Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Ti Ngay Panagpalpallailang?

DAGITI pagay-ayaman iti video, restaurant, kanto, dadakkel a tiendaan​—kadagiti nabaknang ken napanglaw a sangakaarrubaan​—ti nagbalinen a pagayuyangan dagiti agpalpallailang nga agtutubo.

Dagiti shopping mall ti nalatak a pagpalpallailangan idiay Estados Unidos. Adu nga oras nga agpalpallailang sadiay dagiti grupo ti agkakabarkada nga agtutubo. “Kanayon a lugar a pagayuyangan dagiti mall,” kunaen ti maysa a balasitang, “gapu ta adut’ pagpasiaran sadiay, ken adut’ pagpasikatam​—kas kadagiti babbarito!”

Awan mall iti lugaryo? Gapuna mabalinen ti maysa a bakante a lote wenno idiay kanto. Kunaen ti 15 ti tawenna a ni Tari: “Mapankami nga aggagayyem iti dadduma a dadakkel a pagparkingan iti asideg a parke, agtugaw kadagiti hood ti kotsemi ken agpapatang iti sumagmamano nga oras.”​—Magasin a ‘Teen, Setiembre 1990.

Siempre, gagangayen ti panagpalpallailang. Dakamaten ti Biblia dagiti tao idi ugma nga agtataripnong kadagiti pangpubliko a lugar ket “awan ti sabali a sanguenda no di agsao wenno agdengngeg iti baro a banag.” (Aramid 17:21) Ngem apay a nalatak unay daytoy kadagiti agtutubo ita?

Sigun iti libro a The Adolescent, ni F. Philip Rice, “ad-adda a marikna [dagiti agtutubo] a masapul a makibarkadada. Kayatda a magustuan ida dagiti kapatadada.” Gapuna, ti panagpalpallailang ti kasla mangsupusop iti pannakasapul iti kaunay-unay wenno panangandingay.

Ipapan ti dadduma nga agtutubo a daytat’ pangparmekda laeng iti pannakasikorda. Ilawlawag ti agtutubo a ni Michelle: “Makapasikor ti agtugtugaw lattan idiay balay no rabii. Kayatmo ti rummuar ken agragragsak gapu ta no saan matuokanka iti dayta a rabii.” Kunaen ti 16 ti tawenna a ni Ed a ti panagpallailang ti “masapul nga aramidem tapno maliklikam ti gulo.” Ngem kasta kadi nga agpayso?

No Agpallailang ti Tattao

Saan nga iparit ti Biblia ti agragragsak a kadua dagiti gagayyem. Ngem mamakdaar: “Ti makikuyog kadagiti masirib a tattao masiribto, ngem ti makikuyog kadagiti maag pagsikorannanto.” (Proverbio 13:20) Ita, mano kadagiti agtutubo nga agis-istambay kadagiti kanto ti makuna a masirib​—nga addaan napudno a panagraem kadagiti prinsipio ti Biblia? Mabalin a saanda met a manangriribuk, ngem ti dakkel a grupo dagiti di maiwanwan nga agtutubo agraman ti napaut a panagpallailangda ti nalaka laeng nga agbanag iti riribuk.

Gapu itoy, saan unay a nasayaat ti panangdakamat ti Biblia iti panagpallailang. Usigenyo idi sinarungkaran da apostol Pablo ken Silas ti siudad ti Tesalonica. Dagiti bumusbusor iti Nakristianuan a mensahe “nangalada kadagiti dakes a tattao kadagiti plasa [“bayanggudaw,” Today’s English Version] ket riniribukda ti ili.” (Aramid 17:5) Sigun iti Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, dagitoy a dakes a tattao kadagiti plasa isuda dagiti “kanayon nga adda idiay paglakuan, isu nga agpalpallailangda laeng.” Gagangay kadi dayta kadakayo? Talaga nga awan interes dagitoy a bayanggudaw iti mensahe ni Pablo, ket gapu ta awan nasayaat a maaramidanda, nalakada laeng a magargari a mangriribuk.

Kinapilio ken Kinaranggas

Amirisenyo ita no nalaka met laeng a maigullo iti riribuk ti aguummong a grupo dagiti bayanggudaw nga agtutubo. Awan ti mangigakat iti riribuk. “Adut’ mabalin a mapasamak,” kunaen ti 16 ti tawenna a ni Ken nga agpalpallailang iti pagparkingan ti eskuelaanda. “Agtugawkami iti kotsemi sakam agiinnangaw iti naalas wenno agiinnistoria maipapan iti panagdeytmi iti kasungani a sekso.” Wen, ti nagkakanat a panagpapatang maipapan iti isport, musika, ken ti kasungani a sekso ti mabalin a makalinglingay iti amin. Ngem masansan a mauma dagiti agtutubo iti panagpapatang laeng.

Ipadamag dagiti managsirarak a da Mihaly Csikszentmihalyi ken Reed Larson: “Ulit-uliten nga iladawan [dagiti agtutubo] dagitoy [a panagpalpallailang] kadagiti termino a ‘nalaaw,’ naariwawa, naringgor, ken nariribuk. . . . Adda banag a mangpariribuk iti panagiinnistoria dagiti agkakapatada, nupay saan a nairuam dagiti agtutubo iti dayta. . . . Dagiti nalaaw nga aramid iramanda ti panangpataray iti lugan, panagbibinnugkaw, panangipurruak kadagiti ongaong a lata iti paraangan ti tattao, ken panaglalaban.” (Kuami dagiti italiko.)​—Being Adolescent.

Pudno, mabalin a dikay nairuam nga agaramid iti minamaag nupay ar-aramiden dagiti gagayyemyo. Ngem mapilitankayto a mangaramid iti dakes no makikadkaduakayo kadagiti managdakdakes. (1 Corinto 15:33) Ken uray pay no agkedkedkayo a makiraman iti kinalaawda, mabalin a saan a nasayaat ti panangmatmatto ti dadduma iti kaaddayo sadiay. Kasta ti napasamak iti agtutubo nga agnagan Dina, balasang ti Hebreo a patriarka a ni Jacob.

Dimmakkel ni Dina nga agdaydayaw ken Jehova a Dios, nupay nagtaeng ti pamiliana idiay Canaan​—daga a nalulok iti sekso ken idolatria. Gapuna, inkagumaan a linimitaran ni tatangna a Jacob ti pannakilangenna kadagiti imoral a Canaanita babaen ti panangikabilna iti sapawna iti ruar ti siudad ti Siquem ken nagkali iti bukodna a bubon. (Genesis 33:18; Juan 4:12) Ngem ni Dina “rimmuar a kumita kadagiti annak a babbai ti daga,” nalabit a masansan. (Genesis 34:1) Mabalin a minatmatan ni Dina ti panagpallailangna a kadua dagiti Canaanita a saan met a dakes. Ngem agdindinamag ti kinalulok dagiti Canaanita. Isu nga idi nasirpatan ti maysa a Cananeo nga agnagan Siquem ni Dina a makikadkadua kadagidi a babbai, isut’ “innalana ken nakikaidda kenkuana ken pinarukmana.”​—Genesis 34:2.

Iti umasping a pamay-an, ti panagpalpallailang a kadua dagiti dakes ti kababalinda mabalin a mangituggod kadakayo iti riribuk. Malagip ti maysa nga agtutubo a ni Leonard a nupay isut’ dimmakkel kas Kristiano, nangrugi a “nakikadkadua kadagiti rebelioso. Agpasia-pasiarkami ken uminum iti beer​—nupay di pay koma maipalubos. Idi agtawenak iti 18, agus-usarakon iti marijuana.”

Ti Kasayaatan a Pangusaran iti Tiempo

Impakita ti maysa a panagadal nga 44 porsiento kadagiti napagsaludsodan nga agtutubo ti mangbusbusbos iti tallo inggat’ lima nga oras wenno nasursurok pay iti tunggal ipapanda iti maysa a shopping mall; 14 porsiento ti mangbusbos iti innem nga oras. Ngem imbes a sayangenyo ti tiempo iti panagpalpallailang, ti masirib nga agtutubo ‘kailalaan[na] ti naingundawayan a tiempo ta dagiti aldaw dakesda.’​—Efeso 5:15, 16.

Maap-apektaran kadi ti schoolwork ken trabahoyo idiay balay gapu iti panagpalpallailangyo? Dagiti ngay naespirituan nga aramidyo​—ti panagadalyo iti Biblia, Nakristianuan a gimgimong, ti panangasaba iti dadduma? Maliwliwayanyo kadin dagita a rebbengen? No “aduankayo iti aramid iti Apo,” awanto ti panawenyo nga agpalpallailang.​—1 Corinto 15:58.

Makapasalun-at a Pagpilian

Maysa a napateg a paset ti biag ti panagaliwaksay. (Eclesiastes 3:4) Ngem ti panagpalpallailang saan nga isut’ kakaisuna a mangyeg ragsak. Kunaen ti maysa a balasitang nga agnagan Lucy: “Maragsakanak nga agmaymaysa. Pagay-ayatko ti agbasa, ket tinulongannak daytoy a maaddaan iti interes iti historia, kultura, ken pagsasao ti nadumaduma a pagilian. Agpasiarak no kua kadagiti museo ken galeria, agdait ken agluto. Paggugustok met ti agdrowing ken agsurat, ket no dadduma, agputarak pay iti daniw.” Saan, di makapadukot ti panagmaymaysa.

Ti pamiliayo ket mabalin a gubuayan pay iti makagunggona a panagaliwaksay. Ita, sakbay a dikay anamongan daytoy a kapanunotan, imdenganyo ti barito nga agnagan iti Jack. Malagipna: “Kanayon nga adda iplano dagiti dadakkelko nga aramidenmi. Mapankami ag-ice-skating ken ag-roller-skating; agpasiar kadagiti parke, zoo, ken museo. Uray ti panagdalus iti arubayan wenno balay ket makaparagsak no aramidenmi dagita a sangkapamiliaan.” Nalabit saanen a nakairuaman ti pamiliayo nga aramiden dagiti banag a sangsangkamaysa. No kasta, apay a diyo planuen ti agpasiar a kadua ti pamiliayo? Mabalin nga ad-adda a matagiragsakyonto dayta ngem iti namnamaenyo!

Saan a kaipapanan daytoy a saan a makaparagsak no dagiti kapatadayo ti pakilangenanyo​—kas no agpapatangkayo wenno agaliwaksay a sangsangkamaysa. Ngem pilienyo dagiti agbalin a gagayyemyo. Kunaen ti maysa a barito nga agnagan Enrique: “Nairuamak nga agpallailang a kadua dagiti agtutubo a taga lubong, ngem idi indedikarko ti biagko nga agserbi ken Jehova, nakikaduaakon kadagiti agtutubo iti kongregasion. Nangasabakami a sangsangkamaysa, nagay-ayam iti bola a sangsangkamaysa​—inkagumaak nga aramiden ti kasayaatan agpaay kadakuada.”

Uray ni Shelleace ket dati nga agpalpallailang a kadua dagiti dakes ti kababalinda nga agtutubo. Malagipna dagiti dati a gagayyemna: “Awan panggep ken direksion ti biagda. Narigatanak met a simmina kadakuada, ngem idi nairuamakon, nakikaduaak kadagiti nasayaat ti kababalinda. Idi laeng a rimmang-ayak iti naespirituan.”

Nupay no mabalin a makaparagsak no dadduma wenno makapagagar ti panagpalpallailang, saan a makatulong dayta iti espiritualidadyo, no di ket ad-adda a pagpeggadennakayo. Agmasiribkayo. Panunutenyo dagiti nasaysayaat a pangbusbusan iti tiempoyo.

[Ladawan iti panid 13]

Ti kadi panagpalpallailang ti kasayaatan a pangbusbusanyo iti tiempoyo?