Dagidiay Nariribuk a Kinatin-edyer

NALIKMUT dagiti tin-edyer kadagiti makagargari a mensahe. Maus-usar ti sekso a mangipakaammo kadagiti dandani aniaman a banag manipud sapatos agingga kadagiti jeans. Napno ti moderno a musika kadagiti mangargari ti sekso. Iti telebision masukatsukat ti pakidinnaan dagiti makaay-ayo nga adulto. Ngem umiso kadi daytoy?

Maysa a kangrunaan a diario iti America ti nagkuna a ti “nasaknap a pannakaipasagepsep ti sekso” kadagiti programa a maipabpabuya kadagiti nasapa pay nga or-oras iti aldaw ket “makariribuk ken minamaag a pagannayasan ti panangiprograma.” Inawagan ti The Journal of the American Medical Association dayta a “pananggundaway kadagiti agtutubo babaen iti panaglinglingay ken ti pamay-an ti panagipakaammo.”

Masapul a siguraduenyo nga ammo dagiti annakyo a saan a tunggal maysa ket agbibiag a kasta. Uray pay kunaenda, a kagudua kadagiti 17-años a babbai iti America ket napadasandan ti nakidinna, dayta kaskasdi a kaipapananna a ti sabali a kagudua saanda pay a nakidindinna. Kas kinuna ti dati a Sekretario ti Edukasion iti E.U. a ni William J. Bennett: “Saan nga ar-aramiden ti ‘isuamin’ dayta, ket mabalin a tarigagayantayo nga ipaayan met dagidiay nga agtutubo—kagudua kadagiti 17-añostayo—ti saranay ken pammabileg.”

Impakaammona nga iti maysa a surbey a naala idiay Grady Memorial Hospital idiay Atlanta, Georgia, E.U.A., 9 iti 10 a babbai a nakurkurang ngem 16 ti tawenna “ti agtarigagay a mangammo no kasano ti mangibaga iti ‘saan’ iti sekso.” Matulonganyo kadi dagiti annakyo tapno makumbinsirda a, saan laeng a ti nakapuy ken agallaalla a panagtignay, no di ket ti positibo ken nalawag a saan ti kakaisuna nga umiso a sungbat iti aniaman nga imoral a singasing? Matulonganyo aya ida a makabigbig a dagiti tattao a naimbag raemendanto ida gapu iti daytoy? Kas imbaga ti maysa a tin-edyer a managan Emily iti diario ti California, E.U.A.: “Dagiti mararaem unay a tattao saanda nga imoral.”

Rebbeng a tulonganyo dagiti annakyo a makabigbig a ti sekso wenno pannakidinna ket nakabilbileg a puersa—nakabilbileg ta pinataudna ti intero a sangatauan. Daytoy dina kayat a sawen, nupay kasta, a daytat’ di matengngel. Imbes ketdi, kaipapananna a kas maysa a nabileg nga sports car, daytat’ masapul nga umiso ti pannakausarna, sigun kadagiti paglintegan iti kalsada. Ti di panangipangag kadagiti paglintegan iti agsikkosikko a kalsada iti bantay mangiturong iti didigra. Ti di panangipangag kadagiti inted-Dios a seksual a kababalin maaddaanto kadagiti umasping a pagbanagan. Kasano a matulonganyo dagiti annakyo, nga inay-ayatyo unay, a makabigbig itoy a kinapudno?

Isuroyo Ida a Napateg ti Nadalus a Panagbiag

Salaysayenyo iti tin-edyeryo ti nagsayaatan nga ulidan idiay Biblia maipapan iti napintas nga agtutubo a balasang a Sulamita. Mabalin a maipagpannakkelna: “Maysaak a bakud, ket dagiti susok umaspingda kadagiti torrena.” Iti moral isut’ umasping iti di mabalin nga ulien a bakud ti maysa a sarikedked a di magteng dagiti torrena. Ket iti imatang ti mainanama nga asawana, isut’ kas daydiay “nakasarak iti talna.” Wen, ti talna iti isip a di riribuken ti panagbabawi ket maysa a nabaknang a gunggona iti kinadalus.—Canta ni Salomon 8:10.

Ngem kasano a makapagtalinaed a natibker iti moral ti maysa nga agtutubo, kas maysa a bakud? Sakbay a dumteng dagita a bambanag, masapul a siguraduenyo a ti agmatmataenganen nga anakyo ammona ti agannad babaen ti panangliklik kadagiti kasasaad a mabalin, ken masansan, a mangiturong iti imoralidad. Kas pangarigan, masapul a maammuanda a no kasano a ti panagmaneho a nabartek agturong iti didigra, kasta met magargari ti didigra iti maysa a padaya dagiti tin-edyer a sadiay dadduma ti mangitugot kadagiti naingel nga inumen wenno sadiay awan ti mapagtalkan nga adulto a timmabuno.

Kasta met, tulonganyo ida a mangimula iti panunotda a ti panagwaywayas iti balay (wenno maysa nga apartment) a kadua ti sabali nga agtutubo a di kasekso gargarienna ti pannakasulisog. Masapul a nalawag a makita dagiti agtutubo ti moral a peggad iti panangipalubos iti siasinoman a dida asawa a mangsagid kadagiti pribado a paspaset ti bagida agraman ti barukong. Ilawlawagyo kadakuada a ti pannakagargari masansan a mangrugi iti makaparasuk iti sekso a panangsagid kadagiti paspaset ti bagi.—Idiligyo ti 1 Corinto 7:1.

Masapul a tulonganyo dagiti dungdunguenyo nga annak a makabigbig a ti pudno nga ayat saanna laeng a kaipapanan ti pannakidinna ken dakes ti makidinna iti di asawa. Dadduma nga agtutubo ti makidinna sakbay ti pannakitulagda a makiasawa. Mabalin a makidinnada iti adu a pareha a saan a pulos nga agkaskasar. Kalpasanna, bayat nga aglabas ti tawen ket mabigbigda a pudno a kasapulanda ti asawa, masarakandanto a nalidayda ken nabaybay-an. Pudno, awan ti nangsapul ti pannakitulag kadakuada, ngem awan met ti nakitulag kadakuada.

Dagiti babbalasangyo ken babbaroyo rumbeng a maammuanda a ti kinabirhenda ket nakapatpateg unay a di maibelleng a kas maysa a basura. Tulonganyo ti anakyo a makakita a ti naan-anay a panangtagiragsak iti panagdinna masagrap laeng iti uneg ti sagrado nga urnos ti panagasawa. Iti napintas, naidaniw a balikas, kunaen ti Biblia: “Uminumka iti danum kadagiti tangkem met laeng, ken tumbog a danum kadagiti bubonmo met laeng. Maiparbeng aya nga agwarasto koma dagiti ubbogmo, ken dagiti ay-ayus ti danum kadagiti kalkalsada? Mabendisionan koma dagiti ubbogmo, ket pagrag-oam ti asawa ti kinaagtutubom.”—Proverbio 5:15, 16, 18.

Kas naayat a nagannak, masapul nga ikagumaanyo nga isuro dagitoy a kinapudno. Daytoy ket maysa a naisangsangayan a karit itatta, ta ti panagsikog kadagidiay di kasado gagangayen a maawat. Ni Lillian, maysa a nars a managpaanak, kunaenna a saanen a masdaaw a makakita iti maam-amak a langa ti maysa a 15-años a di kasado nga ama no ti maysa a mapagpannakkel a lolo ubbaenna ti kappasngay nga anak a lalaki a dina sisasagana, situtulok, wenno kabaelan nga awaten.

Impakaammo ti maysa a managkomento iti telebision nga adu nga “ubbing unay nga agwaywayas a babbai nga addaan annak ngem awanan assawa” masansan a dida maturpos ti ageskuela, makapagtrabaho, wenno makaipaay iti umiso a panangpadakkel kadagiti annakda. Dagitoy a tin-edyer nga inna, kinunana, “nasiluanda iti kabukbukodanda a didigra. . . . Dandani di maliklikan ti kinapanglaw ket mabalin nga agtalinaedto met a napanglaw ti naipasngay nga ubing.”

Ti Ulidanyo a Mismo

Ti kababalinyo a mismo nabileg ti epektona kadagiti annakyo. No maminsan pudno daytoy iti nasiksikap pay a pamay-an ngem ti pagarupenyo. Aniat’ mapasamak no nairuamen ti maysa nga ama a kumita kadagiti napipintas a babbai? Wenno ti maysa nga ina kunaenna, “Anian a nagguapo!” bayat ti ilalabas ti makaawis a lalaki? Dagita kadi a nagannak maparegtada dagiti tin-edyerda nga agbalin a nadalus. No maawiskayo a nangnangruna iti pisikal a langa, masdaawkayo kadi no dagiti annakyo ipangpangrunada dagiti nainlasagan a galad ngem dagiti kababalin, kinamanangaasi, napudno nga ayat, wenno ti dedikasion ti tao iti Dios?

Ti panangisuro kadagiti agtutuboyo iti kasapulan a maammuanda maipapan iti sekso ngarud ad-adut’ saklawenna ngem ti pagarupenyo. Dayta ramanenna ti kababalinyo, ti espiritu a pataudenyo iti pagtaengan, ti kinatulokyo a mangisuroyo a nasapa kadagiti agtutuboyo, agraman ti ulidan nga ipaayyo. Nalawag, amin daytoy sapulenna ti tiempo ken panagregget, ngem dakkel ti gunggona!

Dikay Pay Aya Naisuro Ida?

Ngem ania ngay no dandanin agmataengan dagiti annakyo, ket dikay pay naisalaysay dagitoy a banag kadakuada? Mabalinyo laeng a kunaen: “Pudno a nagbiddutak ta inurayko ti nakabaybayag a tiempo a panangisarita kadakayo kadagitoy a bambanag, ngem tarigagayak a maaddaankay iti kasayaatan a biag no mabalin ta padasekon nga isarita daytoy ita.”

Wen, nasaysayaat a salaysayen dagitoy a banag kadagiti annakyo no natataengandan ngem ti saan a pulos a dakdakamaten. Ti panangisuro iti moral kadagiti agtutuboyo ket nagpateg a rebbengen ken maysa a pribilehio. Kinuna ni Ron Moglia iti New York University: “Asinoman a nagannak a mangidian ti kalinteganna a makisarita iti anakna maipapan iti sekso ket ididianna ti maysa kadagiti kararagsakan a kapadasanna.”

No nabiit pay nga inapresiaryo dagiti moral a pagalagadan ti Dios ket ammo dagiti annakyo a dikay nagbibiag a maitunos kadagita idi napalabas, siguraduenyo a maawatanda no apay a nagbaliwkayo itan. Mabalin nga isingasingyo a basaenda daytoy a magasin ken kalpasanna iyurnosyo ti panangsalaysay iti impormasion. Dikay koma maupay no kuna ti agtutubo: “Ay, ammok amin dayta!” Saan a pulos maisukat dagiti kapanunotan a naala kadagiti kaeskuelaan, wenno kadagiti kaedad wenno ti kapadasan iti pannakidinna iti nasayaat a moral a pannakaiwanwan. Kinapudnona, ti kinaignorante mangiturong iti didigra.

Ti panangsanay kadagiti annakyo sapulenna ti dakkel a panangikagumaan, ngem natan-ok ti gunggona! Kas simple ken nalawag a kunaen ti Biblia: “Ti nalinteg a tao magna iti kinamatalekna. Naragsakto dagiti annakna kalpasanna.”—Proverbio 20:7.

[Ladawan iti panid 9]

Aniat’ isuro ti telebision maipapan iti sekso?

[Ladawan iti panid 10]

Ti di panangikankano kadagiti pagalagadan iti panagmaneho masansan a mangiturong iti serioso a parparikut, ket kasta met ti di panangikankano kadagiti pagalagadan iti nadiosan a kababalin