“Cybernetics”—Nagbalinen a Moderno ti Daan a Kadawyan

KAYATYO kadi ti mapan iti zoo? Mabalin nga agayek-ekkayo a makakita sadiay ti ina a baboon a mangkutkuto iti anakna, agpidut ti angpas iti dutdotna. Wenno nalabit kaykayatyo ti bumisita iti pagaramidan ti lugan. Namnamaenyo kadi a makita ti pagaspinganda sadiay?

Narigat, mabalin a kunayo. Kaskasdi, kadagiti moderno a paktoria ti kotse, nalabit makakitakayo kadagiti mekanikal nga ima nga agpidpidut ken agiyallatiw kadagiti piesa ken materiales a masangal. Pudno, usaren dagita a planta ti isu met laeng a prinsipio nga us-usaren dagiti baboon iti panangkutoda iti maysa ken maysa. Ti panangadal ti kasta a prinsipio maawagan cybernetics.

Mabalin a baro daytoy a siensia, ngem saan a baro ti sao. Iti napalabasen a rinibribo a tawen, nagsurat ni Homer maipapan ti ky·ber·neʹtes idi tukoyenna ti mangtimtimon ti barko. Inyaplikar kamaudiananna ni Plato dayta nga ebkas iti tao a mangririenda ti gobierno. No kasta, ania a talaga ti cybernetics? Kuna ti The World Book Encyclopedia a daytat’ “sanga ti siensia a mainaig ti panangtengngel ken panangiyallatiw ti impormasion,” agpadpada kadagiti sibibiag ken kadagiti makina. Ti mangiturturong ti maysa nga animal—ti sistema nerbiona—umasping kadagiti moderno a makina. Agandar dagiti paspasetna babaen ti panagbilinna, kanayon a panangipaay iti impormasion iti mapaspasamak, ken panangtengngel babaen ti panangbaliw no kasapulan.

Usigentayo ti ina a baboon no mangkuto. Makitatayo nga adut’ pakaipadaanna iti moderno a makina. Umuna birukenna ti angpas babaen ti matana. Bilinen ti utekna ti imana a mangikkat ti insekto manipud iti dutdot. Agtultuloy nga agbilin ti utek, siguraduenna a napidutna ti insekto a saan ket a maparut dagiti buok. Anian no agkulagtit ti urbon bayat a maar-aramid daytoy? Awan parikut, ta ti utek ti ina kabaelanna a tamingen ti rebbengenna, agmandar tapno matengngelna ti panagkulagtitna. Ti baboon ngarud addaanda ti nakamodmoderno a naisigud a panagbilin, panangiyallatiw iti impormasion ken panangtengngel. Adalen dagiti cybernetiko dagita nga automatiko a sistema ti panangtengngel kadagiti sibibiag nga organismo ken kadagiti makina. Ngem ania a kita dagiti makina?

Dagiti kaudian a pasilidad ti panangpataud ti kotse kaaduanna automatiko. Saan laeng a basta makina ti usarenda no di ket dagiti agandar a bukodda a makina a maawagan no dadduma ti robot.

Dagiti robot ket praktikal nga aplikasion ti cybernetics ta usarenda ti isu met laeng a prinsipio a panagbilin, panangiyallatiw ti impormasion ken panangtengngel ti ina a baboon. Dagitoy a prinsipio tulonganna ti robot a mangiturong iti aramidna ket iti kasta atiwenna dagiti dadduma nga alikamen ti mekaniko. Ngem kasano a nagteng ti cybernetics iti tukad ti robot, iti kasta mangpataud ti naiduma a tema a maikari a bigbigen?

Manipud kadagiti Kararet Agingga kadagiti Robot

Ikagkagumaan ti tao iti intero a historia nga ikkaten manipud biagda dagiti makauma ken maulit-ulit a trabaho babaen ti panangusar ti makina. Ngem siempre, kasapulan pay laeng dagiti immuna nga alikamen ti mangpaandar kadakuada tapno agpanunotda. Iti kasta, ti ligay, aspiki, wenno kararet mangpapigsa ngem sapulenna ti panangsiput ti tao. In-inut, naimbento dagiti nabileg a makina, a paandaren ti danum, angin, wenno alingasaw. Ngem kaskasdi a rukoden ti tao ti patauden ti alikamen, mangibagay ken mangimaton iti dayta. Isu a kasapulan ti maysa a sistema a mangsiput ti panagandar ti makina. Maaramid kadi dagiti makina nga agandar a bukodda, uray bassit laeng a pasetda?

Ti utek ti ina a baboon saanna la a mandaran ti imana no di ket kanayon a mangurnong iti report a naibatay iti makita ti matana. Saan a kasapulan toy napinget nga animaltayo ti mangibaga kenkuana no sadino ti ayan ti sumaruno nga insekto ken no kasano ti panangikkatna. Addaan ti naisigud a sistema ti panagbilin, panangiyallatiw ti impormasion ken panangtengngel a mamagtignay kenkuana a bukod. Ti makina a mangsiput ti bukodna nga aramid rebbeng nga addaan kadagitoy a naisigud nga automatiko a sistema.

Ti panagbalbaliw ti industria a nangrugi idi naladaw a maika-18 a siglo nangipaay ti regget a mangpataud kadagiti automatiko a makina. Kas pangarigan, ti steam engine naparang-ay babaen ti imbension ni Watt a centrifugal governor. Babaen ti panangpaliiw ti kapartak ti makina (panangiyallatiw ti impormasion) ken panangbaliw iti makin-uneg a balbula ti alingasaw (panangtengngel) mataginayon ti panagsengngaw ti makinana iti naituding a kapartak (panagbilin). Ngarud ti kapartak daytoy a makina ket automatiko a matimbeng, nga awan ti mangsipsiput.

Ngem saan laeng a kutuan ti ina a baboon ti urbonna; taraonanna ken itugotna pay met bayat ti pampannagnana. Ti automatiko a sistema ti panangtengngelna ket maibagay la unay ta ti anakna makapagtalek iti inana iti amin a kasasaad. Nadisenio kadi ti makina iti kasta a pannakaibagay? Kasapulanna ti maysa a mangtengngel a sistema a mangiringpas ti nagduduma a di agnanaig a rebbengen. Nanipud tawtawen 1950 ti siensia ti cybernetics pinadpadasna a sabten daytoy a pakasapulan. Ti maysa a resulta ti panangpadasda isu ti moderno a robot.

Robot—Ti Bunga ti Cybernetics

Ti sao a robot nagtaud iti Czech a termino a kayatna a sawen “napilit a trabaho.” Iti daytoy a siglo, nagbanag a ti kaipapanan ti “robot” ket “uliten nga iprograma, nawadwad-usarna nga alikamen a nadisenio a [maipaay] iti nadumaduma a trabaho.” Adu a robot ti industria ti papaandaren ti kompiuter. Adu a trabaho ti naiprograma kadakuada ket maulit a maiprograma mientras agbaliw ti trabaho a naituding. Naibagan iti napalabas nga agingga iti 80 porsiento ti robot ti mabalin manen a mausar iti sabali a trabaho mientras napabaro dagiti naiserrek a programa iti kompiuterna maipaay ti baro nga annongen.

Kasano ti panagtignay ti robot ti industria? Usaren dagiti agad-adal ti cybernetics kadagiti robot ti isu met laeng a kita ti sistema ti panangtengngel a napaliiwtayon iti ina a baboon, nga addaan ti panagbilin, panangiyallatiw ti impormasion ken panangtengngel. Iti pangrugian, maiserrek dagiti agsasaruno a bilin iti memoria ti robot. Kalpasanna, no agandar ti makina, dagiti bilin manipud iti memoriana ti mangmandar no ania ti aramidenna. Maysa nga instrumento ti makina ti mangiyallatiw iti impormasion iti mapaspasamak. Iti memoriana, maysa a panangidilig iti mapaspasamak iti dati a bilin pataudenna ti bilin a rugianna ti sumaruno a trabaho. Dagita a makina mabalinda ti agiduron, agguyod, agtiritir, agingato, agibaba, agpuligos, wenno uray pay agpinta, agwelding, agikarga, agipempen, ken agiyakar.

Maysa kadagiti adu nga industria a mangusar ti cybernetics ken ti robot isu ti panagsangal ti kotse. Daytoy inlisina dagiti trabahador manipud napeggad nga aglawlaw gapu iti pudot, asuk, wenno ariwawa. Nalagip ti maysa a mekaniko ti planta ti kotse dagiti kasasaad 30 a tawenen ti napalabas, kunana: “Nagipempenak kadagiti kinahon nga engranahe ket dayta pinagkubanak. Dayta a [trabaho] ket aramidenen ti maysa a robby itatta.”

Ti Katan-okan a Cybernetician

Kaskasdi, ti panagrang-ay iti tay-ak ti cybernetics dina koma kullaapan ti panangbigbigtayo iti kinapudno nga uray dagiti moderno unay a tengtenglen ti kompiuter a robot ket aramidenda laeng dagiti naiprograma kadakuada nga aramidenda. Agpadpada ti programa ken ti makina ket dinisenio ti tao. Ania ngarud, ti makunatayo maipapan iti sistema nerbio ti tao? Nakalawlawag natantan-ok nga amang ti kalidadna.

Kuna ni Norbert Wiener, maysa a nangirusat ti cybernetics: “Awan sabali a makina a pagkuenta a makalab-aw ti ekonomia ti pigsa ti utek. . . . [Ti tao addaan] ti kasayaatan ti pannakasangalna a sistema nerbio” kadagiti amin a sibibiag ditoy daga. Nalawag, mangipaay ti tao ti nagsayaatan a pangarigan iti sistema ti panagbilin, panangiyallatiw ti impormasion ken panangtengngel. “Ti pannakaiyallatiw ti impormasion iti sistema nerbio narikrikut ngem ti kadadakkelan a kangrunaan nga opisina ti telepono,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica, ket innayunna: “Ti panangrisut ti utek ti tao iti parikut ket lab-awanna iti kasta unay ti kabaelan dagiti kabibilgan a kompiuter.”

Ngarud, amin a dayaw, mapan iti Nangdisenio ti tao, ni Jehova a Dios, a rebbeng nga isut’ kadadayagan a cybernetician nga adda pay laeng. “Iti nakaam-amak a pamay-an nakaskasdaaw ti pannakaaramidko,” insurat ni David iti Salmo 139:14. Tunggal nasalun-at a tao nakabalan ti sistema nerbio a mangtignay kenkuana a mangsanay iti aramidna. Alisto a maparang-ay dagiti dadduma a paglaingan. Pudno nga ay-ayam laeng ti ubing ti mangpidut kadagiti bambanag ken mangiyallatiw kadakuada. Dadduma a paglaingan, kas ti panagsakay ti bisekleta ken panagtokar ti piano, kalikagumanna ti panagsanay.

Talaga a nalaka nga ibagay ti sistema ti panangtengngel ti tao. Mausar pay a mangipaay ti moral a panangiwanwan. Iparegta ti Biblia idiay Efeso 6:4 kadagiti nagannak a taraonanda ti utek ti anakda kadagiti nalinteg a moral a pagalagadan, ti pamay-an a maawagan a “panangiturong-panunot.” Ti nawadwad a pempen dagiti moral a pagalagadan maiturongna ti ubing nga agaramid ti pangngeddeng ken matulongan a mangiwardas iti bukodna nga aramid.

Ti sao a ky·berʹne·sis masarakan iti 1 Corinto 12:28. Ipamatmat ti termino ti “abilidad a mangiturong,” wenno kas kuna ti Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, kasta “dagidiay agserbi a mangiwanwan” iti uneg ti kongregasion. Uray ti kongregasion Kristiano mabalin nga agtignay kas maysa a sistema ti cybernetic, nga addaan kadagiti teokratiko a kalat ken pagalagadan. Tunggal kameng addaan gundaway a mangiturong kadagiti aramidda a naibatay kadagiti pagalagadan a nailanad iti Biblia.

Gapuna ti cybernetics ket pudno a kas iti kalakayen ti panamarsua. Siempre, ti ina a baboon saanna nga ammo dayta, wenno di maseknan. Ngem kas masirib a parparsua ti Dios, apresiarentayo ti nakaskasdaaw a sagut a naisigud a sistema ti panangtengngel. Babaen ti siuumiso a panangusar iti dayta, mabalin nga usarentayo dagiti saguttayo a pakaidayawan ti Katan-okan a Cybernetician, ni Jehova a Dios.

[Picture Credit Line iti panid 21]

BMW Werkfoto Nr. 88090