Panangmatmat iti Lubong
MAPAGKAKAYSAN DAGITI IG-IGID TI BAYBAY
Idi Nobiembre 16, 1989, ti presidente iti Sud Africa indeklarana a dagiti ig-igid ti baybay iti pagilian mailukatton kadagiti amin a tattao iti amin a rasa. Sigun iti The New York Times, inkari met ni Presidente F. W. de Klerk a ti Separate Amenities Act masukatanton iti di mabayag; daytat’ nagepekto 36 a tawenen a napalabas ket daytat’ nausaren a manglapped iti siasinoman a saan a puraw manipud kadagiti paglangoyan iti publiko, parke, libreria, ken sistema ti transportasion. Ti Conservative Party iti pagilian, a di maragsakan iti pananginanama iti pannakasukat ti paglintegan, pinabasolna ni de Klerk iti panangikabil iti Sud Africa iti panagbalin a “naan-anay a naglalaok a rasa.” Ngem dadduma kadagiti mapagsusuppiatan a pasilidad publiko, agraman dagiti adu nga ig-igid iti baybay, ti siuulimek a napagkaykaysan sakbay pay ti panagpalawag ti presidente. Ti pannakasukat dina pagkaykaysaen ti nasinasina nga ospital, eskuelaan, wenno sangakaarrubaan iti pagilian.
AIDS ITI 1990’S
Iti kumperensia idiay Marseilles, Francia, ni Dr. Jonathan Mann, direktor iti World Health Organization’s Global Programme on Aids, namakdaar maipapan iti dakkel a sangalubongan a panagsaknap iti AIDS iti 1990’s. Agingga iti sangapulo a milion ti mabalinen a maimpektaran iti virus kadagiti 152 a pagpagilian iti aglawlaw ti lubong. Inton tawen 2000, ti AIDS mabalinnan a papatayen iti innem a milion a tattao. Ti report iti The Times iti London napaliiwna a ti Africa ti kakaruan ti pannakaapektarna. Idiay Dar es Salaam, Tanzania, 42 porsiento kadagiti babbai nga agtartrabaho kadagiti bar ken restauran ti makuna nga agaw-awit iti virus. Idiay Côte d’Ivoire, tallo kadagiti sangapulo nga adulto ti makuna a naimpektaran. Kadagiti krisis idiay Estados Unidos, ti Hudson Institute namakdaar a “maysa a didigra ti agsaksaknap iti America.” Ipadtona a ti virus ti AIDS maimpektarannanto ti agarup 14.5 milion nga Americano inton 2002 ket papatayenna ti ad-adu nga Americano inton 1990’s ngem kadagiti amin a gubgubat iti nagtitipon a historia ti nasion.
“BIOLOHIKAL A SAGATAN”
Dagiti opisial a Dutch mangar-aramidda kadagiti mangbalbaliw nga addang iti panangdalus iti pannakamulit iti 1,225-hektaria a danaw ti Zoommeer idiay Netherlands. Palplanuenda ti mangusar kadagiti mellet a kas mangan kadagiti rugit. Kas naipadamag iti International Herald Tribune, a naipablaak idiay Francia, dagitoy a mellet mabalin nga agserbida a kas “biolohikal a sagatan.” Impakita dagiti eksperimento a dagiti mellet kanenda ken pukawenda dagiti makasabidong a kemikal ken metal. Dagiti namulitan nga iblengda agarinsaedda iti tukok a sadiay mabalin a dalusan. Dagiti sientista kunaenda a dagiti mellet mabalinda a pukawen iti 50 porsiento a PCBS (polychlorinated biphenyls) ken 30 porsiento wenno ad-adu pay a cadmium manipud iti danum.
DI UMISO A PETSA
Adu a laboratorio a mangar-aramid iti radiocarbon dating kadagiti artifacts wenno alikamen nga inaramid ti tao ket kasta unay ti di kinaumiso ti pannakaipetsada kas iti kunaenda sigun iti maysa a panagadal a tinudingan ti Science and Engineering Research Council iti Britania. Dagiti sample a naammuan ti edadda ket naipatulod kadagiti 38 a laboratorio iti aglawlaw ti lubong tapno mapetsaan. Pito laeng kadagiti laboratorio ti nakapataud kadagiti resulta a maipagarup a “siuumiso.” Ipadamag ti magasin ti Britania a New Scientist: “Ti pagbiddutan . . . mabalin a dua wenno tallo a daras a dakdakkel ngem ti kunaen dagiti mangar-aramid iti pamay-an.” Ti kasta a nagdakkelan a pagdumaan pabassitenna ti dogmatiko a panangibaga a masansan a maaramid maipapan kadagiti artifacts idi ugma, nangnangruna no dagitoy kontraenda ti kronolohia ti Biblia.
PANAGANOP A MAIPAAY ITI AG-AGAS ITI DUMAYA
Dagiti manangitalimeng nga opisiales iti let-ang ti Canada nabiit pay a nakasarakda kadagiti umad-adu a bangkay dagiti uso a naikkaten dagiti saksakada ken awanen ti aproda. Ti magasin a Maclean’s iti Canada ipadamagna nga uray dagitoy laeng a paspaset manipud iti maysa nga uso mabalinen a makasapul ti maysa a mangnganop iti agingga iti $5,000. Dagitoy ti mailako kas ramen ti maysa a gagangay nga agas iti Asia, a maipagarup a mangbang-ar iti ut-ot ken panagebbal wenno pabilgenna ti seksual a pannakabalin ti maysa a tao. Dagitoy ket bassit laeng a paset iti rumangrang-ay a negosio dagiti organo ken dagiti dadduma a paspaset iti atap nga animal; saan nga amin iti negosio ket saan a legal. Ti velvet manipud iti nagsasanga a sara ti ugsa ken elk, dagiti organo a pagpaadu dagiti seals ken tigre, dagiti nagango a seahorses, ken uray pay dagiti sikog dagiti ugsa ket sigaganetget a sapsapulenda ida amin.
PANANGSIPUT DAGITI POLIS KADAGITI RAGRAGSAK
Ti nagulo a panagraragsak idiay Bracebridge, Ontario, Canada, ti nangiturong iti baro a programa ti polis iti lugar. Dagiti nagannak imbatida ti panangaywan iti pagtaenganda iti 15-tawenna nga anakda a lalaki ken ti 10-tawenna a kabsatna a lalaki bayat ti kaawanda. Isut’ nangangay iti maysa a ragragsak maipaay kadagiti agarup sangagasut nga agtutubo, a di nagbayag din matengngel. Nangayab dagiti kaaruba iti polis, ngem di pastreken ti ubing a lalaki ida iti balay. Kamaudiananna, inayaban ti sangapulo ti tawenna dagiti polis. Dagiti agtutubo ti nangpilit kenkuana nga uminum iti beer agingga nga isut’ nabarteken ket kalpasanna intunodan ti tarakenna a tropikal nga ikan ket kinnandan iti sanguananna. Idi simmublin dagiti polis nga addaan iti pammalubos nga agsukimat (search warrant), nakaaramiden dagiti agtutubo iti panangdadael a $13,000 iti balay. Nanipud idin, maysa a baro a programa ti mangipalubos kadagiti nagannak a mangibati kadagiti tin-edyer iti panangaywan iti pagtaengan a mangipakaammo nga umun-una kadagiti polis, a mangipalubos kadakuada a sumrek iti pagtaengan no suspetsaenda ti aniaman a panaglabsing iti droga, alkohol, wenno kadagiti kriminal a linlinteg.
ARAMIDEM A BUKOD NGA ABORSION
Bayat ti pannakaaramid ti nabiit pay a paglintegan a mangipaay kadagiti estado idiay Estados Unidos ti ad-adu a pannakabalin a manglapped kadagiti aborsion, pinulpullo a grupo dagiti babbai a mangtulong kadagiti bagbagida ti mangpabpabaro ken mangipabpablaak kadagiti pamay-an ti panangaramid dagiti babbai iti aborsion kadagiti bagbagida met laeng. Ipadamag ti The New York Times a ginasgasut a babbai ti nabiit pay a nangaramid kadagita nga aborsion iti maysa ken maysa, ket dagiti artikulo, liblibro, ken dagiti tape ti video a mangibalabala iti pamay-an ti nasaknap a maiwarwaras. Maysa a kumankanunong kadagiti babbai ti nangibaga iti Times a dagita a panagpili ti mangipaay kadagiti babbai iti ad-adu a bileg. Ngem uray pay dagiti dadduma a grupo a mangpabor iti aborsion busorenda ti bukod nga aborsion, a busorenda ti peggadna.
AWANAN PADI A SERBISIO TI SIMBAAN
Ti kinakurang dagiti papadi a Katoliko idiay Estados Unidos kimmaro iti kasta unay ta iti nabiit pay a panagtitipon dagiti obispo iti pagilian ti nanganamong iti maysa a serbisio iti Domingo a maipaay kadagiti paruko nga awanan kadagiti papadi. Maysa a diakono wenno pasurot, lalaki wenno babai, mabalin nga idaulona ti baro a serbisio. Daytoy iramanna ti himno, dagiti salmo, ti pannakabasa ti Kasuratan, ti Kararag ti Apo, ken ti Nasantuan a Komunion no magun-odan ti tinapay a binendisionan ti padi wenno naala manipud iti aktual a Misa. Ngem bayat nga ad-adu a paruko ti mapilit a mangaramid iti dayta nga awan dagiti papadi, ti serbisio mabalin a kasta unayto a makalikaguman.
DAGITI MARIRO A TIGRE
Agarup 500 a Bengal a tigre idiay Sundarban Tiger Reserve idiay India ti mangpappapatay kadagiti agarup 60 a tattao iti tinawen, sigun iti The New York Times. Iti panangikagumaan a mangpabassit iti bilang dagiti tattao a matmatay, maysa a baro nga addang ti inaramid ti Indian Forestry Service. Gapu iti kunaenda a dagiti tigre rautenda dagiti tattao manipud iti likudan laeng, ti Forestry Service nangipaay kadagiti maskara nga isuot dagiti trabahador iti likudan ti uloda. Bayat ti tallo a tawen, awan ti uray maysa a nakasuot iti maskara a napapatay. Maisupadi iti dayta, awan kadagiti 29 a tattao a pinapatay dagiti tigre bayat ti napalabas a 18 a bulbulan iti uneg ti tallo a tawen ti agus-usar iti maskara. Maysa a managpukan iti kayo ti inatake ti tigre manipud iti likudan idi a nagtugaw a mangaldaw ket inikkatna ti maskarana. Kadagiti lokal nga agnaed, addada dagiti mangirason a dagitoy a “nasirib a tigre ket saanda a naallilaw iti mabayag.”
DI NAINTIEMPUAN A PANAGANGAW
Maysa a nabiit pay a sine, a nangipaay kadagiti manangpataudna iti Norte America iti $125 milion (E.U.) iti uneg laeng ti dua a bulan, ti nangiparang iti sadismo ken nakaro a kinaranggas iti panagangaw. Maysa a panangrepaso iti pelikula idiay magasin ti Brazil a Veja deskribirenna ti maysa a pangarigan. Napugotan ti ulo ti maysa a tsuper babaen iti surfboard. “Bayat ti pannakaipabuya ti pannakapugot ti ulo, ti eksena ad-adda a nakakatkatawa ngem iti makapakigtot,” kuna ti repaso. “Ti resultana ket dagiti di mabilang nga eksena iti panagpipinnaltog, panangpapatay, ken sapasap a panangpapatay, a kadagitoy amin nagayus ti dara, . . . mangipaayda iti kinakomik imbes a pannakarurod. Ti managbuya agbanagto a maliwliwa babaen iti kinaranggas. . . . Ti kinaranggas, ti naranggas a panangsugsugat iti bagbagi, ti di mapanunot a panagsagaba, ket mapagbalin a pakaigapuan iti panaga-angaw.”
NAKABABAIN NGA UTANG
Dagiti taga Europa a saan a makabayad kadagiti utangda di agbayag masarakandanton ti maysa a nakawesan iti napintas a kawes—kas iti pink panther, kas pangarigan—kadagiti ruanganda wenno kadagiti lugar a pagtrabahuanda a mangipalagip kadakuada nga agbayadda. Ti International Herald Tribune iti Paris ireportna a dayta ket paset amin iti baro nga estratehia nga inyuswat dagiti managkolekta iti utang idiay España maysa a tawenen ti napalabas tapno paregtaen dagiti nakautang nga agbayad. Ti teoria ket dagiti nakawesan a managkolekta iti utang ket mangawisda iti kasta unay nga atension ta ti nakautang ket mabainanto a di mangbigbig kadagiti utangna. Ti direktor iti maysa nga ahensia kunaenna a ti estratehia “ngangngani kankanayon” nga epektibo.