Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Illiterado da Tatang ken Nanang​—Kasano a Maraemko Ida?

NI Thomas Edison ket mabigbigbig iti intero a lubong a kas ti imbentor ti bombilia elektrika. Kasta met ni Henry Ford nalatak iti sangalubongan gapu iti panangirugina iti pamay-an iti adu a patauden iti panagpataud. Ngem ammoyo kadi nga agpadpada a da Henry Ford ken ni Thomas Edison ket bassit laeng ti pormal nga edukasionda?

Da apostol Pedro ken Juan ket sadiri iti kongregasion Kristiano. Dagitoy ket natutured ken nalalaingda nga agsao iti kinapudno. Kaskasdi, dagitoy ti makuna nga “awan adalda ken saan a nasursuruan a tattao” no maipapan iti sekular nga edukasion.​—Aramid 4:13.

Wen, iti intero a historia addada lallaki ken babbai a nakaibanag kadagiti dadakkel a bambanag uray bassit laeng ti pormal nga edukasionda. Ket awan ti nainkalintegan a tao a saan a mangraem kadakuada maipapan iti daytoy. Nalawag ngarud, saan laeng a ti pormal nga edukasion ti kasapulan iti kinapateg ken dayaw ti tao.

Daytoy dina kayat a sawen a saan a napateg ti pormal nga edukasion wenno ti kinailliterado, ti di pannakabasa ken di pannakasurat, ket saan a maysa a lapped. Kadagiti adu a dagdaga, ti maysa a tao nga awanan iti diploma iti eskuelaan segundaria ket marigatan nga agsapul iti pagtrabahuan. Ti maysa a di makabasa dina mabalin nga usaren ti nagdakkelan a bodega iti pannakaammo a natulbekan kadagiti liblibro ken magasin. Ti maysa a tao a di makasurat mabalin a mabainan no isut’ makalikaguman a mangipirma iti naganna wenno mangsurat iti maysa a porma.

Ania, ngaruden, no illiterado ti nagannak ti maysa? Idiay Africa ken kadagiti dadduma a paset iti rumangrang-ay a lubong, gagangayen kadagiti de adal nga agtutubo ti addaan kadagiti nagannak a di makabasa wenno makasurat. Ken uray pay kadagiti industrialisado a dagdaga, dadduma nga agtutubo ti addaan gundaway a nagadal a saan a tinagiragsak dagiti dadakkelda. Ti aniaman a kasasaad, no pudno daytoy kadakayo, kasanot’ panagriknayo kadagiti dadakkelyo? Mabainkayo kadi gaput’ kurang nga edukasionda? Wenno, dakdakes pay, mariknayo kadi a no dadduma ignoranteda ken di maikari iti panagraem?

No Apay a Rumbeng ti Panagraem

No ti kasta a negatibo a rikna saplitennakayo no dadduma, mabalin a makatulong kadakayo ti mangpanunot iti kinapudno a ti Dios kalikagumanna a raemenyo dagiti dadakkelyo. Ibilin ti Efeso 6:2, 3: “‘Dayawem ni amam ken ni inam’; nga isu ti umuna a bilin nga adda karina: ‘Tapno naimbag ti lak-ammo ket atiddag ti biagmo iti rabaw ti daga.’” Depinaren ti maysa a diksionario ti panangdayaw a kas ‘panangtrato a buyogen ti panagraem.’ Paliiwenyo, met, a ti masanguanan a biagyo agpannuray iti panagraemyo kadagiti dadakkelyo. Ti di panagraem kadakuada kaipapananna ti di panagraem iti Dios.

Ngamin ta, nakautangkayo kadagiti dadakkelyo gapu iti panangipaayda iti biag kadakayo. Iti inggat’ kabaelanda, mangipaayda ti taraon, kawes, ken pagtaengan kadakayo​—maysa a trabaho a narigat kadagiti rumangrang-ay a pagilian​—ket awan duadua itultuloydanto ti mangaramid iti kasta kadagiti umay a tawtawen. Mabalin nga awan ti gatad a maikabil iti pateg ti tiempo, nadungngo a panangaywan, ken naayat a panangiturong dagiti dadakkelyo. Masapul aya a matagtagibassitda gapu laeng ti kinakurang ti adalda? Nasursuruan man wenno illiterado, dagitoy dagiti dadakkelyo.

Laglagipenyo, met, a dagiti dadakkelyo ti nangsuportar iti aniaman nga adal a nagun-odanyo, a masansan dakkel ti panagsakripisioda. Saan kadi a dayta ti mangtignay iti panangapresiaryo?

Ti Edukasion dagiti Nagannak

Pudno, nalabit dagiti dadakkelyo ad-adda a de adalda ngem dakayo. Ti pormal nga edukasion pudno a mangipaay iti nasaknap a pamuon a mabalin a pagibangonan ti maysa a tao iti intero a panagbiagna. Ngem dayta dina isuro kadakayo ti amin a kasapulan a maammuanyo iti biag.

Ti gagangay a pagsasao idiay Ghana ket: “Ti nataengan nagubing met idi, ngem ti ubing dina pay pulos napadasan ti nagmataengan.” Dagiti dadakkelyo ikutanda ti maysa a banag a saanyo a magun-odan kadagiti libro: kapadasan iti biag. Nakapagtrabahokayo kadin, nagbayad kadagiti babayadan, nangaywan kadagiti babassit nga ubbing, wenno nangimaton iti maysa a sangakabbalayan? Dagiti dadakkelyo nakaurnongdan kadagiti adu a tawtawen a kapadasan kadagitoy a bambanag.

Ipakita pay ti Biblia idiay Hebreo 5:14 a ti pannakabalin ti maysa nga umawat ket “masanay a mangilasin iti naimbag ken dakes,” saan laeng a babaen iti panagbasa ken panagadal, no di ket “babaen iti panangusar”! Dagiti dadakkelyo ngarud addada iti kasasaad a mangipaay kadakayo iti moral a panangiwanwan, tapno ipasagepsep dagiti ipatpateg a bambanag kadakayo. Nangnangruna a pudno daytoy no dagiti nagannak kadakayo ket managbuteng-Dios.

Makapainteres, ti nanggundawayan dagiti dadakkelyo kadakayo no iti kapadasan ket di maksayan uray pay inton nataengankayon a kabaelanyon ti mangimaton a mismo iti maysa a sangakabbalayan! Kunaen ti Proverbio 23:22: “Ipangagmo ni amam a nagputot kenka, ken dika lalaisen ni inam intono bumaket.” Daytoy a balakad ket naiturong, saan a kadagiti ubbing, no di ket kadagiti nataenganen nga addaan bumaketen/lumakayen a nagannak. Wen, uray pay no ti maysa ket nataenganen, nainsiriban ti umimdeng iti nagannak ti maysa, a raemen ti kinasirib a nagun-odanda babaen iti kapadasan. Mabalin nga illiterado dagiti nagannak, ngem dayta dina kayat a sawen a ti balakadda agkurang iti kinapateg.

Illiterado ngem Naballigi

Ti pudno-iti-biag a kapkapadasan dagiti agtutubo a pinadakkel dagiti illiterado a nagannak ipakitana a naimbag ti kinapudno iti immunan a naibaga. Ni Kwabena, maysa nga agtutubo idiay Ghana, kunaenna iti inana nga illiterado: “Isut’ nainget a manangdisiplina. Ket ad-adda pay ti panangayatko kenkuana, gapu iti panangapresiarko kadagiti ipatpateg nga impasagepsepna kaniak a maipaay iti pagimbagak. Dagiti inauna a kakabsatko a babbai ket naballigida nga assawa, ket ni nanangko ti pakaipaayan ti dakkel a dayaw iti daytoy.”

Ni Reginald, iti kasumbangirna, ket pinadakkel ti apona a lakay a maysa met nga illiterado. Malagip ni Reginald: “Naan-anay ken agtutunos dagiti panangiturongna, isu a nakatulong iti pannakabaelko a mangibaklay kadagiti nadadagsen a rebbengen iti nasapa pay nga edad.”

Ni Kwasi ket sabali pay nga agtutubo a taga Ghana a ti inana ket saan a pulos a nakaadal. Daytoy kadi ti nangikabil kenkuana a maarus unay iti anakna? Saan. Malagip ni Kwasi: “Kankanayon a maay-ayoak ken nanangko gapu iti kinalaingna. Isut’ maysa a negosiante, ket idi ubingak pay laeng nga adda iti eskuelaan segundaria, iti aniaman a tiempo a kayatnak nga agkuenta, kanayon a mangusarak iti pluma ken papel. Isu kuentaenna laeng iti isip. Masansan nga isut’ umuna a makagun-od iti umiso a sungbat!”

Tulonganyo dagiti Dadakkelyo!

Pudno, ti kinaliterado mangipaay kadakayo kadagiti dadduma a pagimbagan. Ngem daytoy saan a rason iti panangipababayo kadagiti dadakkelyo. Kas agtutubo, ni Jesu-Kristo maymaysa laeng ti nanggundawayanna kadagiti dadakkelna. Isut’ perpekto. Kaskasdi, ipakita ti rekord ti Biblia nga “intultuloyna ti nagtulnog kadakuada.”​—Lucas 2:51.

Gapu itoy, napanunotyo kadin no kasano ti panangusaryo iti paglainganyo agpaay iti pagimbagan dagiti dadakkelyo? Mabalinda, kas pangarigan, nga apresiaren ti panangibasayo kadakuada iti suratda, ti pagiwarnak, ti Biblia, dagiti naibatay-Biblia a publikasion. Wenno mabalin a magunggonaanda babaen ti panagsuratyo kadagiti sursurat wenno panangsurat kadagiti porma a maipaay kadakuada.

Laglagipenyo, no tulongan ni Jehova a Dios ti ilina “isut’ mangted a sikakaasi kadagiti isuamin ket saan a mangpabain.” (Santiago 1:5) Iti sabali a pannao, pulos a dina iparikna kadatayo a maagtayo gaput’ kasapulantayo ti tulongna. Gapuna makilangenkayo kadagiti dadakkelyo iti naemma, nadayaw a pamay-an, ket ad-adda nga awatendanto ti tulongyo.

Yantangay ti paglaingan a bumasa ken agsurat ket nausar unay iti uneg ti kongregasion Kristiano, mabalin pay a paregtaenyo dagiti dadakkelyo a gundawayanda dagiti nadumaduma a programa iti panagadal nga agbasa ken agsurat a mabalinda a magun-odan. Makapainteres, kadagiti adu a dagdaga a sadiay nasaknap ti kinailliterado, ti Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova ti masansan a mausar a sentro iti panagsursuro. Nalabit ti laeng kasapulanda isu ti maysa a sao a pammaregta manipud kadakayo tapno matignayda a manggundaway iti programa ti edukasion a naitukon sadiay.

Kadagiti dadduma nga Africano a dagdaga, dagiti ubbing urayenda agingga iti ipapatay dagiti dadakkelda sadanto ipaay kadakuada ti “maudi a panagraemda” babaen ti panangipaayda iti nangina a lungon a maipaay iti pompon. Anian a nasaysayaat pay no ipakitayo kadagiti dadakkelyo ti nauneg a panagraem itan bayat a sibibiagda pay! Dikay pulos mabainan a saanda a nagun-odan dagiti dadduma a gundaway idi ubbingda pay. Addaanda kadagiti kualidad a manglitop iti kinakurang ti sekular nga edukasionda. Kanayon nga ipakitayo ti panagraem kadakuada, agpadpada iti sao ken aramid. “Sisasaganakayo nga agtungpal,” uray pay no dikay umanamong kadakuada. (Santiago 3:17) Ipategyo ti kinabara, ayat, ken sirib dagiti dadakkelyo, dagiti kualidad a napatpateg pay ngem ti abilidad a bumasa ken agsurat.

[Ladawan iti panid 15]

Dagiti nagannak mabalin a nabaknang a gubuayan dagiti balakad uray pay no kurangda kadagiti laing iti kinaliterado