Sakit a Chagas—Agek ni Patay
MAYSA a doktor a taga Brazil, ni Carlos Chagas, impanaganna ti naganna iti sakit a naammuan iti medisina a kas trypanosomiasis idiay Sud America. Natakkuatanna dayta idi 1909 idi insinana ti maysa a mikroskopiko a parasitiko nga organismo a naawagan trypanosome. Narigat nga idayagnos ti sakit ta kalpasan ti iseserrek dagitoy a maysa-selula a parasito iti dara ti tao, kaaduan kadakuada ti pumanaw iti dara ket aglemmengda kadagiti selula ti bagi ket saan a nalaka nga ilasin.
Apaman nga addan iti uneg ti selula, nakaparpartaken nga umadu ti trypanosome, ngem nagduduma dagiti sintomas ti sakit. Dadduma a biktima awan ti pakailasinan nga addaanda iti sakit, ngem kadagiti dadduma di agbayag kasta unayen ti pannakadadael ti ballaibi, ti dalem, dagiti lymph node, ken uray pay ti utek. Idiay Sud America dayta met ti kangrunaan a gapu iti ipapatay manipud iti sakit ti puso kadagiti tao a nababbaba ngem 40 ti edadda. Awan pay laeng ti magun-odan nga agas a pangagas iti sakit, ngem ti Imperial College ti Londres aktibo unay a mangar-aramid iti panagsirarak kadagiti molekula tapno mangpataud iti maysa.
Ipadamag ti World Health Organization a 90 milion a tattao ti agpegpeggad iti sakit a Chagas idiay Central ken Sud America, ket adda agingga iti 18 milion ti naimpektaranen. Kasano a maawit ti sakit? Maiyakar dayta kadagiti tao babaen kadagiti aso ken pusa, ngem gagangayen babaen ti vinchuca, maysa nga insekto a naawagan met a kas mammapatay, wenno umagek a kiteb, agsipud ta bayat iti rabii agtinnag iti biktimana tapno mangan iti nalukneng a lasag iti rupa, gagangay iti aglawlaw ti tengnged wenno mata.
Saan a nasakit ti kagat ti insekto. Apaman a nabsogen iti dara, ibatin ti kiteb dagiti naimpektaran nga iblengna iti biktima. No maledled dayta iti nagkagatanna, babaen man iti insekto wenno ti biktima, a mabalin nga agkudkud a dina pagaammo nga isut’ nakagat, dagiti ibleng mulitanda ti dara. Di nakapapati, dadduma a Mexicano makuna a kankanenda pay laeng dagiti umagek a kiteb kas pangparasuk ti rikna ket maimpektaranda iti trypanosome kas resultana.
Naawagan ti sakit dagiti napanglaw, ti sakit a Chagas ket gagangay a sakit kadagiti laeng napanglaw a lugar a sadiay ti kiteb nalaka nga umadu kadagiti berri dagiti diding ti pitak a kalapaw. Ngem kadagiti kallabes a tawen nagbalinen a nasaknap kadagiti narang-ay a siudad, kas iti Rio de Janeiro. Apay? Agsipud ta dagiti tao manipud kadagiti aw-away a naimpektaran iti sakit umayda mangidonar iti dara. Rinibribo a kabarbaro nga addaan iti sakit a Chagas ti naipadamag idiay Brazil iti tinawen, a matunton a direkta iti panangiyalison iti namulitan a dara. Dagiti umakar a trabahador manipud idiay Sud America mangpatpatauddan iti pakaseknan idiay Estados Unidos, a sadiay dadduma a banko ti dara ti namulitanen.
Ti kinadalus, nasayaat a pagtaengan, ken umiso a panaglinlinis dagiti kangrunaan a kasapulan iti panangpasardeng iti nasaknap nga iyaadu ti bilang ti umagek a kiteb. Ket para kadagiti Kristiano ti bilin nga “umadayo . . . iti dara” kaipapananna a tungpalenda ti ibagana. Ti panangtungpalda iti dayta ket makaispal-biag.—Aramid 15:20.