Allilawen Dagiti Sientista ti Publiko

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay España

ADUN a tawen a patien ni Tomás Serrano, maysa a lakay, nakset-kudilna nga Español a mannalon, nga adda naisangsangayan a naikali iti bassit a talonna idiay Andalusia. Masansan a nakaarado iti karkarna a tulang ken ngipen a saan a naggapu iti aniaman a baka iti lugarda. Ngem no ipadamagna ti nasarakanna kadagiti kalugaranna, awan ti aginteres​—sada la naginteres idi 1980.

Simmangpet iti daydi a tawen ti maysa a timpuyog dagiti paleontologo tapno agimbestigar iti dayta a rehion. Di nagbayag nakakalida iti agkakapateg a tultulang: tultulang ti oso, elepante, hippopotamus, ken dadduma pay nga ayup​—nga amin ket naikali iti maysa a bassit a lugar nga agparang a nagmaga nga alog. Nupay kasta, idi la 1983 a daydi a nadam-eg a disso ket kellaat a nagparang kadagiti kangrunaan a damag iti lubong.

Nabiit pay a nakakalida iti bassit nupay maymaysa a rippi ti bangabanga. Naiwaragawag dayta kas “ti kabayaganen a rurog ti tao a nadiskobre idiay Europa ken Asia.” Pinattapattada nga adda iti nagbaetan ti 900,000 ken 1,600,000 a tawtawen ti kabayagnan, ninamnama ti dadduma a sientista a dayta ti mangiyam-ammo iti “pannakabalbaliw ti pannakausig ti kakikita ti tao.”

Ti rurog a nangguyugoy iti daytoy nga interes ket napanaganan “Tao ti Orce”​—a naipanagan iti away ti probinsia ti Granada, España, a sadiay ti nakakalianna.

Naipakita iti Mass Media ti “Tao ti Orce”

Idi Hunio 11, 1983, ti rurog ket naipakita iti publiko idiay España. Pinaneknekanen dagiti mabigbigbig a sientista nga Español, Pranses, ken Britano ti kinaagpaysona, ket dagus a sinuportaran daytoy dagiti politiko. Siraragsak nga impadamag ti maysa a magasin ti España: “Ti España, nangnangruna ti Granada, ti pagtaengan ti kaunaan a [tao] iti intero nga Eurasia.”

Aniat’ talaga nga itsura ti “Tao ti Orce”? Isut’ inladawan dagiti sientista kas maysa a nabiit pay nga imigrante manipud Africa. Naipadamag a daytoy ket partikular a rurog ti maysa a lalaki nga ag-17 ti tawenna ken ag-1.5 metro ti katayagna. Nalabit isut’ maysa a mangnganup ken manangurnong a dina pay ammo ti agusar iti apuy. Nalabit nga adda bukodnan a pagsasao ken relihion. Prutas, binukel, berry, ken insekto ti kankanenna, a pakuyoganna iti karne dagiti ayup ken hyena nga inanupna.

Dagiti Panagdudua iti Kinaagpaypaysona

Idi Mayo 12, 1984, dua laeng a lawas sakbay ti sangalubongan a seminar dagiti sientipiko maipapan iti dayta a tema, rimsua dagiti panagduadua iti nagtaudan ti rurog. Kalpasan ti naannad a pannakaikkat dagiti naideposito a calcium iti makin-uneg a paset ti bangabanga, nakita dagiti paleontologo ti makariro a sinan “taptapingar.” Awan ti kasta a sinan taptapingar iti bangabanga ti tao. Naitantan ti seminar.

Nagbalin a paulo ti periodiko ti Madrid nga El País ti, “Adda Nabatad a Pammaneknek a ti Bangabanga ti ‘Tao ti Orce’ ket Bangabanga ti Maysa nga Asno.” Kamaudiananna, idi 1987, inwaragawag ti maysa a nasientipikuan a padamag nga insurat ni Jordi Agustí ken Salvador Moyà, dua kadagiti nakatakuat a paleontologo, a pinasingkedan ti panangusig ti X-ray a ti rurog ket naggapu iti maysa a kita ti kabayo.

Apay a Nausar a Pangallilaw

Rimsua daytoy a pannakapaay gapu iti sumagmamano a rason, nga awan a pulos ti pakainaiganna iti nasientipikuan a pamay-an. Saan laeng a biang dagiti sientista ti dramatiko a pannakatakuat kadagiti inapo ti tao. Sinuportaran dagiti politiko ti agparang a pagimbaganda, ket kinullaapan ti nasionalistiko a panaggartem ti kinaregget ti siensia.

Inwaragawag ti ministro ti kultura iti rehion a daydi a kanito ket ipagpannakkel ti Andalusia “ti agbalin a lugar ti kasta katan-ok a pannakatakuat.” Idi inyebkas ti dadduma a gunglo dagiti panagduadua maipapan iti natakuatan, impatangken nga inkalintegan dagiti agtuturay idiay Andalusia a “pudpudno dagiti rurog.”

Nagbalin a nakapatpateg dayta a bassiusit a rurog (ag-8 centimetro ti diametrona) gapu iti kurang a pammaneknek a mangpasingked iti maipagarup nga ebolusion ti tao. Agpapan pay iti kinabassit ti rurog, naidayaw ti “Tao ti Orce” kas “ti kadakkelan a natakuatan dagiti paleontologo kadagiti kallabes a tawen, agraman ti mapukpukaw a kanaig ti kadawyan nga Africano (Homo habilis) ken ti kalakayan a tao iti kontinente ti Eurasia (Homo erectus).” Imdas dagiti nabagas nga arapaap ken dagiti saan a nasientipikuan a pattapatta a nangpunno kadagiti detalye maipapan iti itsura ken wagas ti panagbiag ti “Tao ti Orce.”

Makatawen wenno nasursurok sakbay ti pannakatakuat iti “Tao ti Orce,” pinampanunoten ti nangidaulo iti timpuyog dagiti sientista a ni Dr. Josep Gibert, dagiti pannakakellaat a sigurado a rumsua. “Daytat’ maysa kadagiti kapatgan a tinaming ti inferior Quaternary (tiempo iti geolohia a nagparangan ti tao) idiay Europa,” kinunana. Ket uray pay kalpasan ti pannakaibutaktak ti pudno a pakabigbigan ti rurog, impapilit ni Dr. Gibert: “Sipapasnek a patien ti sangalubongan a gunglo dagiti sientista nga idiay lugar ti Guadix-Baza [a sadiay ti nakasarakan iti rurog], di agbayag wenno inton agangay, masarakanto ti maysa a rurog ti tao nga agtawen iti nasurok a maysa a milion, ket sigurado a napategto dayta a pannakatakuat.” Kinapudnona, anian nga arapaap a dinto mapagteng!

“Maseknan ti Siensia iti Panangtakuat iti Kinapudno”

Maysa kadagiti nakatakuat iti “Tao ti Orce,” a ni Dr. Salvador Moyà, sipupudno nga inannugotna iti Agriingkayo!: “Naammirismi ken Dr. Jordi Agustí a narigat a patien a ti rurog ket bangabanga ti tao. Nupay kasta, maseknan ti siensia iti panangtakuat iti kinapudno, nupay mabalin a dimi magustuan dayta.”

Iyilustrar ti supiat maipapan iti “Tao ti Orce” no kasano karigat kadagiti paleontologo ti panangbiruk iti kinapudno maipapan iti maaw-awagan nga ebolusion ti tao. Agpapan iti pinulpullo a tawen ti panagkali, di pay natakuatan dagiti pudpudno a rurog ti maipagarup a kas sunggo nga inapo ti tao. Nupay di magustuan ti dadduma a sientista, saan ngata a dagiti kurang a makita a pammaneknek pasingkedanda a ti tao ket saan a pulos a nagtaud iti ebolusion?

Mabalin nga iyimtuod ti awan idaddadumana a managpaliiw iti bagina a mismo no dagiti dadduma a mabigbigbig a “sunggo-tao” ket pudpudno a timmaud ngem ti “Tao ti Orce.”a Kas namin-adun a pinaneknekan ti historia, ti siensia maisurona ti kinapudno iti tao, ngem agbiddut met dagiti sientista. Nangnangruna a mapasamak daytoy no ti isyu ket kullaapan ti politika, pilosopia, ken personal a panangidumduma​—ken no ti bassiusit ket maikagumaan a mausar a mangilawlawag iti nagdakkelan a banag.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 24, 25]

Ngato: Maysa a replika ti 7.5 centimetro ti diametrona a rurog ti maipagarup a “Tao ti Orce”

Kanawan: Maysa a naipinta a ladawan ti maipagarup a “kaunaan a tao” a naibatay iti arapaap dagiti ebolusionista