Makapapatay a Panaglaok
“NAKARO a krisis,” kinuna ti presidente ti E.U a ni Bush. Maysa a “nakaam-amak a kasasaad dagiti bambanag,” kinuna ti The Star iti Sud Africa. “Maysa nga epidemia,” impadamag ti U.S.News & World Report. “Maysa a saplit iti kagimongan,” kinuna ti maysa a maseknan nga umili.
Sarsaritaenda aya maipapan iti nakaam-amak a mikrobio ti AIDS? Saan, daytat’ maipapan iti sabali a kita iti saplit nga iti kaaduan a pagilian agdama nga ad-adut’ bikbiktimaenna ngem ti AIDS. Ania dayta? Ti resulta iti makapapatay a panaglaok: panaginum ken panagmaneho.
Iti sangalubongan, agarup 300,000 a tattao ti matay iti tinawen gaput’ aksidente iti lugan. Kadagiti minilion a nasugatan, pinulpullo a ribo ti mapawadan aginggat’ tungpal biag. Binilion a doliar ti magastos iti tinawen. Kaaduan kadagita nga aksidente ti mainaig-alkohol.
Iti dekada a nagngudo idi 1990, agarup 100,000 a tattao ti natay gaput’ AIDS sadi Estados Unidos. Ngem iti isu met laeng a sangapulo a tawen, agarup 250,000 ti natay iti mainaig-alkohol nga aksidente iti lugan. Masansan a ti AIDS direkta nga apektaranna dagiti nalulok iti sekso ken dagiti managusar ti intudok iti urat a droga. Ngem ti nabartek a tsuper mabalin a papatayenna saan laeng a ti manangabuso no di ket ti pay awan basolna a miron.
Ti panamaglaok iti panaginum ken panagmaneho masansan a mangipaay iti naranggas a kita iti ipapatay iti di mangipagpagarup a biktima, ket dadaelenna dagiti pamilia. Ulilaenna dagiti nagannak kadagiti annakda, dagiti annak kadagiti dadakkelda, dagiti assawa kadagiti asawada.
Panangikagumaan a Manglapped
Adun ti panangikagumaan a maar-aramid tapno lapdan ti nakaro a pannakadadael. Idiay Estados Unidos, inyusuat dagiti gagangay nga organisasion kas iti RID (Remove Intoxicated Drivers) ken MADD (Mothers Against Drunk Drivers) dagiti kampania a mangriing iti publiko. Addada dagiti programa nga Stop-DWI (Driving While Intoxicated). Dagiti umasping nga organisasion addada kadagiti dadduma a pagilian. Dagitoy tulonganda dagiti biktima kadagiti kalinteganda ken itandudoda dagiti legal a reporma.
Ikagkagumaan dagiti ahensia a manangipaalagad ti linteg ti panangtiliwda kadagiti nakainum a tsuper, nga usarenda dagiti checkpoint a mangsukimat iti di nakainum. Naipaulog dagiti nadumaduma a linteg a mabalin a mapabasol dagiti agpainum kadagiti de alkohol. Nausar pay dagiti karatula tapno palagipan dagiti tsuper kadagiti adda a linlinteg.
Umad-adu dagiti Matmatay
Nupay adda dagitoy a panangikagumaan, agtultuloy nga umadu dagiti matmatay iti intero a lubong gaput’ panagmaneho a nakainum. Idiay Brazil maysa a tao ti matay iti tunggal 21 minutos—agarup 25,000 iti tinawen—kadagiti mainaig-alkohol nga aksidente. Daytat’ agarup 50 porsiento kadagiti amin a matmatay iti trapiko sadiay. Idiay Inglatera ken Alemania, agarup maysa a kakalima dagiti amin a matmatay iti trapiko ti makuna a mainaig iti alkohol. Idiay Mexico, sigun kadagiti sumagmamano a gubuayan, 80 porsiento kadagiti 50,000 a matmatay iti trapiko ti maigapu iti ‘biddut ti tao, a kangrunaan a patauden ti nakainum a panagmaneho,’ kuna ti El Universal iti Siudad ti Mexico.
Napattapatta a nasurok a 25 porsiento kadagiti matmatay iti trapiko idiay Sud Africa inaignat’ alkohol. Idiay Estados Unidos iti maysa a gagangay a tawen, dagiti mainaig-alkohol nga aksidente agbanag iti 650,000 a pannakasugsugat, nga agarup 40,000 ti serioso; nasurok a 23,000 a tattao ti matay—agarup kagudua iti nakagupgopan dagiti amin a matmatay iti trapiko.
Gaput’ kasta unay a panangikagumaan a manglapped iti nakainum ti alkohol a tsuper, naorganisar ti DWI Victims Panel idiay Washington State, E.U.A. Daytat’ nagbalinen a paset iti panangukom iti panangsentensia kadagidiay nakabasol nga agmaneho a nakainum. Maus-usaren ti programa iti adu a paspaset dayta a pagilian. Ti panggepna isut’ panangipasango kadagiti nagbasol iti nakalkaldaang a nagbanagan iti dida panangikankano iti panagin-inumda. Dagiti nagbasol sinentensiaan dagiti korte nga imdenganda dagiti biktima ken dagiti miembro ti pamiliada ket bigbigenda ti nakaam-amak a gatad a naibayad. Naawis ti Agriingkayo! a mangamiris iti maysa kadagita a panangiparang.
[Picture Credit Line iti panid 4]
Dominic D. Massita, Sr./Accident Legal Photo Service iti Nueva York