Ania ti Rasa?

RASA! Aniat’ ipalagip ti sao kadakayo? Iti dadduma a tattao, kaipapananna ti panangidumduma ken panangirurumen. Kadagiti dadduma, kaipapananna ti gura, panagderraaw, ken panangpapatay pay.

Kadagiti panagderraaw iti rasa idiay Estados Unidos agingga kadagiti panangidumduma iti rasa idiay Sud Africa, kadagiti gubat dagiti etniko a grupo idiay Makindaya nga Europa agingga kadagiti panagdadangadang kadagiti lugar a kas iti Sri Lanka ken Pakistan​—naisentron iti rasa dagiti nakaad-adu a panagsagaba ken panangdadael ti tao.

Ngem apay a kastoy ti kasasaad? Uray pay kadagiti daga a sadiay kasla mapalubosan dagiti tattao iti dandani isuamin a banag, apay a sensitibo unay nga isyu ti rasa? Aniat’ mamagbalin iti rasa a mitsa a mangtignay iti kasta unay a riribuk ken panangirurumen? Iti simple a pannao, apay a di makapagtunos dagiti tattao a nagduduma ti rasada?

Tapno masungbatan dagitoy a saludsod, masapul nga ammuentayo ti ad-adu pay ngem no ania ti rasa ken no ania ti nagdudumaan dagiti rasa. Masapul met a maawatantayo ti paset ti historia kadagiti agdama a relasion ti rasa. Ngem umuna a kitaentayo no ania ti ibaga ti siensia kadatayo maipapan itoy a tema.

Ti Parikut iti Pananglasinlasin Kadagiti Tao

Nagduduma ti pisikal nga itsura dagiti tattao nga agnanaed iti nagduduma a paset ti lubong. Iraman dagitoy ti kolor ti kudil, sukog ti rupa, kapuskol ti buok, ken dadduma pay. Dagita a pisikal a nagdudumaan ilasinda ti maysa a rasa iti sabali.

Gapuna, gagangayen a saritaen ti tattao dagiti puraw ken nangisit, a ti tuktukoyenda isu ti kolor ti kudil. Ngem awagan met dagiti tao [ti dadduma] a Hispaniko, taga Asia, taga Scandinavia, Judio, ken Ruso. Dagitoy a naud-udi a pakailasinan saanda a tuktukoyen dagiti pisikal nga itsura no di dagiti nagdudumaan iti lugar a naggapuan, nasion, wenno kultura. Gapuna iti kaaduan a tattao, ikeddengda ti rasa saan laeng a babaen iti pisikal nga itsura no di ket babaen iti ug-ugali, pagsasao, kultura, relihion, ken nasionalidad.

Makapainteres, nupay kasta, agkedked ti dadduma a mannurat iti tema a mangusar iti sao a “rasa”; tunggal agparang ti sao ikkanda ti quotation mark. Dadduma liklikanda nga interamente ti sao ket isukatda dagiti ebkas a kas “ethnic taxons,” “grupo,” “populasion,” ken “kita.” Apay? Gapu ta ti sao a “rasa,” kas ti gagangay a maawatan, ket nakaad-adu ti kaiyulogan ken kaipapananna ta ti pannakausarna, no di malawlawagan a naimbag, masansan a palidemenna ti punto a pagsasaritaan.

Kadagiti biologo ken antropologo, masansan a madepinar laeng ti rasa a “nakabingbingayan dagiti kita a nangtawid kadagiti pisikal a kababalin a mangilasin iti dayta kadagiti dadduma a kita ti populasion.”a Nupay kasta, ti saludsod ket, Ania a kababalin ti nausar a mangdeskribir kadagiti nagduduma a grupo iti las-ud dagiti kita ti tao?

Ti bambanag a kas iti kolor ti kudil, kolor ken kapuskol ti buok, itsura ti mata ken agong, kadakkel ti utek, ken tipo ti dara ti naisingasing, ngem awan kadagitoy ti napaneknekan nga interamente a naballigi a mangilasin iti nadumaduma a kita ti sangatauan. Ti makagapu ket awan ti gagangay a timmaud a grupo dagiti tao nga amin a miembrona ket agpapada ti itsurada.

Usigenyo ti kolor ti kudil. Patien ti kaaduan a tattao a nalaka laeng a mabingay ti sangatauan iti lima a rasa babaen iti kolor ti kudil: puraw, nangisit, kolor kape, duyaw, ken nalabaga. Kaaduanna ti rasa a puraw mamatmatan a napudaw ti kudilna, napusyaw ti kolor ti buokna, ken asul dagiti matana. Kaskasdi, iti kinapudnona, adda adu a nagduduma a kita ti kolor ti buok, kolor ti mata, ken kolor ti kudil kadagiti miembro ti makunkuna a puraw a rasa. Ipadamag ti libro a The Human Species: “Saan laeng nga idiay Europa ti pakasarakam itatta nga awan ti populasion a kaaduan kadagiti miembrona ket maymaysa a kita; awan a pulos ti kasta a populasion.”

Kinapudnona, narigat ti manglasinlasin kadagiti kita ti tao, kas kunaen ti libro a The Kinds of Mankind: “Ti laeng kasla maibagami isu daytoy: nupay saan nga agpapada ti itsura dagiti amin a tao, ken nupay no nalawag a makitatayo ti adu a nagdudumaan ti itsura dagiti tao, kaskasdi a di pay laeng agtutunos dagiti sientista no mano a kita ti pakailasinan ti sangatauan. Saanda pay a naikeddeng uray ti mausar a pakaibatayan iti pangitudinganda ti tattao iti maysa a rasa wenno ti sabali. Dadduma a sientista ti mangayaten a mangbaybay-a iti panagsirarak ket kunaenda a nakarigrigat ti problema​—ta awanen ti solusionna!”

Amin daytoy ket makariro. Gapu ta nalawag a medio marigatan dagiti sientista a mangilasin iti kita, ken nakabingbingayan dagiti kita dagiti animal ken mula, apay nga adda parikutda a mangbingaybingay iti sangatauan kadagiti rasa?

“Ti Kapeggadan a Sarita Maipapan iti Tao”

Sigun ken antropologo nga Ashley Montagu, patien dagiti adu a tattao nga “agnaig ti pisikal ken mental a kababalin, a ti pisikal a nagdudumaan ket mainaig iti ad-adda a madlaw a mental a nagdumaan, ket dagitoy a nagdumaan ti marukod babaen iti panangsubok iti IQ ken dagiti naaramidan iti kultura dagitoy a populasion.”

Gapuna, patien dagiti adu a gapu ta ti rasa addaan kadagiti nagduduma a pisikal a kababalin, dadduma a rasa ket nalalaingda ken nakapkapuy dagiti dadduma. Nupay kasta, awagan ni Montagu ti kasta a kapanunotan a “ti kapeggadan a sarita maipapan iti tao.” Umanamong ti dadduma nga eksperto.

Ilawlawag da Morton Klass ken Hal Hellman iti The Kinds of Mankind: “Pudno nga agduduma dagiti indibidual; iti amin a populasion adda dagiti nasaririt ken nengneng. Ngem, kalpasan dagiti amin a panagsirarak, saan a nakakita dagiti mapagtalkan nga eskolar iti pammaneknek nga awatenda a nagdudumaan dagiti populasion iti genetiko no maipapan iti kinalaing wenno abilidad.”

Apay, ngarud, nga adu ti agtultuloy a mamati a ti narabaw laeng a pisikal a nagdumaan kaipapananna a dagiti rasa ket talaga a nagduduma? Kasano, kinapudnona, a nagbalin nga isyu ti rasa? Usigentayo dagitoy a banag iti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]