Masanguanan ti Relihion Gapu iti Napalabasna

Paset 21—1900 agtultuloy​—Dagiti Kawes a Nawarsian iti Dara

“Awan ti natalged a pamuon a naipasdek iti dara.”​—Shakespeare, Ingles a dumadaniw ken dramatista (1564-1616)

MALAGIPYO kadi ti Jonestown, Guyana, ti trahedia nga 11 añosen iti daytoy a bulan? Nasurok a 900 a miembro daytoy a relihiuso a grupo a naawagan kas People’s Temple ti nagbekkel a namimpinsan, a kaaduan kadakuada ket situtulok a nangaramid iti dayta, babaen ti pananginumda iti nalaokan iti cyanide a tubbog ti prutas.

Gaput’ pannakakigtot, agimtuod dagiti tattao: ‘Ania a kita ti relihion ti mangidaton iti biag dagiti miembrona met laeng?’ Kaskasdi, naibukbok ti dara nga awan basolna iti nagan ti relihion iti ngangnganin 6,000 a tawtawen. Iti maika-20 a siglo, nupay kasta, ad-adda pay a masansan ti pannakaibukbok ti dara ken iti ad-adu pay a pamay-an ngem iti aniaman a tiempo iti historia. Usigenyo laeng ti sangkabassit a pammaneknek.

Dagiti Datdaton a Tattao iti Ulbod a Dios

Nanipud 1914, dua a gubat sangalubongan ken nasurok a sangagasut a babbabassit a panagdadangadang ti nangibukboken iti maysa a baybay iti dara. Maysa a siglon ti napalabas, kinuna ti mannurat a Pranses a ni Guy de Maupassant a “ti itlog a nangipessa kadagiti gubgubat” isu ti patriotismo, isu nga inawaganna ti “maysa a kita iti relihion.” Kinapudnona, ti The Encyclopedia of Religion kunaenna a ti kasinsin ti patriotismo, ti nasionalismo, nagbalinen a kangrunaan a porma iti relihion iti moderno a lubong, isu a nangsukat iti kinaongaong nga imbati ti pannakadadael dagiti tradisional a relihiuso nga ipatpateg.” (Dakam ti nangitaliko.) Babaen ti saanda a panangitandudo iti pudno a panagdayaw, pinataud ti ulbod a relihion ti naespirituan a kinaongaong isu a nangibuyatan ti nasionalismo.

Awan ti nasaysayaat a pangarigan iti daytoy no saan nga idiay Nazi nga Alemania, a dagiti umilina idi pangrugian iti Gubat Sangalubongan II kunaenda a 94.4 porsiento ti Kristiano. Kadagiti amin a luglugar, ti Alemania​—a nakaipasngayan ti Protestantismo ken indayaw ni Papa Pio X idi 1914 kas ti pagtaengan “dagiti kasasayaatan a Katoliko iti lubong”​—masapul nga inrepresentarna koma dagiti kasayaatan a maitukon ti Kakristianuan.

Nakapatpateg, ti Katoliko a ni Adolf Hitler ad-adda a nakasarak iti panangsuporta kadagiti Protestante ngem kadagiti Katoliko. Dagiti distrito nga adda ad-adu a Protestante ti nangted kenkuana iti 20 porsiento a botosda idi eleksion ti 1930, impaay laeng dagiti distrito a Katoliko ti 14 porsiento. Ket ti umuna a naan-anay a mayoridad a maipaay iti Partido a Nazi iti eleksion ti estado isu idi 1932 idiay Oldenburg, maysa a distrito a 75 porsiento ti Protestante.

Nalawag, ti “kinaongaong nga imbati ti pannakadadael dagiti tradisional a relihiuso nga ipatpateg” ket dakdakkel iti Protestantismo ngem iti Katolicismo. Kaawatan a kasta. Ti awan pabpaburanna a teolohia ken ti masirib a pammabalaw iti Biblia ket produkto a nangnangruna dagiti Aleman ti pagsasaona a Protestante a teologo.

Napateg met ti namagkaykaysa kamaudiananna iti bumasbassiten a suporta ti Katoliko ken ni Hitler. Ti historiador nga Aleman a ni Klaus Scholder inlawlawagna a “babaen iti tradision ti Katolicismo nga Aleman ket nangnangruna a nasinged iti Roma.” Gaput’ pannakakita iti Nazismo a sarikedked a maibusor iti Komunismo, saan a sinuppiat ti Vaticano ti panangusar iti impluensiana a mangpabileg iti ima ni Hitler. “Dagiti kangrunaan a pangngeddeng ad-adda a naiturongen iti Curia,” kuna ni Scholder, “ket iti kinapudnona ti sasaaden ti Katolicismo ken ti masanguanan ti Third Reich naikeddeng kamaudiananna idiay laeng Roma.”

Ti paset ti Kakristianuan kadagiti dua a gubat sangalubongan nangiturong iti nakaro a pannakapukaw iti dayaw. Kas inlawlawag ti Concise Dictionary of the Christian World Mission: “Dagiti saan a Kristiano adda iti sanguananda . . . ti nalawag a kinapudno a dagiti nasnasion nga addaan iti sangaribo a tawen a sursuro a Kristiano dida tinengngel ti derrepda ket insungsungda ti intero a lubong iti panangpennek kadagiti saan unay a makaay-ayo nga ambision.”

Siempre, dagiti tinignay ti relihion a gubgubat saanda a kabbaro. Ngem no idilig iti napalabas idi dagiti nasnasion a nagduduma ti relihionda aggugubatda iti maysa ken maysa, ti maika-20 a siglo nasarakanna dagiti nasnasion nga agpada ti relihionda a naigamer iti nakaro a panagdadangadang. Ti dios iti nasionalismo nalawag a naiimpluensiaanna dagiti didios iti relihion. Gapuna, bayat ti Gubat Sangalubongan II, bayat ti panangpapatay dagiti Katoliko ken Protestante idiay Gran Britania ken Estados Unidos kadagiti Katoliko ken Protestante idiay Italia ken Alemania, dagiti Buddhista idiay Japan kasta met laeng ti ar-aramidenda kadagiti Budista a kakabsatda idiay makin-abagatan a daya nga Asia.

Nupay kasta, gapu iti namulitan iti dara a kawesna met laeng, ti Kakristianuan dina mapabasol dagiti dadduma babaen ti panangpalinteg iti bagina met laeng. Babaen iti panangitandudona, panangsuportarna, ken no dadduma ti panangibotosna kadagiti imperpekto a gobgobierno ti tao, dagiti agkunkuna a Kristiano ken dagiti saan a Kristiano masapul a pagramananda ti responsabilidadda iti dara nga imbukbok dagitoy a gobgobierno.

Ngem ania a kita ti relihion ti mangitan-ok a nangnangruna iti gobierno ngem iti Dios ket itukonna dagiti miembrona kas napolitikaan a datdaton iti altar iti dios iti gubat?

“Intultuloyda ti Nangibukbok iti Awan Basolna a Dara”

Dagidiay a sasao, a naikuna iti apostata nga Israel adu a siglon iti napalabas, agaplikar iti amin nga ulbod a relihion ken nangnangruna iti Kakristianuan. (Salmo 106:38) Dikay liplipatan dagiti minilion a biag a natay idi Holocaust, maysa a trahedia a nakabasolan dagiti ig-iglesia iti Kakristianuan.​—Kitaenyo ti Agriingkayo! Abril 8, 1989.

Dagiti klero nga Aleman nagulimekda met maipapan iti sabali pay nga isyu, saan unay a nalatak, ngem nakaam-amak ti panangdadaelna. Idi 1927, dua a tawen kalpasan ti panangibalabala ni Hitler kadagiti kapanunotanna maipapan iti rasa idiay Mein Kampf, ti Katoliko nga editor ken teologo a ni Joseph Mayer nangipablaak iti maysa a libro nga addaan iti pammalubos ti episcopal a nagkuna: “Dagiti pasiente nga agsakit ti isip, dagiti lunatico iti moral, ken dagiti dadduma pay a nababa a tattao awanen ti kalinteganda nga agpaadu a kas ti kinaawan ti kalinteganda a mangpuor.” Ti Luterano a pastor a ni Friedrich von Bodelschwingh nasarakanna a maitunos iti pagayatan ni Jesus ti panamagbalin a lupes kadagiti addaan lapped.

Daytoy a sinuportaran ti relihion a kababalin ket nakatulong iti pannakaipaulog ti “linteg [ni Hitler] a di marikrikna nga ipapatay” idi 1939, isu a nangiturong iti ipapatay ti nasurok a 100,000 a nadadael ti isipna nga umili ken nangpilit iti panagmagbalin a lupes kadagiti napattapatta a 400,000.a

Idi laeng 1985, 40 a tawen kalpasan ti panagpatingga iti gubat, a sipapanayag nga inamin dagiti opisiales iti Iglesia Luterano idiay Rhineland: “Ti iglesiatayo dina sibibileg a binusor ti inkapilitan a panagbalin a lupes, ti pannakapapatay dagiti masaksakit ken dagiti tattao nga addaan lapped, ken ti panangaramid kadagiti naranggas a medikal nga eksperimento kadagiti tattao. Dawatenmi ti pammakawan kadagiti biktima a sibibiag pay laeng ken kadagiti sibibiag a kakabagianda.”

Pudno a ti kampania ti gobierno iti di marikrikna nga ipapatay bimmannayat kalpasan ti panangipalawag ti obispo a Katoliko iti Münster iti nabileg ti sasaona a panangatake idi Agosto 3, 1941, nga inawaganna ti paglintegan a panangpapatay. Ngem apay nga innalana ti 19 a bulbulan ken 60,000 a natay sakbay a nangngegan ti panangkondenar iti publiko?

Basol ti Relihion iti Dara

Kaaduan a relihion kunaenda a raemenda ti biag ket interesadoda iti panangsalaknib kadagiti tattao iti pannakadangran. Ngem kankanayon kadi a pakdaaran dagiti klero dagiti arbanda iti pisikal a peggad a mairaman iti panagsigarilio; iti panangabuso iti droga, agraman ti alkohol; iti panangiserrek iti dara iti bagi; ken iti seksual a kinalulok? Ti napatpateg pay, kondenarenda kadi dagitoy nga ar-aramid iti lasag a kas ti panangkondenar ti Biblia, nga ilawlawagda a mabalin a rabsutenda kadatayo ti pananganamong ti Dios?​—Aramid 15:28, 29; Galacia 5:19-21.

Siempre, daytat’ aramiden dagiti dadduma. Ket ti Iglesia Katolika agraman dagiti adu nga ig-iglesia a Fundamentalista raemenda ti biag agingga iti panangbabalawda iti aborsion a kas panangibukbok iti awan basolna a dara. Kaskasdi, ti linteg ti Katoliko nga Italia maipapan iti aborsion, isut’ maysa kadagiti manangipalubos unay a linteg iti Europa.

Kondenaren met ti Buddhismo ti aborsion. Ngem idiay Japan iti maymaysa a tawen, 618,000 ti naipadamag a naaramid, uray pay no 70 porsiento iti populasion alagadenda ti Buddhismo. Daytoy ti mangibangon iti saludsod: Iti ania ti pangibatayan ti rebbeng a panangipatotayo iti relihion, babaen iti opisial a pagiwarnakna ken ti kunaen dagiti dadduma a klerona wenno babaen ti aramiden iti adu kadagiti miembrona nga addaan iti nasayaat a takder?

Ti sabali pay a pangarigan iti saan a panangpakdaar iti nadangkes adda pakainaiganna iti kronolohia ti Biblia ken ti kaitungpalan iti padto ti Biblia. Dagitoy a dua ipamatmatda nga idi 1914 naipasdeken ti nailangitan a Pagarian ti Dios iti im-ima ni Jesu-Kristo.b Nupay selebraran ti Kakristianuan ti maipagarup a kasangay ni Kristo kada Disiembre, ti klero didan iwaragawag isuna a kas agturturayen nga Ari a kas ti di panangakseptar kenkuana dagiti panguluen ti Judaismo kas natudingan nga Ari 19 a siglon ti napalabas.

Dagiti klero, kasano man ti panangallukoyda, a saan a mangipakdaar kadagiti pagbanagan ti panangsalungasing kadagiti linlinteg ti Dios maipapan iti moralidad ken ti panagkedked nga agpaituray iti agturturayen a Pagarian ti Dios ket, sigun iti Ezequiel 33:8, aglaplapusanan ti basolda. Ti panagulimekda kaiyariganna ti panagtakderda nga awan ar-aramidenda bayat a minilion kadagiti arbanda ti makabasbasol iti dara.

Gapuna, babaen iti panangwarsina kadagiti kawesna iti dara dagiti awan basolna, ti ulbod a relihion inlibakna ti makaited-biag a naibukbok a dara ni Kristo Jesus. (Kitaenyo ti Mateo 20:28 ken Efeso 1:7.) Gapu iti dayta a rason, ti dara a naiwarsi iti kawes ti ulbod a relihion asidegen​—asideg unayen​—a maisingir kenkuana!​—Apocalipsis 18:8.

“Ti Ulbod a Relihion​—a Riningbawan ti Napalabasna!” dinto makalisi. Bay-anyo nga ilawlawag ti sumaganad a bilangmi.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 21]

“Ti relihion, kadagiti adu a paspaset iti lubong itatta, nagbalinen a katulongan ti rebolusion . . . Intultuloy dayta ti nanggargari iti panangpapatay idiay Makin-amianan nga Ireland a kas met iti subkontinente ti India ken iti Filipinas.”​—The Encyclopedia of Religion

[Ladawan iti panid 20]

Ti pannakabasol ti ulbod a relihion iti napalabas, kas nailadawan iti daytoy maika-15-siglo a naikitikit iti kayo a pannakapuor dagiti adu nga erehes, ket riningbawan iti kasta unay ti rekordna bayat ti maika-20 a siglo

[Dagiti ladawan iti panid 21]

Natunaw dagiti kampana ti simbaan nga Aleman a maipaay iti panggep iti gubat bayat ti Gubat Sangalubongan I

[Credit Line]

Bundesarchiv Koblenz