Dagiti Tumatayab nga Agkanta—Virtuoso a Mangkarit iti Pannakaawat
“ITI nasapa nga or-oras iti bigat, nariingak kadagiti karkarna a timtimek iti nairuamen iti siudad a lapayagko. Karkarna ngem napintas. Daytat’ panagkanta dagiti tumatayab. Saan laeng a maymaysa wenno dua ngem aduda. Adu a tumatayab. Daddumat’ asideg, daddumat’ ad-adayu, ket agkankantada amin. Bayat a nakaiddaak ken nagimdeng, masmasdaawak. Bimmangonak ket napanak iti tawa, linukatak, ket nagparintumengak a nakasadag dagiti sikok iti paladpad. As-asidegen, pumigsa a pumigsa agingga a ti isuamin a ruar ket nabnabiagen iti musika. Adu a tumatayab nga agkanta ti agkanta kadagiti adu a sinaggaysa a kankanta ngem agtutunos amin iti maymaysa a naindaklan a koro. Diak inkankano ti lamiis ti angin. Masmasdaawanak.”
Ti naibaga nga immuna ket kapadasan ti maysa a lalaki manipud Siudad ti Nueva York a bumisbisita kadagiti gagayyemna idiay North Yorkshire, Inglatera. Nalikmut ti kataltalonan ken kakaykayuan ti pagtaenganda—ken kadagiti tumatayab. Idi kinablaawanna dagiti nangsangaili kenkuana iti dayta nga agsapa, isut’ maragragsakan. Inlawlawagda kenkuana a kakitkitana pay laeng ti ‘koro iti parbangon.’ Mapasamak dayta tunggal primavera ken agingga iti agtengnga ti kalgaw. Adda met ti ‘koro iti rabii.’ Naal-alumamay, ngem kaskasdi a makaawis. Iti adu a paspaset ti lubong, mammanon dagitoy a pasamak; kadagiti dadduma a lugar simmardengen a namimpinsan.
Addada agarup 9,000 a naammuanen a kita dagiti tumatayab, agarup 5,000 ti mairaman kadagiti klase ti tumatayab nga agkanta, iti nakabingbingayan nga Oscines. Nupay no dadduma a kabàyan ti agkanta, dagiti kalakian ti agkanta kadagitoy a kankanta iti agsapa ken rabii. Naibaga kadakami nga agkantada tapno taginayonenda ti panangtengngelda iti teritoria ken tapno patalgedan dagiti assawada, ngem mabalin met a basta tagiragsakenda ti agkanta. Pudno unay, no pumigsan ti koro iti kangitingitanna ket agtultuloy a di agressat iti 30 a minutos, dagiti kumakanta ti kasla makagtengen iti kararagsakanna.
Kankanta a Nagduduma
Agduduma dagiti kankanta manipud iti simple ken narikut ken nakapimpintas. Ti white-crowned sparrow ti kasla kontenton iti maysa a simple a kanta, a maulit-ulit nga awan inggana. Ti song sparrow ad-adu dagiti kantana, dagiti wrens addaanda ti ginasut, ken dagiti mockingbirds agkantada iti adu nga or-oras kadagiti nagpipintas a kantada. Nupay kasta, iti bilang dagiti kanta, ti brown thrasher mapadayawan iti nasurok a 2,000. Dagiti nightingale, thrushes, thrashers, finches, robins, meadowlarks, blackbirds, warblers, cardinals, superb lyrebirds, robin chats, skylarks, ken adu a dadduma pay manipud kadagiti amin a paspaset iti daga mabalin a maidayawda kas kumakanta a virtuoso.
Mainayon kadagiti kangrunaan a kankanta iti parbangon ken koro iti rabii, addada pay sabsabali. Ti naisangsangayan nga interestayo isut’ “arasaas” a kankanta, dagiti naalumamay a kanta a paspaset dagiti kangrunaan a kanta, a naiduma ken nanayonan ket mangeg iti sumagmamano laeng a yarda ti kadayuna. Masansan a makanta bayat ti panagukop dagiti tumatayab wenno bayat a nailingedda kadagiti nasamek a karuroutan, dagitoy a naalumamay a kanta a kantaen agpadpada ti kalakian ken kabayàn mabalin nga iparangarangda ti naulimek a kinakontento.
Dagiti agasawa iti adu a kita iti tumatayab agduetoda. Agkaduada, mabalin a kantaenda ti isu met laeng a kanta, wenno dagiti nadumaduma a kanta, wenno agsinnublatda nga agkanta iti nagduma a paspaset ti isu met laeng a kanta. Nagsayaatan ti panagkantada ta kasla maymaysa a tumatayab ti agkankanta. Ti nagbabaetan dagiti panagsardeng ti maysa ken ti panangrugi ti sabali marukod iti milisegundos. Ti kakaisuna a pamay-an a mangsigurado a dua ti agkankanta, a saan a maymaysa, isut’ panagtakder iti nagbaetanda. Idiay Sud America dagiti naisangsangayan a dumudueto isu dagiti musiko a wrens, nga ibilang dagiti adu nga agkanta iti kapipintasan a kankanta a mangngegan iti kabakiran.
Di Nakababain a Panangtulad
Ti panangtulad iti panagkanta ti paborito dagiti sumagmamano a kita. Tukoyen dagiti ornitologo dayta a kas makariro a pasamak ket dida makita nga adda aniaman a panggepna, nupay maysa a managsirarak isingasingna a dagiti tumatayab basta agay-ay-ayamda. Idiay Norte America nalaing ti mockingbird iti dayta. Ti sientipiko a naganna a Mimus polyglottos kaipapananna “adut’-tuladenna.” Iti maysa nga oras laeng, ti maysa makuna a makatulad iti 55 a kita iti tumatayab.
Ngem di solsoluen ti mockingbird ti panagtulad. Idiay Australia ti superb lyrebird addaan iti “maysa kadagiti kapipigsaan ken kapipintasan a kanta ti tumatayab,” kaskasdi “iti bukodna a kanta inayonna dagiti kanta ti dandani amin a kita nga agnanaed iti asideg.” Ni Robert Burton, iti Bird Behavior, panid 130-1, ipadamagna ti panagtulad dagiti bowerbirds, marsh warblers, ken kanario. Ti bowerbirds iti Australia “makuna a tuladenda dagiti pusa, aso, wasay nga agbalbalsig, busina ti motorsiklo ken ti pigerger ti alad a barot, agraman dagiti adu a kita iti tumatayab. Makuna a ti maysa a bowerbird nakasaysayaat ti panangtuladna iti maysa nga agila ta pinaglemmengna ti maysa a manok ken dagiti piekna.” Kinapudnona, dagitoy a bowerbird dida agkanta tapno makiasawada iti agbalbalsig a wasay wenno tapno papanawen ti agpigpigerger nga alad a barot iti teritoriada! Nalabit agragragsakda laeng, a kas met kadagiti tattao a dumdumngeg kadakuada.
Ti marsh warbler iti Europa adut’ takawenna kadagiti dadduma ta “nabigbig laeng ti intero a panagtultuladna babaen iti maysa a panagadal a naaramid idiay Belgium. Ti panangusig kadagiti sonagrams (instrumento a mangrukod ti timek) ipalgakna a nalabit ti intero a kankanta buklen dagiti tinultulad. Saan laeng a dagiti kankanta iti dandani sangagasut a kita idiay Europa ti nabigbig kadagiti sonagrams no di ket dagiti pay nasurok a sangagasut a kita idiay Africa, isu a mangngeg ti marsh warbler iti pagtaenganna iti kalam-ekna.”
Dagiti kanario “dida mangidumduma ket tuladenda ti aniaman, isu a mamaglatak kadakuada a maitangtangkal a tumatayab. Adda nalatak a pangarigan, manipud idi nasapa pay a 1900s, iti Eurasian bullfinch a naisuro a mangisagawisiw iti ‘God save the King’. Maysa a kanario iti sumaganad a kuarto nasursurona ti tuno iti uneg ti makatawen ket, idi nabayag bassit a simmardeng ti bullfinch iti pungto ti maikatlo a linea, intuloy ti kanario ket tinurposna ti tuno.”
Dagiti nadumaduma a kita adda kaykayatda no maipapan iti lugar a pagkantaan. Daddumat’ agkanta iti daga, dadduma kadagiti murdong ti ruruot, dadduma manipud iti makitkita a pagbatayan iti tuktok ti maysa a kayo. Dagiti mockingbirds pilienda dagita a naparang a lugar iti ngato ket sagpaminsan agtayabda iti 3 wenno 6 a metros ket agdissoda manen iti pagbatayanda, nga agkankanta. Dagiti tumatayab nga agumok kadagiti taltalon masansan nga agkantada nga agtaytayab bayat ti panangpasiarda iti teritoriada. Kastoy ti maaramid kadagiti skylark, kas impakita ti bumiberso a ni Shelley iti napintas a berso nga “Ode to a Skylark,” [Kanta Agpaay iti Skylark] a sadiay sinaritana daytoy a “rikna” nga agtaytayab iti ngato ken agkankanta “a kasta unay ti kinasigona.”
Ti primavera ken ti nasapa a kalgaw isut’ tiempo iti koro ti parbangon ken rabii. Uray pay ti Biblia ipamatmatna a daytoy ket naisangsangayan a tiempo a panagkanta dagiti tumatayab. Ti Canta ni Salomon saritaenna ti tiempo a napalabasen ti kalam-ekna, agsabongen dagiti mulmula, agbungan dagiti kaykayo, nagsublin dagiti immakar a tumatayab manipud kadagiti pagumokanda iti panawen ti kalam-ekna, ket “agkantan dagiti tumatayab ket ti timek ti pagaw mangngeg iti dagatayo.” (Ca 2:11, 12, The New English Bible) Adu a tumatayab, nupay kasta, ti agtultuloy nga agkanta kalpasan ti primavera ken ti kalgaw, inton nalpasen ti panagasawa ken ti panagumokda. Nangnangruna nga agkanta dagiti agkanta a kabàyan iti otonio ken iti primavera.
Maysa a mannurat kunaenna nga adu kadagiti kankanta ti tumatayab ket makariro, ket “ti kadadakkelan a misterio ket no apay a dagitoy a nakapimpintas a panagkanta timmaudda idi pay laeng punganay,” a “nakapimpintas unay nga awan iti aniaman a panggepna.” Nalabit masapul nga usigenna a dagitoy a “nakapimpintas a panagkanta” saan a timmaud laeng idi punganay no di ket ni Jehova a Dios, a maseknan kadagiti billit tuleng ken kadagiti inna a tumatayab nga aguk-ukop kadagiti umokda, ti nangted kadakuada iti sagsagut ti musika idi pinarsuana ida. (Deuteronomio 22:6, 7; Mateo 10:29) Mabalin a maysa kadagiti ‘panggep’ isut’ mangipaay iti ragsak kadagiti tumatayab. Dagiti mockingbirds ken dagiti sabsabali pay masansan nga agkantada iti rabrabiin. Sinot’ mangibaga a daytat’ di maipaay a pagragsakanda—ken pagragsakantayo.
Agtultuloy a Misterio ti Panangaramidda iti Dayta
Ti “kadadakkelan a misterio” mabalin a saan a no apay nga agkantada kadagita a nakapimpintas a kankanta; mabalin a daytat’ no kasano ti panangaramidda iti dayta. Addada nagduduma a teoria, ket uray itan kalpasan ti adu a sientipiko nga imbestigasion, awan ti panagtutunos nga interamente. Ti pagtaudan ti timek ti tumatayab ket maawagan syrinx—maysa a natulang, kasla kahon nga agkallungugan a lugar nga addaan kadagiti mabembennat a kulanit a tengtenglen dagiti naisangsangayan a piskel. Kasta unay ti panagduduma dayta kadagiti nadumaduma a kita, a ti karirikutan a porma masarakan kadagiti agkanta a tumatayab. Daytat’ masarakan iti makimbaba a pungto iti trachea, wenno windpipe, ket adda dua a nagsina a gubuayan ti timek. Tunggal gubuayan ti timek addaan kadagiti bukod a grupo dagiti nerbio, piskel ken kulanit, a daytat’ makagapu no apay a makuna a dagiti agkanta a tumatayab addaanda ti ‘dua a timek.’ Babaen ti agsinnublat a panangirteng dagiti piskel iti kulanit ken panangbaliw iti kapegges ti angin, pagdudumaen ti tumatayab ti kapigsa ken kasinggit ti timek. Dagiti tumatayab a kaaduan ti syringeal muscles ad-adu ti kabaelanda a mangpataud kadagiti nadumaduma a naririkut a kankanta wenno awag. Dagiti kalalaingan kadagitoy a dutdotan a kumakanta addaanda iti pito agingga iti siam a paris dagitoy a piskel.
Ni Robert Burton iti librona a Bird Behavior ipakitana no apay a ti paglaingan dagiti tumatayab nga agkanta ket di maawatan: “Ti panangpataud ti timek makagteng iti kasinggitanna kadagiti kita a kas iti reed warbler ken brown thrasher isu nga agkanta iti dua a tuno a mamimpinsan nga addaan nagduma a nota nga agdiddan nga aggapu iti tunggal kagudua iti syrinx. Iti maysa a paset ti kantana, ti brown thraser pudno a mangipaay iti uppat a nagduduma a timek nga aggigiddan, ngem di naammuan no kasano ti panangaramidna itoy a paglaingan.”
Maipaay iti napalabas a 20 a tawtawen, ti maawat a teoria no kasano ti panagkanta dagiti tumatayab ket naibatay laeng iti syrinx (bokadora). Dagiti ‘dua a timekna,’ a mabalin a mangpataud iti dua a nagduma a tuno nga agiddan, a tunggal maysa mabalin a makanta a maisina iti sabali, ti makuna a naan-anay a makagapu iti kualidad ken panagduduma dagiti kankanta ti tumatayab. Kalpasan ti iruruar ti dua a timek iti syrinx, dagitoy masapul a lasatenda ti kaatiddog ti windpipe sakbay a rummuarda iti ngiwat. Nupay kasta, awan ti paset iti windpipe ken ti panagkallungoganna, iti pannakapataud ti kanta.
Iti napalabas a sumagmamano a tawen, timmaud ti maysa a baro a teoria kas banag iti nasaknap a sientipiko nga imbestigasion. Dayta sapulenna ti “panagtinnunos dagiti dua a gubuayan iti syrinx” ken ti aktibo a pannakipaset ti trachea kas mangikallungogan. Ti tumaud a ladawan ket ramanenna ti “nasinged a panagtunos dagiti paspasamak iti syrinx ken ti pannakaurnos dagiti paspaset ti pagtaudan ti timek. Daytoy a panagtunos nadisenio a mangipaay iti kankanayon a panagbalbaliw ti kapigsa ken kapaut ti timek, agraman ti kankanayon a kapartak ken kinaumisona, a maibagay iti agbaliwbaliw a padron ti iruruar ti timek iti syrinx.” No denggen ti tunggal “timek” a sinaggaysa, dadduma a nota ti napagsisilpo a kanta din masarakan.
Salaysayen ni Stephen Nowicki ti abilidad ti tumatayab nga agkanta a mangbaliw iti kapigsa ti timekna iti maysa nga artikulo iti Nature: “Mabalbaliwan ti maysa a tumatayab ti kapigsa ti timekna iti sumagmamano a pamay-an: kas pangarigan babaen ti panangbaliwbaliwna ti kaatiddog ti trachea, babaen ti panangpaababana iti larynx, wenno babaen iti panangpadakkelna iti karabukobna ken sippitna. Dagita a panangbaliwbaliw mabalin a katupagda ti panaggargaraw ti ulo a kaaduan a mapaliiw kadagiti agkankanta a tumatayab.” Kuna ni Nowicki: “Maisupadi kadagiti napalabas a teoria, ti kanta dagiti tumatayab masapul a mamatmatan a kas ti agmaymaysa a panagtutunos dagiti nerbio.”
Pagdudumaen dagiti managsirarak dagiti timek ti tumatayab ken dagiti nakalawlawag a sagawisiw nga us-usaren dagiti agkanta a tumatayab. Ni N. H. Fletcher, iti panagsuratna iti Journal of Theoretical Biology, kunaenna a ti puro a tuno ti sagawisiw iti kanta ti tumatayab di agtaud kadagiti agpigerger a kulanit iti syrinx no di ket maysa nga interamente a naiduma a mekanismo, a mabalin a “patauden ti naan-anay nga aerodinamiko a pamay-an, nga awan ti tulong ti aniaman a mekanikal ti panaggarawna a rabaw ti bambanag.” Dagidiay a nagpipintasan ayugna a nota nga inusaren dagiti virtouso kaskasdi a di pay laeng maawatan.
Ni Jeffrey Cynx iti Rockefeller University Field Center ipaayna daytoy a damag: “Mabalin a maragsakan dagiti managbasa a makaammo a ti kinasigo iti naan-anay a tuno ket masarakan kadagiti agkanta a tumatayab. . . . dagiti kakaduak ken siak sinubokmin dagiti adu a kita iti agkanta a tumatayab maipaay iti naan-anay a pannakaammo iti tuno, ket nasarakanmi a nasaknap ti abilidadda.”
Napintas Kadakuada, Napintas Kadatayo
“Kas insurat da sientista nga agad-adal iti kababalin dagiti animal,” da Stephen Nowicki ken Peter Marler iti Music Perception, “masansan maipamaysakami iti pateg iti panagbaliwbaliw ken pagtataudan ti kanta ti tumatayab kas maysa a komunikasion ta malipatanmi ti bileg ti napintas a rikna nga ipaay ti kasta a kita ti gagangay a musika kadakami.” Ket malagipda nga idi 1920’s ken kalpasanna dadduma a sientista “insingasingda a ti kanta ti tumatayab masapul a mamatmatan a kas arte idi ugma, a napintas iti panangmatmat dagiti tumatayab ken kasta met kadatayo.”
Ti arasaas a kankanta ti aguk-ukop nga ina, dagiti dueto dagiti musiko a wrens iti nasamek a kabakiran, ti kasta unay a gagangay a napintas a panagkankanta ti skylark, ti panangtultulad ti tumatayab a bower iti agila ta paglemmengenna ti ina a manok ken dagiti piekna, ti kasta unay a panagkankanta ti mockingbird iti parbangon, ken amin daytoy makagteng iti kangitingitan babaen iti naindaklan a koro iti parbangon a mangpunno iti isuamin a ruar iti musika! Sigurado a dagitoy saan laeng nga estadistika ken sonagrams. Dagiti panagkankanta dagiti tumatayab mabalin a karitenna ti pannakaawattayo no kasano ti umiso a panangaramidda iti kasta, ngem dayta a misterio pakaruenna laeng ti naimpusuan a panangapresiartayo kadagidiay a nakaskasdaaw a virtuoso dagiti agkanta a tumatayab ken iti Dios a nangaramid kadakuada!
[Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]
Ngato a kannawan, clockwise: Red-browed finch, satin bowerbird, song sparrow, varigated wren, eastern meadowlark
[Credit Line
Philip Green
[Credit Line
Philip Green
[Credit Line
J.P. Myers/VIREO/H. Armstrong Roberts
[Credit Line
Philip Green
[Credit Line
T. Ulrich/H. Armstrong Roberts
[Picture Credit Line iti panid 15]
Paul A. Berquist