadagiti dakkel a pakarigatan . . . ket mabayag pay sakbay ti panaglakayyo, dikay mangngegen ti ibagbaga dagiti ubbing kadakayo.” Kadagiti adu a tawtawen ti nakapigpigsa a tokar ti rock ’n’ roll, kunana pay: “pagarupek adda pagimbagan ti panagkuna nga agbayadkanto iti dayta: ti nasapa a panagtuleng.” Nupay no isu ken dagiti dadduma a beterano a musiko pabpabassitendan ti kapigsa ti tokarda, adu a kabbaro a tumutokar ti saan a mangaramid ti kasta.
BUMASBASSIT NGA ARBAN
“Ti Ibabassit ti Arban Karitenna ti Iglesia Katolika,” mabasa ti nabiit pay a paulo dagiti damdamag iti pagiwarnak ti Brazil nga O Estado de S. Paulo. Iti panangipadamag maipapan iti surbey dagiti agnanaed iti siudad a naala babaen iti kalikagum ti National Council of Bishops iti Brazil, napaliiw ti artikulo a nupay 73 porsiento kadagiti agtutubo nga agedad iti nagbaetan ti 18 ken 29 ket manipud kadagiti pamilia a Katoliko, 26 porsiento laeng ti napan nakimisa idi napan a bulan. Ni arsobispo Geraldo Majella ket naipadamag nga agkunkuna: “Ti bautismo laeng ket saan nga umdas a mamagbalin iti maysa a Katoliko. Addada tattao nga agkuna a Katolikoda ket mangaramidda iti aborsion. Adda nakaro a biddut iti pannakabukel dagiti matalek.” Isut’ nagkonklusion a, kas banagna, ti Brazil saanen a maibilang a Katoliko a pagilian.
PANANGPAKAN KADAGITI MARABUTIT
Mapabasol dagiti taga Nueva York iti umad-adu a marabutit iti siudad. Kunaen dagiti eksperto a ti kangrunaan a parikut isu ti di umiso a pannakaibelleng ti basura. Dagiti tattao pakanenda dagiti marabutit babaen iti panangibellengda kadagiti basurada iti tawa, panangibelleng iti taraon kadagiti subway dagiti trak, panangibati kadagiti sobra a taraon kadagiti parke, ken dadduma pay. Nupay no gumasgaston ti siudad iti tinawen iti $10.5 milion iti programa ti panangtengngel kadagiti marabutit, ti komunidad dagiti marabutit umad-adu. Napaliiw ni Tousaínt Vogelsang, maysa a manangpukaw kadagiti marabutit idiay siudad ti Nueva York: “Apay a kanen dagiti marabutit ti sabidong nga itedyo no adda met makanda a caviar—manok, steak, pizza—manipud kadagiti supot iti basura! Masapul a bisinam ti marabutit. Awan taraon, awan danum. Ket manganton dayta iti sabidong.”
DAGITI “FEMINISTS” AGBALIWDA ITI RELIHION
Dadduma a “feminists” pagarupenda a dagiti ganggannaet a relihion itan-okda dagiti babbai a nangnangruna ngem dagiti lokal a relihionda. Sigun iti maysa a kolumnista maipaay iti Mainichi Daily News iti Tokyo, addada dagiti feminists idiay Estados Unidos a di mangawat iti Kakristianuan gaput’ naipamaysa dayta kadagiti lallaki ket maisukat iti dayta dayawenda ti diosa iti init a ni Amaterasu, ti kangrunaan a babai a diosa iti Shinto a Hapones. Iti kasumbangirna, dagiti Hapones a feminists bassit laeng ti tiempoda ken Amaterasu, nga inaigda kadagiti suportaran ti Shinto a gubgubat ken ti panangparmek kadagiti babbai. Adu kadakuada ti timmipon kadagiti ig-iglesia ti Kakristianuan, nga irasonda a ti pananglukat dagiti iglesia kadagiti eskuelaan para kadagiti babbai winayawayaanna dagiti babbai idiay Japan.
TUMTUMPAW A DIDING ITI PATAY
Dagiti maiyan-anud nga iket ket mapagsusuppiatan a pamay-an iti panagkalap iti ikan. Nabirngasan a “diding iti patay” dagitoy agbitinda a di makita iti uneg ti danum, 15 metros ti kangatona ken agingga iti 56 kilometros ti kaatiddogna, a siluanna saan laeng a dagiti ikan no di ket dagiti pawikan, seals, dolphins, ken uray pay dagiti babassit a balyena. Itan ti pannakausarda ket nasaknapen idiay Sud Pacifico, isu a pakaseknan ti Australia, New Zealand, ken sumagmamano nga isla a nasnasion. Kaaduan kadagiti bilog a pagkalap a mangus-usar kadagiti iket ket dagiti lugan iti Taiwan ken Japan nga agsapsapul iti albacore, maysa a kita iti tuna. Ngem ti New Zealand Ministry of Agriculture and Fisheries kunaenna a ti panagkalap babaen kadagiti maiyan-anud nga iket mabalin a pukawenna ti tuna manipud iti lugar iti uneg ti dua a tawen. Ti pannakapukaw dayta a kita ti ikan mabalin a nagdakkelan a pakarigatan kadagiti babassit nga isla a nasnasion, a dagiti ekonomiada ket naisinggalut iti industria iti panagkalap.
NATILIW NGA AGTOMTOMAR
Dagiti nabiit pay a kaso idiay Estados Unidos pabasolenda dagiti manangabuso ti droga a masikog a babbai a makimbiang kadagiti epekto iti ugali kadagiti di pay naipasngay nga annak. Maysa nga ina a mangus-usar iti cocaine bayat a masikog ket, kayariganna, mangipapaay iti droga babaen iti puseg. Idiay Illinois, maysa a korte dagiti nagbasol nga agtutubo pinabasolna ti maysa nga ina iti panangabuso iti ubing a di pay naipasngay ken panangbaybay-a gapu iti panagtomar iti cocaine bayat a masikog. Ni Hues Frederick J. Kapala nagkonklusion: “Kapada dayta ti panangipaay ti maysa nga ina iti maysa a pakete iti blade a pagiming nga ay-ayamen.”