Aniat’ Naisangsangayan Unay iti Lienso?

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Ireland

MAITUREDYO kadi ti gumatang iti maysa a kawes nga aggatad iti $5,000? Idi maikapat a siglo K.P., dayta ti presio ti maysa a nangatot’ kalidadna a kawes a lienso kadagiti nadumaduma a deppaar ti Imperio ti Roma. Ti gatad katupagna ti sapul ti kangatuan tangdanna a managabel iti lienso iti 25 a lawas kadagidi a tiempo.

Itatta, ipatpateg pay laeng dagiti tao ti amin a kita ti nangangayed a produkto a lienso. Ket no napadasyon ti nagidda iti kama a naap-apan iti lienso ken nagabbong iti lienso iti napudot a klima, ammoyo nga adda naisangsangayan iti lienso. Aniat’ mamagbalin iti dayta a naisangsangayan unay?

Ti Nangrugianna

“Idi pay un-unana a panawen nga addan ti lienso, sipud pay idi kaaldawan dagiti Egipcio idi ugma,” kinuna ni Roy, ti direktor ti maysa a dibision ti Ulster Weaving Company. “Imbilangda dayta a sagrado gapu ta iti igid ti Karayan Nilo ti pagtubuanna, ket patienda pay a lienso ti pagan-anay dagiti didiosenda.

“Narayray la ketdi ti negosio ti lienso iti kaparanget ti Nilo,” intuloy a kinuna ni Roy. “Ti lienso nagserbi a kawes agpadpada dagiti sibibiag ken dagiti natay, tangay inus-usar dayta dagiti Egipcio iti panangisagana iti bangkay maipaay iti pannakaipumpon.” Ken panunotenyo laengen ti magastos iti dayta! Agarup 3 a metro a lienso laeng ti maaramid ti managabel iti makalawas, idinto nga agarup 900 a metro ti mausar iti pannakaitabon ti maysa nga ari!

Ti kinalagda ti lienso ket paneknekan dagiti rigis a nakalasat iti rinibribo a tawen kadagiti tanem dagiti Faraon. Ti lupot ket pagilasinan met ti saad ken dayaw, kas naipamatmat idi tinarigagayan ni Faraon iti Egipto a padayawan ni Jose. Kuna ti Biblia a “pinagkawesna iti lienso a nalapat.” (Genesis 41:42) Makapainteres, ti bangkay ni Jesus ket binungon ni Jose, maysa a nabaknang a tao iti Arimatea, iti nadalus, pino a lienso.—Mateo 27:57-59.

Karaman kadagiti Israelita a kimmuyog ken Moises a pimmanaw sadi Egipto dagidiay nasigo a managaramid iti lienso. Idi addada idiay let-ang, nangaramid dagitoy nga umaabel iti “nalapat a lienso a tinabid” a mausar iti pannakabangon ti tabernakulo.—Exodo 26:1, 31, 36; 35:35.

Tangay nalamiis ken komportable ti lupot, napateg la ketdi kadagiti Israelita dagiti kawes a lienso. Mainayon pay, nalaka dagitoy a labaan ken dalusan, talaga a pagimbagan no panunotenyo dagiti linteg idiay Israel a nangipaalagad iti panaglaba kadagiti pagan-anay maipaay iti kinadalus. (Levitico 11:25, 40; 13:34; 15:5-13; 16:4, 32) Maitutop ngarud nga idiay Biblia, ti “nadalus, pino a lienso . . . itakderanna dagiti nalinteg nga aramid dagidiay nasantuan.”—Apocalipsis 19:8.

“No malabaan ti lienso,” kuna ni Roy, “maikkat ti bassiusit a parutapna isu a lumamuyot manen, kanayon a nadalus. Gapu ta nalaglagda no nabasa, saan a madadael ti lienso uray no naynay a labaan.” Kasano ngarud ti pannakaaramid daytoy a naisangsangayan a lupot?

Panangsuysuy kadagiti Linabag

Idi damo, nasursuro dagiti tao ti agaramid iti pino a lienso manipud kadagiti linabag ti mula a lino. Saan a nalaka ti panangsuysuy kadagiti linabag a kamaudiananna maaramid a nangayed a lienso. Usigenyo biit no kasano ti pannakaaramidna, kas iti pannakaaramidna kadagiti napalabas a panawen idiay Ireland, nga iti adu a siglo nagbalin a sentro ti pagaramidan iti lienso.

Iti Abril wenno Mayo, maimula dagiti bukel ti lino babaen ti ima. Iti las-ud ti 16 a lawas, siaannad a mataraken dagiti mula bayat ti panagdakkelda agingga nga agbalinda a narapis a mulmula, a namurdongan kadagiti agkakapintas a sabsabong. Mabalinen nga anien dagiti mula iti tapus ti Agosto, no agbaliwen ti maris ti lino iti kayumanggi. Kalpasanna maparut dagiti mula. Apaman a maikkat dagiti bulong ken bukel (ti lana ti lino nagtaud kadagiti bukel), mangrugin ti narigat a trabaho a panangsuysuy kadagiti linabag.

Tapno masukto dagiti linabag iti ungkay ti mula, maiyuper dagiti ungkay iti danum iti agarup dua a lawas tapno malungsot ti natangken nga ukis ti ungkay. Sigun iti maysa nga autoridad, “daytoy a tukad [maawagan retting wenno panangiyuper] ket maysa kadagiti kangrunaan ken narigat a paset iti panangtaming iti lino.” Ti panagtakder iti pagat’ siket a nabuyok a danum, siaannad a panangaon kadagiti malunglungsot a mula, ken panangikagumaan a di matukkol dagiti atiddog nga ungkay ket pudno a nakaar-ariek!

Maiyaplag ti nabuyok a lino iti karuotan tapno mabilag iti dua pay a lawas. No nagangon ken narasin ti lino, matukkol ken mabatbat dagiti ungkay tapno masuysuy dagiti linabag. Daytoy a pamay-an ket maawagan scutching wenno panangbatbat. Kuna ti maysa a mannurat a sigun iti padasna “awanen ti ad-adu pay ti trabahona ngem ti kadaanan a pamay-an ti panangbatbat babaen ti ima.”

Panagabel iti Lienso

No nasuysuyen dagiti nasileng a linabag manipud kadagiti ungkay, matagud dagitoy tapno mapagsisina dagiti nakulkol a linabag. Dagiti ab-ababa mausarda para kadagiti nakerkersang a produkto, kas ti tali, iket, trapal, ken layag. Matibbi dagiti at-atiddog a linabag iti naisangsangayan kinalapatna a sinulid, nalaplapat ngem dagiti sinulid ti de lana wenno kapas, nga addaan kadagiti ab-ababa a linabag.

Maabel dagiti sinulid tapno agbalin a lienso. Nupay kasta, kasapulan ti kanayonan nga addang tapno ngumayed, pumudaw, lumamuyot, ken sumileng ti kaab-abel a simple a material. Kas pangarigan, masapul a maulit-ulit a mabatbat ti abel tapno madippit dagiti linabag. Sa maikulada ti abel.

Agdindinamag dagiti Olandes gapu iti kinalaingda iti arte ti panangileppas ken panangkulada. Inlawlawag ti maysa a mannurat: “Ti sistema dagiti Olandes, kas ti ar-aramidenda idiay Ireland, ket buklen ti walo wenno sangapulo nga aldaw a panangiyuper iti alkali (isbu ti baka wenno solusion a dapo ti aragan), ken panangbalnaw a sarunuen ti dua wenno tallo a lawas a panangiyuper iti gatas wenno babang, a sarunuen ti panangbalnaw, panangbatbat [babaen ti kayo a maso tapno sumileng] ken panangibilag ken panangpaangin.” Pito wenno walo a bulan amin ti mabusbos iti intero a proseso.

Siempre, itatta, dagiti makina ken sientipiko a pamay-an kissayanna ti trabaho ti tao iti panagaramid iti lienso. Gapu kadagiti moderno a pamay-an limmaka ken pimmartak metten ti panagaramid saan laeng a kadagiti simplet’ pannakaabelna a lienso no di dagiti pay narikrikut ti pannakaabelna, a kas dagiti maus-usar iti damask.

Ti sao a “damask” ket naadaw manipud “Damascus,” nga idi Edad Media, pinarnuay dagiti managabel daytoy naisangsangayan ti diseniona a lupot. Ti kinarikut ti panagabel iti damask ket makita kadagiti doyli nga impatulod ti maysa a managaramid a taga-Belfast ken Reina Victoria iti Britania idi 1887. Tunggal damask a doyli ket 43 a centimetro laeng ti kaatiddogna ken 38 a centimetro ti kaakabana, ngem tunggal maysa addaan 3,060 a gan-ay ken 4,012 nga undoy—uppat a kilometro a sinulid iti tunggal doyli!

Ngem tangay maymaysa met ti kolor amin dagiti sinulid, kasano ngarud nga agparang ti disenio ti lupot? Ni K. G. Ponting, iti librona a Discovering Textile History and Design, inlawlawagna: “Maparnuay ti kaaduan a disenio [iti damask] gapu iti panagbaliwbaliw ti pannakaiyanninaw ti lawag kadagiti gan-ay ken undoy. Ti damask a lienso, a ngangngani puraw a kanayon, agdepende a naan-anay iti daytoy nga epekto ti lawag.”

Inton maminsan a mangsukimatkayo iti lupot a lienso, awan duadua nga ad-addanto nga apresiarenyo ti trabaho ken kinaannad ti pannakaaramidna. Mabigbigyonto ti naammuan dagiti lallaki ken babbai iti rinibribon a tawen—a ti lienso ket pudno a naisangsangayan!

[Ladawan iti panid 23]

Nabilag a mulmula a lino