Panangmatmat iti Lubong

Bassiusit, Naladawen

Sangsanguen manen ti Africa ti bisin—nalabit dayta pay laeng ti kadadakkelan a bisin, sigun iti diario ti Paris a Le Figaro. Ti napattapatta a 20 milion agingga iti 29 milion a tattao ti agpegpeggad iti panagbisin. Ti direktor iti United Nations Children’s Fund kunaenna a ginasut a milion a doliar ti kasapulan a mangsabet iti kalikagum a taraon. Nupay kasta, ti panagpakpakaasi a maipaay iti tulong bassit laeng ti epektona agsipud ta dayta ti naipatulod idi ti kaaduan nga atension iti lubong ket naisentro iti nabiit pay a panagdadangadang idiay Persian Gulf. Kas banagna, ti nagbassitan a tulong simmangpet a nakaladladaw. Ti Pranses a magasin a Le Nouvel Observateur ipadamagna a ti kaaduan iti publiko nairuamen a makakita kadagiti ladawan iti mabisbisinan a tattao ta ti didigra iti bisin kasla nagbalinen a gagangay a pasamak.

Masuksukimat ti Ebolusion

Ni Phillip Johnson, maysa a propesor iti criminal law idiay Univesity of California idiay Berkeley idiay Estados Unidos, nabayagen a naawis iti pamay-an dagiti biologo a mangikaluya iti teoriada iti ebolusion. Kasla kasta unay ti panangikalkaluyada ken dogmatikoda iti tema ta ni Johnson rinugianna nga ammuen no “ania a pagkapuyan ti padpadasenda a salakniban.” Ti resulta ti panagsirarakna ket maysa a libro, Darwin on Trial, isu a deskribiren ti The Sacramento Bee a kas “panangsukimat ti maysa nga abogado, a saggabassit, iti kinanainkalintegan ken pammaneknek iti teoria ti ebolusion.” Ginupgop ti diario: “Naatiw ni Darwin.” Kunaen ni Johnson a nakasarak kadagiti adu nga eskolar, agraman dagiti biologo, a maamak nga agsao a sipapanayag a maibusor iti ebolusion. “Maysa kadagiti nasursurok maipapan iti kapadasan,” imbagana iti San Francisco Chronicle, “a ta tapno maipasdek ti gagangay a kapanunotan ket taginayonen dayta nga awan ti pakababalawanna, di kasapulan dagiti kampo konsentrasion ken dagiti nalimed a polis. Ti laeng aramidem ket sawem ti pangkatawaan dagiti tao kenka ket mapukawmon ti pakaidayawam. Daytoy dakkel unay ti epektona iti akademiko a panagbiag.”

Parikut ti Finland Maipapan iti Panaginum

Ti Finland ti kangatuan ti usaren nga inumen a de alkohol iti tunggal tao. Sigun iti diario a The European, iti Finland “dagiti mainaig iti alkohol nga aksidente umad-adu ket ti listaan ti polis iti bilang ipakitana a ti panagbartek ti kangrunaan a makagapu iti naranggas a kababalin a manipud panangmalo iti asawa agingga iti panagapa iti kalsada.” Addaan iti populasion a manipud lima milion a tattao, ti Finland inusarna ti 66 milion a galon nga alkohol bayat ti 1990. Daytoy dina iraman ti 13 milion a galon nga awan buisna nga alkohol a magatang wenno mausar kadagiti lantsa ken balsa idiay Baltic. Kuna ti The European a ti “nakaro a panaginum ibilang dagiti adu a Finns a kas pamay-an iti ilalasat iti maysa a nasion a nalamiis ken nasipnget iti dandani kagudua iti tawen.”

Ti Gatad iti Di Panagasawa

Ti panangpilit kadagiti papadi nga agtalinaed nga agwaywayas “mangiturong kadagiti darum iti kinaama, kaadda ti kabit, immadu nga ar-aramid a homoseksual kadagiti klero ken seminarista, panagliday ken kadagiti dadduma a kaso ti pedophilia.” Daytat’, sigun iti National Catholic Reporter, maysa a kababagas iti maysa a pakdaar nga impaulog ni Joe Sternak, maysa a dati a padi a Katoliko iti archdiocese iti Estados Unidos, maipapan iti tema a di panangasawa (celibato) iti maysa a tinawen a kumperensia. Ni Sternak, nga agdama a mangisursurat iti maysa a libro maipapan iti pedophilia, namabasol a dagiti diocese iti nasurok a 20 nga estado us-usarenda dagiti donasion iti simbaan a pagbayad kadagiti darum ken ti panangareglo iti ruar iti korte kadagiti kaso iti seksual a panangabuso dagiti papadi kadagiti ubbing.

Panagsusaid dagiti Homoseksual

Maysa a medikal a panagadal ti nakasarak a ti kaadu ti panagsusaid kadagiti agtutubo a homoseksual a lallaki ket naisangsangayan ti kangatona, impadamag ti The Boston Globe iti nabiit pay. Ti panagadal inramanna dagiti 137 a lallaki a homoseksual ken biseksual nga agedad iti nagbaetan ti 14 ken 21 nga agnanaed iti makin-amianan a laud iti Estados Unidos. Agarup 30 porsiento kadagitoy a puntiria ti panagadal ti nangikagumaanen nga agsusaid—adut’ babaen iti nalabes a tinomar a droga wenno babaen ti panangiwada iti pungnguapunguanda. Kadagiti 30 porsiento, kagudua pinadasda a patayen ti bagida iti saan laeng a namnaminsan. Sigun kadagiti autor iti panagadal, daytoy a kaadu iti panagsusaid ket dua agingga iti mamitlo a daras a nangatngato ngem kadagiti heteroseksual. Nupay no dagiti managsirarak iti panagadal awan ti itedda a maymaysa a rason iti kastoy a kangato ti panangdangran iti bagi met laeng, nadlawda nga adu kadagiti puntiria ti panagadal ti mariribukan iti bukodda a homoseksualidad. Daddumat’ nagsagaba iti seksual a pannakaabuso kas ubbing, ket dadduma ti addaan kadagiti parikut iti droga.

AIDS Idiay Malawi

Sigun iti The Daily Telegraph iti London, nabiit pay nga impadamag ti World Health Organization a 37 porsiento iti populasion iti Malawi ti naimpektaranen iti HIV, ti virus a mangpataud iti AIDS. Dayta agdagup iti dandani tallo a milion a tattao nga agaw-awit iti virus; nasurok a pito a ribo ti natayen iti AIDS. Maysa a reporter iti Telegraph ti nagsurat manipud Blantyre, Malawi, a 90 porsiento kadagiti balangkantis iti pagilian ti naimpektaranen, ken kasta met ti 75 porsiento iti buyot ti pagilian ken ti polis, ken agarup 60 porsiento kadagiti inna nga agpaspasngay kadagiti annak kadagiti siudad. Binisita ti Telegraph ti maysa nga ospital idiay makin-abagatan a Malawi a sadiay kagudua kadagiti pasiente ti agsagsagaba manipud iti mainaig iti AIDS a saksakit. Isut’ nagsurat: “Gapu ta adda laeng ti maymaysa a nars iti tunggal 100 a pasiente, awanen ti maaramidanda no di baybay-anda laeng idan a matay.”

Makapagpanunot a Leksion

Idiay Estados Unidos, a sadiay ti nabartek a panagmaneho ti makagapu ti ipapatay iti tunggal 23 minutos, inaramiden dagiti polis ti napuerpuersa nga addang a mangipasagepsep kadagiti nagbasol nga agtutubo iti kinaserioso daytoy a krimen. Dagitoy ti mangipan kadagiti agtutubo idiay morgue. Maar-aramiden ti programa idiay Los Angeles County, California iti sumagmamanon a tawen, a sadiay ti droga ken ti pannakabartek iti alkohol dakkel iti pasetda iti nasurok a kakatlo a makapapatay nga aksidente iti trapiko a pakairamanan dagiti agtutubo. Kalpasan ti panangbisita iti morgue ken ti sentro a pakalagipan iti pasamak ken ti panangbuya iti nakaam-amak a video kadagiti aksidente iti trapiko, adu nga agtutubo ti makakita kamaudiananna ti pakainaigan iti nasinasina a bangkay dagiti biktima iti aksidente ken ti kababalinda met laeng. Kadagiti 375 nga agtutubo a nakapadasen iti programa, awan ti uray maysa laeng a naipan manen iti korte. Adda plano a mangisaknap iti saklawen ti programa iti aglawlaw ti pagilian.

Dagiti Aksidente iti Kariton iti Paggatangan

Ti kaudian a tinawen a report manipud iti Consumer Product Safety Commission idiay Estados Unidos ipakitana a 32,866 a tattao ti nadangran kadagiti aksidente a pakairamanan dagiti kariton iti paggatangan ti groseria. Nasurok a 58 porsiento kadagitioy ti ubbing. Sigun iti The New York Times, “nasurok a 19,000 nga ubbing nga 4 ti edadna wenno nababbaba pay sinapulna ti emerhensia a panangagas kadagiti sugsugat.” Nasarakan dagiti managsirarak a kaaduan a kaso iti nasugsugatan nga ubbing ket mapasamak no baybay-anda dagiti annakda nga awan ti mangay-aywan wenno adda a nakalugan kadagiti kariton a pagikabilan ti ginatang.

Marfil Manipud kadagiti Nagdadakkelan nga Animal

Idi nailista dagiti elepante nga agpegpeggad a kita, nalugi ti paglakuan ti ivory iti lubong. Imbes a sanguenda ti pannakapukaw a mismo, nupay kasta, dagidiay aglaklako iti marfil nakasarakda iti sabali a gubuayan iti material: ti napuskol de lanana a dadakkel nga animal. Daytoy a dutdotan nga animal aduda iti makin-amianan paset ti globo agingga a napukawda rinibribo a tawenen ti napalabas. Ngem sigun iti The Wall Street Journal, dagiti eksperto pattapattaenda nga agarup sangapulo milion a dadakkel nga animal ti nagtalinaed a naikali iti hielo ken agnanayon a timmakenen idiay Siberia; gagangayen ti panagtulidda, a sibubukel pay laeng, manipud kadagiti marmargaay nga igid ti karayan ken ti agbaliwbaliw a kasasaad ti hielo iti Artic. Dagiti managkitikit iti marfil al-alaendan dagiti saong dagiti dadakkel nga animal, ket ngimmaton ti presio ti marfil dagiti dadakkel nga animal. Dagiti manangitalimeng, nupay kasta, madanaganda a ti panangtaginayon iti paglakuan iti marfil ad-addanto laeng a pagpeggadenna dagiti nabati a sibibiag nga elepante.

Makaikeddeng Kadi dagiti Tin-edyer?

Nataenganen aya dagiti agtutubo a tin-edyer a mangaramid iti pangngeddeng maipapan iti bukodda a medikal a pannakaagas? Masansan a tumaud daytoy a saludsod no dagiti nataengan a Saksi ni Jehova agkedkedda nga agpaiyalison iti dara. Nupay no dadduma a legal ken medikal a propesional mabalin a pagarupenda a ti sungbat kaaduanna ket saan, ti maysa a nabiit pay a panagadal ti Carnegie Council on Adolescent Development sabali ti isingasingna. Sigun iti magasin a Science, pito a panagadal ti nangidilig no kasano a tinaming dagiti barito/balasitang ken agtutubo a nataengan agpadpada dagiti pudpudno ken pagarup a medikal a kasasaad. Nasarakan dagiti managsirarak a bassit laeng ti nagdumaan ti abilidad dagiti “barito/balasitang a 14 wenno 15 ti edadda” no idilig kadagiti agtutubo a nataengan a (manipud 18 agingga iti 25 a tawen). Impakitada ti isu met laeng a “kinaumiso ken ‘kalidad’ iti panagrason” a kas dagiti natataengan a katupagda, kuna ti panagadal.

Hepatitis Manipud iti Dara

Maysa a panagadal idiay Japan ti nangpaneknek iti peggad iti pannakaala iti Type-C hepatitis babaen iti dara. Daytoy a kita iti virus ket makuna a pataudenna ti kagudua dagiti kaso iti kanser ti dalem idiay Japan ken ti cirrhosis iti dalem. Sigun iti panagadal, 8.3 porsiento kadagiti 962 a tattao a nakaawat iti panangyalison iti dara ti mangaw-awit iti Type-C a virus iti hepatitis, ket 0.7 porsiento laeng iti 1,870 a tattao ti saan a pulos nga immawat iti panangyalison. Nakaskasdaaw, 40 porsiento kadagiti agaw-awit iti virus ti di nadnadlaw idi nagpaeksaminda iti dara nga inusar ti Japanese Red Cross Society.