Siudad ti Mexico—Agbalbalinen a Higante?

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Mexico

“Nagdakkelanen ti siudad ti Mexico . . . dayta kaskasdi nga agan-andar pay laeng,” kinuna ti arkitekto a Mexicano a ni Teodoro González de León. Awagan ti magasin a National Geographic dayta a “Nakaam-amak a Higante.” Para ken Carmen, a naipasngay 30 a tawenen a napalabas, “daytat’ okupado unay a siudad dagiti napakumbaba a tattao a makaammo no kasano ti agragsak ken mangtagiragsak kadagiti simple a bambanag iti biag—agraman ti paboritoda a taraon ti Mexicano, kas iti enchiladas, tamales, tortillas ken mole.”

Ti Siudad ti Mexico, nga addaan iti populasion nga agarup 15  milion, ket agdama a maysa kadagiti kadadakkelan a siudad iti lubong ngem maysa a rumangrang-ay a siudad iti adun a siglo.a Dayta orihinal a naibangon idi agarup 1325 kas Tenochtitlán ket nagbalin a kabisera iti Imperio nga Aztec. Rinugian dagiti Aztec nga imbangon ti siudad idi nagnaedda iti maysa nga isla iti masakupan iti Danaw Texcoco. Bayat ti panaglabas ti tiempo, ginaburanda ti danaw iti daga tapno mapalawa ti siudad, ngem daytat’ siudad dagiti adu a kanal ken kankanayon a nalikmut iti danum. Idi simmangpet dagiti Español idi 1519, nasdaawda iti kinadayagna, kinapintasna, ken ti pannakaorganisar ti siudad nga agarup 200,000 agingga iti 300,000 ti umilina.

Siudad dagiti Panagduduma

Ti Siudad ti Mexico, kas kadagiti kaaduan a dadakkel a siudad, addaan iti dakes a paset a kinapanglaw ken krimen, ngem manipud kadagiti dadduma a punto iti panangmatmat, daytat’ nakapimpintas. Ti nakaskasdaaw nga irarang-ayna ti nakagapu iti nakadeskribiranna a “nakagulgulo”; kaskasdi, maisuppadi iti dayta, iti tengnga ti siudad, adda sadiay ti maysa kadagiti kadadakkelan a parke iti lubong, ti Chapultepec Park, nga adda kalawana a 647.5 hektaria. Daytat’ addaan kadagiti kakaykayuan, sumagmamano a danaw, dagiti restaurant, ken museo; ken adu a nadumaduma nga okasion iti kultura a maar-aramid sadiay. Ti tinawen a pannakaipabuya ti “Swan Lake” a ballet iti Tchaikovsky a maaramid iti gagangay a kasasaad iti igid ti danaw ket maysa a nagpintas a tradision. Para kadagidiay saan a makabael a pumanaw iti siudad iti ngudot’ lawas, ti parke agbalin a lugar a pagwatwatanda ken paglinglingayanda.

Nupay no saan a makasalisal iti Nueva York wenno Chicago, ti Siudad ti Mexico addaan kadagiti rascacielos, wenno natatayag a patakder. Ti Latin American Tower, maysa a 44-grado a patakder nakompleto idi 1956, ket maysa a pangarigan iti maysa a disenio a naibangon a makaandor iti ginggined. Daytat’ naibangon iti 361 a direkta nga adigi a nairanta a mangsalaknib iti patakder manipud iti pananggunggon ti ginggined. Manipud kadagiti restauranna, a masarakan kadagiti maika-40 ken maika-41 a grado, mabalin nga idayaw ti maysa ti siudad, nangnangruna iti rabii no agsilnagen dagiti adu a silsilawna a maisaad iti kasla nangisit a pelos. Ti katatayagan a patakder iti siudad, ti World Trade Center iti Mexico, saan pay a nalpas. Daytat’ addaan iti 54 a grado ket daytanto ti pakaikabilan dagiti internasional nga opisina maipaay iti sangalubongan a negosio agraman dagiti dadduma a pasilidades.

Dimmakkelen ti Siudad ti Mexico ket nagsaknapen iti kasta unay ta ti Benito Juárez International Airport na, nga idi adda iti ruar ti siudad, ket dandani addan iti tengngana. Daytat’ maysa kadagiti kaokupaduan nga eropuerto iti lubong, a mangtamtaming iti agarup maysa a milion a tattao iti binulan.

Idiay Siudad ti Mexico nakaro ti panagduduma. Dagiti dadakkel ken nabaknang a mansion, dagiti eksklusibo ken nangingina nga otel, dagiti napipintas a condominium, ken dagiti shopping center maiyabayda iti kinapanglaw iti nasipnget ken naliday a kalkalapaw. Kaskasdi, saan a kas kadagiti dadduma a dadakkel a siudad iti lubong, dagiti kalkalsada nabnabiagda iti naladawen iti rabii.

Dagiti Parikut iti Dakkel a Siudad

Ti Siudad ti Mexico, kas iti kankanayon nga agsaksaknap a kurita, saklawennan iti nasurok a 1,000 kuadrado kilometros ket sakupenna amin ti maawagan Federal District agraman ti paset iti Mexico State. Adu a barbario ken dagiti kabangibangna, a dati agwaywayas, ti sinakupen dagiti gamat ti siudad.

Gagangay, ti maysa a siudad a kastoy ti kadakkelna sanguenna dagiti dadakkel a parparikut. Ti maysa a kangrunaan isu ti nalabes a populasion, agraman dagiti pagbanaganna a parparikut iti polusion, pagkurangan iti balbalay, ken dagiti nakaro a pagkurangan dagiti nasken a gameng a pangalaan iti pagbiag, agraman ti kankanayon nga umad-adu a krimen. Nausaren dagiti kankanayon a kampania ti panangedukar iti panangpadas a mangpababa iti maipasngay, ngem dagiti dadakkel a pamilia ket natawid a kultura iti Mexico ket mamatmatan a kas pammaneknek iti kinamanagputot ti lalaki ken ti kinabunga ti babai. Mainayon iti dayta, adu a tattao manipud kadagiti aw-away ti umak-akaren iti siudad, nga agsapsapul iti nasaysayaat a biag. Nupay no ti ginggined idi 1985 ti nangpilit kadagiti rinibribo a pumanaw iti siudad, ti populasion umad-adu. Umakar dagiti tattao iti lugar a pagtrabahuanda ken iti lugar a sadiay adda nasaysayaat a panagbiag.

Makaangesto Pay Aya ti “Higante”?

Nagbalinen a nakarikrikut ti polusion ti angin idiay Siudad ti Mexico bayat ti napalabas a sangapulo a tawen. Idi 1960’s, adda lugar ti siudad a naawagan “ti kadalusan a lugar.” Ita awanen ti lugar iti Siudad ti Mexico a nadalus. Naipaayen dagiti pakdaar kadagiti pagiwarnak. “Ti polusion ti angin iti ginget iti Mexico nakagtengen iti nakapegpeggad,” kinuna ti maysa a pagiwarnak iti siensia. Kinuna ti magasin a Time: “Dagiti tallo milion a kotse ken 7,000 a bus a diesel, nga adu kadakuada ti daanen ken din matarimaan, mangipugsoda iti rugit iti angin. Kasta met dagiti dandani 130,000 nga asideg a paktoria a mangirepresentar iti nasurok a 50% iti amin nga industria ti Mexico. Ti inaldaw a pakagupgopan iti kemikal a polusion iti angin ket agingga iti 11,000 a tonelada. Ti laeng panaganges napattapatta a katupagna ti panagsigarilio iti dua a pakete a sigarilio iti inaldaw.”

Kumarkaro ti kasasaad. Ti diario nga El Universal nga Oktubre 12, 1989, inadawna ti direktor iti Autonomous Institute of Ecological Investigation a kunkunana: “Ti ratio ti polusion idiay Siudad ti Mexico nakaam-amak, ta tunggal tao iti siudad umaw-awat iti promedio a 580 gramo a makadangran a sustansia iti inaldaw.” Tinawen, nasurok nga uppat a milion a tonelada a mangmulit a bambanag ti maipugso iti siudad.

Nabiit pay, dadduma nga addang ti emerhensia ti naaramiden a manglapped iti polusion. Naipasdek ti maysa a programa a manglapped iti naikeddeng a bilang dagiti kotse a sumrek iti siudad iti inaldaw agsipud ta, sigun iti report ti gobierno, “dagiti luglugan mangipaayda iti 9,778.3 a tonelada a mangmulit a banag iti inaldaw,” a 7,430 a tonelada ti aggapu kadagiti pribado a kotse. Dagiti tattao naawisdan a boluntario a mangpabassit iti pannakausar dagiti kotseda babaen ti panagkakaluganda no mapanda agtrabaho wenno mapanda iti sadinoman, ngem saan a naballigi daytoy. Aniat’ inaramid ti gobierno ti siudad?

Itan, babaen iti programa a “maysa nga aldaw nga awanan iti kotse,” amin a pribado a kotse ti malapdan nga agsusublat iti maysa nga aldaw iti maysa a lawas, agpannuray iti maudi a numero ti rehistroda wenno ti kolorda. Daytoy kaipapananna a tunggal aldaw 20 porsiento kadagiti tallo milion a pribado a kotse iti siudad ti di maus-usar. Daytoy a programa ket orihinal a naiyaplikar laeng bayat iti tiempo ti kalam-ekna tapno padasen a lapdan ti thermal inversion, ngem itan dagiti autoridad padpadasendan nga ipaalagad nga agnanayon. Para kadagidiay saan nga agtungpal, adda nadagsen a multa agraman ti naririkut a pamay-an a kasapulan tapno mapasubli ti nakumpiskar a kotse. Dagitoy nakaing-inget nga addang ti nangkumbinsir iti kaaduan a tsuper a mangsuportar iti programa.

Ti sabali pay nga addang a naala isu ti panangpasayaat iti kualidad iti gasolina, a mangpabassit iti kaadu ti buli. Kasta met, kasapulanen nga amin a kotse ket masukimat a kankanayon maipaay iti panangipugso iti polusion. Kasta met, dagiti baro a linlinteg sapulenda a dagiti paktoria addaanda iti sistema a manglapped iti polusion. Dadduma a paktoria ti naserraanen gapu ta dida natungpal daytoy a kasapulan. Dagitoy nga addang pinalag-anna bassit ti parikut iti polusion, ngem saanna pay a rinisot. Kas met iti dadduma iti lubong, kasapulan ti Mexico ti unibersal a solusion itoy a parikut.

Maysa nga aldaw iti mabiiten, iti sidong ti turay ti nailangitan a gobierno ti Dios, ti sangatauan usarennanton dagiti kinabaknangna a nainsiriban, ket amin dagiti tattao tagiragsakendanton, saan a dagiti nakapuspusek a siudad, no di ket dagiti nalalawa a luglugar a sangsangkamaysa nga addaan kadagiti amin a kasapulan maipaay iti naragsak a panagbiag. Kabayatanna, awanen ti mabalin a pagpilian no di ti mangibtur iti kinapusek ken dagiti pakarigatan iti Siudad ti Mexico, bayat a ti maysa tagiragsakenna dagiti adu a bambanag a maitukonna—agraman dagiti nabaknang a mosaico dagiti nainggayyeman a tattao iti Mexico.—Apocalipsis 11:18; 21:1-4.

[Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 26]

Natatayag a patakder ken trapiko iti Siudad ti Mexico