Maysa a Pagarian a Naibangon iti Darat, Asete, ken Relihion

ANIA a pagilian ti kas iti kadakkel iti Makinlaud nga Europa, addaan iti populasion a 12 milion laeng, ket dandani disierto amin? Ania ti pagarian a naibangon idi 1932, nakasarak kadagiti nakaad-adu a lana idi 1938, ket nagbalin a maikatlo a kadadakkelan a managpataud iti lana iti lubong? Ania a pagarian ti mangibilang iti Koran kas iti konstitusionna ken isu ti lugar dagiti dua a maidaydyaw unay a siudad ken mosque iti Islam?

Ti sungbat kadagitoy amin a salsaludsod isu ti Pagarian iti Saudi Arabia, nga iturayan ni Ari Fahd Bin Abdul Aziz. Addaan iti 2,240,000 kuadrado kilometros, dayta saklawenna iti kaaduan iti peninsula ti Arabia, nga iti laudenna isu ti Nalabaga a Baybay, ti Baybay Arabia iti abagatan, ken ti Arabian Gulf iti daya.

Kasano a naginteresak itoy Arabo a pagilian? Nakitak iti diario ti maysa nga imbitasion a mapan iti eksibision idiay Siudad ti Nueva York nga idauluan ti gobierno ti Saudi Arabia. Natignayak a mangammo iti ad-adu pay maipapan itoy naiduma a kultura ken ti pamay-an ti panagbiag. Ket yantangay nalabit saanakto a makagteng idiay Saudi Arabia, apay a diak palubosan a ti Saudi Arabia ti umay kaniak?

Saudi Arabia—Ti Daan ken ti Baro

Apaman a simrekak iti lugar ti eksibision, nabigbigko nga isuamin ket nadisenio a mamagbalin iti publiko a nasayaat ti riknana maipapan itoy a pagilian nga Arabo. Iti sadinoman adda dagiti agnanaed iti E.U. nga estudiante iti unibersidad iti Saudi nga agserserbi a kas naimpormaran a giya. Aminda ket nakakawes iti gagangay a thobe, maysa a nagayad, puraw a pagan-anay a kasla maysa a bata ket makagteng iti dapan. Tunggal maysa mangisuot met iti nalabaga ken puraw a kinuros a ghutra, wenno abbung ti ulo, a maikabit babaen iti doble a nangisit a kordon. Aminda agsaoda iti nasayaat nga Ingles ket nadayawda a mangsungbat iti aniaman a saludsod a saludsodek wenno saludsoden ti asinoman nga agimtuod.

Babaen iti panangsurot iti nalidem ti pannakasilawna a pasilio, nga addaan kadagiti ladawan iti naarian a pamilia iti Saudi agraman ti adu a pabuya nga slide kadagiti inanamaen iti Saudi Arabia, sumaganad a binisitak ti lugar a nailadawan a gagangay a panagbiag iti Arabo ken Bedouin. Maysa a nangisit a tolda ti Bedouin ti naiparang nga addaan kadagiti amin nga alikamen iti agakar-akar a panagbiagda. Nupay kasta, babaen iti irarang-ay ti moderno a teknolohia, ti estilo ti panagbiag ti Bedouin, agraman ti sarsarita a kinamanagpadagosna kadagiti gangannaet, ket mapukpukawen.

Ti sumaganad a paset iti panagpasiar isu ti pananglagip iti relihiuso a puersa a mangtignay ken mangtengngel iti panagbiag idiay Saudi Arabia—ti Islam.a

Mecca, ti Kaaba, ken ti Koran

Ti nasantuan a libro ti Islam, ti Koran, “maibilang a konstitusion iti [Saudi Arabia] ket mangipaay iti napapateg a pagalagadan iti kababalin ken pannakaiwanwan,” kuna ti maysa nga opisial a broshur. Kunaen ti maysa a polieto: “Ti Pagarian buklenna dagiti pagalagadan iti kagimongan, politika, ken ekonomiana sigun iti lawag iti sursuro iti Islam.” Nupay no addada sumagmamano a naisurat iti ima a kopia iti Koran a naipabuya, ti kangrunaan a tema itoy a paset isu ti panagperegrino idiay siudad iti Mecca (Arabic, Makkah) nga addaan iti nagdakkelan a mosquena ken ti Kaaba iti tengnga. Dagitoy nailadawanda kadagiti dadakkel a modelo.

Ti Kaaba, maysa a dakkel a kuadrado a patakder a naaramid iti bato ken naabbungan babaen iti napuskol a nangisit a lupot, ket depinaren ti publikasion ti Islam a kas “ti lugar a pagdaydayawan isu nga imbilin ti Dios nga ibangon ni Abraham ken ni Ishmael nasurok nga uppat a ribo a tawenen a napalabas.”b Gapuna ti Islam (a rinugian ti mammadto a ni Muḥammad idi maikapito a siglo K.P.) bigbigenna a nainaig ken Abraham, ti patriarka a nangidaulo iti Judaismo ken ti Kinakristiano. Ngarud dayta ti maysa kadagiti tallo a kangrunaan a maymaysat’ diosna a relihiuso a sistema.

Iti kinapudnona ti Kaaba masarakan iti tengnga iti dakkel nga awan linongna a plasa a maysa a paset iti dakkel a mosque iti Mecca. Iti tinawen a panagperegrino (ḥajj), nasurok a maysa milion a Muslim ti agtitipon sadiay nga agkararag ken manglikmut iti Kaaba iti pito a daras. Tunggal nabileg a Muslim ibilangna nga obligasion ti mapan iti uray maminsan laeng sadiay iti unos ti panagbiagna. Ti eksibision iramanna met ti modelo iti nagdakkelan a mosque iti Medina (Arabic, Madinah), nakaitabonan ni Muḥammad.

Ti nangnangruna a makapainteres isu ti nadadagsen a naarkosan a ruruangan iti Kaaba a naipabuya. Gagangay, dagiti laeng Muslim ti mabalin a mangkita kadagitoy, yantangay isuda laeng ti mapalubosan a sumrek idiay Mecca. Narigat a patien a dagitoy ti orihinal agingga a maysa a giya ti nangilawlawag a dagitoy dagiti ruangan a nausar manipud 1942 agingga iti 1982, idi nasukatanda kadagiti babbaro. Dagitoy ket naaramidda iti balitok ken pirak ket naarkosanda iti plaka a balitok nga addaan kadagiti bersikulo manipud iti Koran a naisurat iti Arabic. Naibitin iti asideg a ruangan isu ti kiswah, wenno napuskol a nangisit a kurtina, a nausar a mangabbung iti Kaaba, a nabordaan iti ad-adu pay a balitok a sasao manipud iti Koran.

Moderno a Biag Idiay Saudi Arabia

Iti panagtultuloy pay iti panagpasiar, addada panangtulad kadagiti gagangay nga eksena iti kalsada, nga adda dagiti artesano nga aglaglaga iti ikamen ken dadduma pay nga agpampanday kadagiti alikamenda iti pagtaengan. Dadduma nga artesano ti agtartrabaho kadagiti lalat a mangpataud kadagiti gagangay a tsinelas ti Arabo. Ti sabali pay agar-aramid kadagiti simple a tangkal ti tumatayab. Ket ti sabali pay agdamdamili ti banga babaen iti paandaren ti saka a paligpalig.

Kamaudiananna dimtengkami iti paset a nangipaganetget iti naaramidan iti moderno a Saudi Arabia. Nalawag a ti pannakadiskubre iti asete binalbaliwanna ti ekonomia ti Saudi ken ti estandarte ti panagbiag ti nasion. Ti ARAMCO (Arabian American Oil Company) nakasarakda iti nakaad-adu a deposito ti asete idi 1938. Dagiti bote dagiti sample naipabuyada. Kunaen ti maysa a broshur ti kompania: “Itan ti Aramco addaanen ti nasurok a 43,000 nga empleado, agarup 550 a bubon ti agpatpataud, 20,500 kilometros a pagayusan ken tubtubo ken nasurok a 60 a planta a mamaglasin iti gas ken asete.”

Awan duadua a babaen iti kasta a natibker a pamuon iti ekonomia, dagiti mangipaay iti impormasion a broshur mabalinda a kunaen a ti Saudi Arabia supsuportaranna ti agarup 15,000 nga eskuelaan ken sentro a pagadalan nga agserbi iti nasurok a 2.5 milion nga estudiante. Libre ti edukasion para kadagiti isuamin agingga iti unibersidad. Ket addada pito nga unibersidad.

Siempre, saan laeng a ti asete ti napateg idiay Saudi Arabia. Dagiti dadakkel a proyekto ti irigasion nakompletodan, ket ti agrikultura rimmang-ay agingga iti punto a ti pagilian agilakon kadagiti ikan, manok, arina, dates, natnateng, ken produkto ti gatas ken dadduma pay a produkto ti talon.

Dua a Sikigan ti Tunggal Sinsilio

Naturposko ti tallo nga oras a panagbisitak idiay “Saudi Arabia” a naawis unay babaen iti naaramidan iti bassit laeng a nasion. Nagpanunotak nga anian a nagpaiduma koma dagiti bambanag no tunggal nasion ket kasta met laeng ti pannakabendisionna iti reserba iti petroleo wenno dagiti dadduma pay a napapateg a gameng a makalikaguman iti sangalubongan.

Nupay nasarakak a ti ibibisita ket makaipaay iti adu nga impormasion, diak maliklikan ti pannakadlaw iti pannakailaksid iti tay-ak ti relihion. Awan ti naammuak maipapan iti pudno a bato a Kaaba, maysa a nangisit a meteorite a daydayawen dagiti Muslim a bumisbisita idiay Mecca. Sakbay ti pannakaibangon ti Islam, ti bato “ket maidaydayaw kas anting-anting,” kuna ni Philip K. Hitti iti suratna a History of the Arabs. Ti tradision ket idi ibangbangon ni Ishmael ti Kaaba, nakaawat iti nangisit a bato manipud ken ni anghel Gabriel.

Ti sabali pay nga awan iti eksibision ket nasarakak a di natuktukoy dagiti dua a kangrunaan a nakabingayan ti Islam, ti Sunni ken ti Shia. Daytoy a pannakabingay agsubli agingga kadagiti kasuno ni Muḥammad ket daytat’ naibatay iti panagduma iti interpretasion no siasino dagiti maitutop a naespirituan nga agtawid kenkuana—daytoy kadi surotenna ti linea ti kakabagian ni Muḥammad kas kunaen dagiti Shiite Muslim wenno daytat’ maibatay iti pannakaibotos iti saad kas kunaen dagiti kaaduan a Sunni? Dagiti taga Saudi kamengda iti nainget a sekta a Wahhabi iti eskuelaan ti Hanbali, ti kaingetan kadagiti uppat nga eskuelaan dagiti Muslim a Sunni.

Nalawag nga awan dagiti babbai nga Arabo iti eksibision. Pagarupek a daytoy a kinaawanda ket gapu iti estrikto nga interpretasion ti Saudi kadagiti linlinteg ti Islam maipapan iti paset dagiti babbai iti publiko a biag.

Bayat ti ipapanawko iti eksibision, napilitak a manglagip iti pagsasao nga adda dua a sikigan ti sinsilio. Iti ruar iti kalsada, addada dagiti arabo a managprotesta a mangipapaay kadagiti polieto a mangibagbaga iti ar-aramid ti kinaranggas ken panangirurumen idiay Saudi Arabia ken mangbabbabalaw iti kinakurang dagiti demokratiko a pamay-an iti dayta a pagilian (awan ti sekular a konstitusion wenno parliamento). Daytat’ nangipabigbig kaniak a para kadagiti dadduma a tattao ti darat, asete, ken relihion saanna a saritaen nga interamente ti estoria. Ngem siempre nakagun-odak iti nalawlawag a panangmatmat iti panagbiag idiay Saudi Arabia ken ti epekto iti Islam iti umilina.—Naipatulod.

[Footnotes]

[Mapa/Ladawan iti panid 16]

(Para iti aktual a pannakaurnosna kitaem ti publikasion)

SAUDI ARABIA

Mecca

IRAN

IRAQ

SUDAN

Nalabaga a Baybay

Baybay Arabia

[Dagiti Ladawan iti panid 17]

(Manipud kannigid) Ruruangan iti Kaaba, Arab artisan, ken pannakaiborda dagiti surat nga Arabic

[Credit Line

David Patterson