Tarigagayan Kadi ti Anakyo ti Taraken?
DAGITI ubbing iti isuamin a paset ti lubong maawisda kadagiti taraken. Ket anian a nagadu ti pagpilianda! Ti trese años a ni Tabitha, kas pangarigan, mangtartaraken iti guinea pig. Ti singko años a ni Naomi addaan iti puraw a marabutit. Ket ti pagay-ayat ti 15-años a ni Bobby-John ita isu ti maysa a joey—maysa a kabáyan a kangaroo. “Isut’ addaan iti bukodna a basket ket agkukot iti dayta a kasla isut’ adda iti supot ti inana,” ilawlawag ni Bobby-John. “Dina unay kayat ti paub-ubba, ngem isut’ nagpintas.”
Pagay-ayat met dagiti adu a nataengan dagiti taraken. Ket ti panangpaamo ken panangtaraken kadagiti animal ket manipud pay idi ugma. Dagiti Egipcio, kas pangarigan, ti nangpaamo kadagiti pusa ken baboons. Kalpasanna adda ti emperador ti Roma nga addaan idi iti naisangsangayan a taraken—maysa a leon a managan Scimitar. Pagay-ayatna ti tarakenna a pusa ta agtugaw a kaduana iti lamisaan a panganan ken naturog iti sakaanan ti kamana iti rabii. Sanayen met dagiti Romano dagiti aso ken bakes. Maysa a nalatak a paglinglingayan isu ti pannakakita kadagiti bakes nga agsakay iti bukot dagiti aso wenno agmaneho kadagiti karuahe.
No sanayen a naimbag ken iturong dagiti nagannakda, dagiti ubbing makasursuroda a mangaywan a naimbag kadagiti tarakenda. Mabalin a maikkanda iti rebbengen a mangpakan ken mangaywan kadakuada. Ti kaadda dagiti taraken makaisuro met a naimbag kadagiti ubbing. Kas naibaga iti The New Encyclopædia Britannica, “ti panangaywan kadagiti taraken mangipaay iti gundaway a mangisuro kadagiti ubbing iti nasinged a pannakainaig ti pribilehio iti rebbengen ken kasta met ti maipapan iti sekso. Madlawton ti panagasawa, a sarunuen ti panagsikog ken dagiti nadumaduma a parikut a nairaman iti panagpasngay ken panangaywan kadagiti urbon.”
Dagiti nagannak inusardan dagiti taraken a mangipakita kadagiti annakda ti umiso a panangmatmat kadagiti amin a sibibiag a bambanag—agbalin a saan a naranggas wenno mangpataud iti panagsagaba ti taraken, kas pangarigan, saan a pulos nga ipalubos a mabisinan wenno agbalin a nadungrit. Adtoy met ti praktikal a pamay-an a panangipakita kadagiti ubbing ti sirib ken ti kinasigo ti Namarsua kadagiti animal, isu a nangaramid iti tunggal maysa “sigun iti kakikitada.”—Genesis 1:24.
Ngem dagiti ubbing masansan a maumada iti rebbengen wenno makalipatda. Nalaka laeng a mapukaw ti panagregget ti maysa nga agtutubo iti taraken. Ti pagay-ayatna ita a lawas nalaka laeng nga agbalin a pakasikuran iti sumaganad a lawas. Gapuna, dakayo a nagannak, no pampanunotenyo nga ikkan ti rebbengen ti anakyo a mangaywan iti taraken, laglagipenyo a dakayo a nataengan, ti masapul a mangibaklay iti kamaudianan a rebbengen.
Nasken ti Umiso a Panagdaldalus
Ti panagdaldalus ket napateg para kadagiti taraken, ngem napateg met—nga ad-adda pay—kadagiti annakyo. Dagiti tangkal ken kulongan ti taraken masapul a mataginayon a nadalus, ket dadduma a taraken masapul a kanayon a maeskoba ken madigos. Masapul met a mausig ti kasansan ti panangiggem wenno panangubba kadagiti animal. Laglagipenyo nga usaren dagiti adu nga animal ti dilada a labakarada, nga usarenda dayta iti amin a paset ti bagida. Ket nupay nakabalanda a mangtaming kadagiti amin a mikrobio a maipaunegda, dagiti ubbing ket saan. Dikay paregtaen ti anakyo a mangbisong iti maysa nga animal.
Dagiti taraken masapul nga adda bukodda a pinggan ket dida koma mapalubosan a mangdilpat kadagiti plato nga us-usaren dagiti tao. Daytoy ket nakapatpateg a banag, ta dagiti animal ken tumatayab aduanda kadagiti sakit a mabalin a maiyakar kadagiti tao no saantayo nga agannad. Ken adu a taraken ti kumagat. Pudno a dadduma kadagitoy a sakit ti saan a nakaro ken mabalin a masansan nga agawanto laeng a di madmadlaw wenno mabalin nga agtaud dayta iti dadduma a nakaigapuan a saan a ti taraken. Ngem dadduma a saksakit ti pagangsan ken gagatel ti kudil ti gagangay a maala kadagiti taraken. Dadduma a saksakit ti nakarkaro ken mabalin a makapapatay. “Dagiti taraken a pusa impektaranda ti agarup 3,300 a dandani agpasngay nga inna iti tinawen iti toxoplasmosis, nga agbanag iti 15 porsiento nga ipapatay dagiti kayyanak,” kuna ti U.S.News & World Report.
Isuro Kadagiti Ubbing a Saan a Tattao Dagiti Taraken
Bayat a kumaro ti panangipateg dagiti ubbing kadagiti taraken, masapul ti panagannad a dida aglablabes ket rugianda a tratuen dagiti tarakenda a kas padada a tao wenno kas addaan kadagiti kababalin ti tao wenno kapadada iti pannakaawat. Daytoy pataudenna ti nakaro a pannakaupay no lumakayen ti taraken ket matay wenno nalabit matay gapu iti aksidente.
Siempre, daytoy ket saan laeng a banag a masapul a maisuro kadagiti ubbing. Masapul met nga agannad dagiti nataengan iti daytoy a banag. Kadagiti dadduma a kaso ti taraken maaprosan ken matrato a kas iti maysa a maladaga wenno maysa a bassit nga ubing. Mabalin a nalaka a tuladen dagiti ubbing dagiti mapaliiwda nga ar-aramiden dagiti nataengan, a kasta unay ti panangipategda kadagiti tarakenda.
Gapuna masapul a salimetmetantayo ti natimbeng a panangmatmat kadagiti taraken ken isuro dagiti annaktayo a kasta met ti aramidenda. Tulongan ida a makakita a dagiti taraken ken amin dagiti sibibiag a parsua ti Dios addada ditoy a pakaragsakan ken usaren ti tao. Ngem masapul nga agannadtayo a ditay pulos itan-ok dagiti animal ken tumatayab iti natantan-ok a paset ngem ti pinanggep ti Dios. Saan a panggep ti Dios nga agbiag nga agnanayon dagiti animal. Ti limitado a panagbiagda ket saan a maigapu iti basol ni Adan ken ni Eva ken ti nagbanaganna a natawid a basol ken ipapatay, kas iti kaso dagiti tao.—Roma 5:12; 2 Pedro 2:12.
No maaywanan dagiti taraken iti umiso a lugarda, dagitoy ket nakaay-ayat a sagut manipud iti Dios nga agpaay a pakaragsakan ti tao. Ket saan laeng nga agpaay kadagiti ubbing. Adu a malidliday, agsakit, ken nataenganen a tattao ti nagunggonaan ken naragsakan manipud iti panangipategda kadagiti taraken. “Kunaen dagiti managsirarak nga, iti dadduma a kasasaad, dagiti taraken—wenno, no pilien dagiti dadduma, ‘dagiti kadua nga animal’—mapasayaatda ti panagandar ti puso ti mangtartaraken kadakuada, papartaken ti panagimbag iti pannakaatake ti puso, bang-aranna ti panagdanag ken pababaenna ti presion ti dara,” kuna ti pagiwarnak nga AARP News Bulletin.
Agtaraken Wenno Saan?
Ania ngarud ti aramidenyo, no dawaten ti anakyo ti maysa a taraken? Masapul nga ikeddengyo, a laglagipenyo dagiti amin a pagimbagan ken pagdaksanna. Dagiti banag a kas ti lugar a pagnanaedanyo, ti gastos iti umiso a panangaywan ken panangpakan iti taraken, ti edad ti anakyo, ken ti tiempo a kasapulan a mangtarabay iti umiso a pannakaaywan ti animal masapul a mausig a siaannad.
Ngem no ikeddengyo a makagunggona iti anakyo ti maaddaan iti taraken, laglagipenyo ti immunan a balakad. Kalpasanna, no adda taraken ti pamilia, apay a dikay tagiragsaken dayta a naan-anay? Aywananyo dayta a naimbag, ket isuroyo ti anakyo a mangaramid met iti kasta. No maaywananda iti lugarda, saan laeng a makatulong ken makaparagsak a kadua dagiti taraken no di ket makaay-ayoda a pammaneknek iti makaawis a kinanadumaduma, ti awan-patinggana a pannakabalin ti manangipateg a Namarsua.