Panangtulong Kadagiti Tattao nga Agbasa

ASINO dagitoy minilion a saan a makabasa wenno makasurat? Kaaduanna, dagitoy ket responsable, nagaget nga umili. Kadagiti napanglaw a nasion, mangipapaayda iti taraon, kawes, ken pagtaengan kadagiti kaaduan a populasion. Kadagiti nabaknang a pagilian, ar-aramidenda dagiti trabaho a di tarigagayan nga aramiden ti asinoman​—trabaho a makabannog, maulit-ulit, ken nababa, ngem nasken iti kagimongan.

Gagangay, ti kurang a gundaway ti makagapu no apay a dagiti tattao dida agbalin a nasigo nga agbasa ken agsurat. Kas maysa a grupo, dagiti awan adalna saanda a maag, ignorante, wenno di makabael. “Laklakaek laeng ti agpanunot,” kinuna ti maysa a gagangay nga agsursuro. “Ti parikutko ket basta panagbasa.”

Kurang a Gundaway

Kadagiti adu, ti kinaawan-adal ket mainaig iti kinapanglaw. Iti pamilia, ti kinapanglaw kaipapananna nga ad-adda a maseknan dagiti tattao iti pananggun-od iti taraonda ngem iti pananggun-od iti edukasion. No masapul nga agtrabaho dagiti ubbing idiay pagtaengan, saandan nga ageskuela. Adu nga ageskuela ti saan nga agtuloy.

Makadangran met ti kinapanglaw iti nasion. Dagiti napanglaw a nasion a madagsenan iti utang iti ganggannaet a pagilian mapilitda a mangbusbos iti basbassit a kuarta iti edukasion. Idiay Africa, kas pangarigan, ti magupgop a magasto iti edukasion ket bimmassit iti dandani 30 porsiento bayat ti umuna a kagudua ti 1980’s. Bayat a gumastos dagiti nabaknang a nasion iti nasurok nga $6,000 iti makatawen iti tunggal eskuela, dadduma a napanglaw a pagilian iti Africa ken Abagatan nga Asia ti mangbusbos laeng iti $2 iti tunggal ubing. Dagiti pagbanaganna ket sumagmamano laeng nga eskuelaan ken mannursuro nga addaan nakaad-adu nga estudiante.

Ti gubat ken panagraranget dagiti umili ti gapu pay ti kinaawan adal. Pattapattaen ti United Nations Children’s Fund a pito a milion nga ubbing ti adda kadagiti kampo dagiti nagkamang, a sadiay ti pasilidad ti edukasion ket masansan a nakapuy. Iti maysa a pagilian laeng idiay Africa, 1.2 milion nga ubbing a nakurang pay a 15 ti tawenda ti di nageskuela gapu iti makapadanag a guerra sibil.

Dagidiay awan gundawayda nga agadal idi ubingda pay no dadduma adda gundawayda nga agsursuro nga agbasa ken agsurat inton lumakaydan, ngem saan nga amin ket makarikna a napateg ti panangikagumaan. Maipapan iti kinaawan adal kadagiti away, kuna ti libro nga Adult Education for Developing Countries: “Manmano kadagiti nataengan a nakapagballigi a di nagbasbasa ken nagsursurat, malaksid kadagiti naisangsangayan a kasasaad, ti addaan ti panagregget nga agbasa ken agsurat. . . . Nupay no kinaulbod met ti panangibaga nga isut’ mapneken a naimbag iti kasasaadna, nalabit saan unay a mapnek ti tarigagayna nga ad-adu pay koma ti maaramidanna a mangbaliw iti dayta.”

Kaskasdi, adut’ agtarigagay unay iti panangpasayaat iti bagida. Siempre, nagduduma dagiti motibo. Basta tarigagayan ti dadduma a parang-ayen ti edukasionda ken ti panangipategda iti bagida. Matignay ti dadduma babaen kadagiti pinansial a panggep. Dagidiay awanan ti trabaho ikalinteganda a ti kaaddat’ adal tulonganna ida a manggun-od iti trabaho; dagidiay addaan ti trabaho nalabit agsapulda ti nasaysayaat.

Gapu ta mabigbigda ti pannakainaig a naimbag ti kaaddat’ adal ken ti irarang-ay agpadpada ti indibidual ken ti nasion, dagiti gobierno ken organisasion rinugianda dagiti programa a mangisuro iti panagbasa ken panagsurat kadagiti nataengan. Makakarit dayta a trabaho a makasapul iti empatia iti biang dagiti mannursuro agraman ti pannakaawat iti naisangsangayan a kababalin ti agad-adal a nataengan.

Ti Kasasaad ti Agad-adal a Nataengan

Dagidiay mangisuro kadagiti nataengan bigbigenda koma ti nagdumaan dagiti agad-adal a nataengan ken dagiti agad-adal nga ubbing. Ti personalidad, dagiti ugali, kababalin, ken paginteresan nairuamen kadagiti nataengan ngem kadagiti ubbing, a mamagbalin a narigrigat ken nakapkapuy nga umawat dagiti nataengan iti panagbalbaliw. Iti kasumbangirna, adda dagiti adu a kapadasan dagiti nataengan isu a pagibangonan ken nalaklakada a mailasin ti kinapudno ken kapanunotan a makaallilaw kadagiti ubbing. Gagangay a bassit ti libre a tiempoda ngem dagiti agtutubo. Ti sabali pay a napateg a nagdumaan ket dagiti agad-adal a nataengan, saan a kas kadagiti ubbing, adda wayawayada a mangisardeng iti panagadalda iti aniaman a tiempo.

Adu a nataengan nga awan-adalna ti addaan iti naisangsangayan a paglaingan ket nakapagballigida kadagiti dadduma a paset iti biag; basta dida laeng naparang-ay ti kinasigo nga agbasa ken agsurat. Ti mannursuro kadagiti awan adalna masapul a paregtaenna ida a mangusar iti pannakibagay, panagparnuay, ken panagibturda nga impakitada kadagiti dadduma a paset iti biag.

Sapulenna ti tured para iti awan adalna a mangamin iti kasapulanna ket dumawat iti tulong. Nupay no agduduma dagiti kasasaad ken dagiti indibidual, adu a nataengan ti maamak nga agadal ken kurang ti panagtalekda. Dadduma mabalin nga addaan iti nabayagen a pakasaritaan a saan a nakapasa iti akademia. Mabalin a marikna ti dadduma a lakay/baketdan nga agadal kadagiti baro a bambanag. “Narigat ti mangadal kadagiti baro ken naiduma a banag no lakay/baketkan,” kuna ti maysa a proverbio ti Nigeria.

Maparegta dagiti mannursuro ti panagtalek ken mataginayonda ti interes babaen ti kinasiglat a mangbigbig ken mangpadayaw iti irarang-ay. Masapul a mapalaka dagiti leksion tapno makissayan ti di pannakasursuro ken patalgedenna ti maulit-ulit a naballigi a pannakaibanag ti kalat nga agsursuro. Kuna ti publikasion nga Educating the Adult: “Kangrunaan iti amin, nalabit ti balligi isu ti maysa a kadadakkelan a banag a pakatignayan iti panagtultuloy.”

Kaaduanna ammo dagiti nataengan ti kayatda manipud iti kapadasanda iti edukasion ket tarigagayanda a makita a dagus ti irarang-ay iti kalatda. Kinuna ti maysa a propesor iti edukasion dagiti nataengan idiay Africa: “Kayatda a rugian ti panagadal, sursuruen ti masapul a maammuanda a nakadardaras no mabalin, kalpasanna leppasen ti kurso nga adalen.”

No dadduma dagiti kalat ti maysa nga estudiante ket sobra iti kabaelanna nga aramiden iti limitado a tiempo. Manipud iti pangrugian masapul a tulongan ti mannursuro ti agad-adal a mangipasdek iti kalalainganna, mabiit-laeng a kalat ken kalpasanna tulongan ti estudiante a mangibanag kadakuada. Kas pangarigan, ibagatayon a nagpalista ti maysa a Kristiano iti klase a panagadal agsipud ta kayatna a masursuro ti agbasa iti Biblia ken dagiti publikasion ti Biblia. Dagitoy ket napaut a kalat. Iti panangibanag kadakuada, mabalin a paregtaen ti mannursuro ti estudiante a mangikeddeng kadagiti kalalainganna a kalat, kas ti panangkabisado iti alpabeto, panangsapul ken panangbasa kadagiti napili a kasuratan, ken panangbasa kadagiti napalaka a publikasion ti Biblia. Ti kanayon a panangibanag kadagita a kalat taginayonenna ti pakatignayan ken paregtaenna ti estudiante a kankanayon nga agadal.

Adut’ maaramidan dagiti epektibo a mannursuro a mangparegta iti pakatignayanda babaen ti panangparegta ken panangpadayaw kadagiti estudianteda ken babaen ti panangtulong kadakuada a mangibanag kadagiti praktikal, maibanag a kalat. Kaskasdi, tapno rumang-ay, dagiti nataengan dida koma namnamaen a maisuro amin kadakuada. Masapul a situtulokda a mangako iti rebbengenda iti edukasionda ken sigagaget nga agsursuro. No aramidenda ti kasta, masursuroda ti agbasa ken agsurat, ket dagitoy a kinasigo balbaliwannanto ti panagbiagda.

[Kahon iti panid 6]

Pagannurotan iti Panangisuro ti Panagbasa ken Panagsurat Kadagiti Nataengan

1. Nasken a parayrayen ti pakatignayan ti estudiante. Manipud iti umuna a sesion, masapul nga ipaganetgetyo dagiti gunggona iti pannakasursuro nga agbasa ken agsurat, ken paregtaenna ti estudiante a mangikeddeng kadagiti nainkalintegan a napaut ken mabiit laeng a kalat.

2. Tapno rumang-ay masapul a masuruan ti estudiante iti sumagmamano a daras iti makalawas. Saan nga umdas ti maminsan iti makalawas. Masapul a mangaramid iti homework ti estudiante iti baet dagiti leksion.

3. Dikay labsen a kalikaguman wenno buntonan ti estudiante iti nagadu nga adalen iti maysa a sesion. Mabalin a daytoy ti mangupay kenkuana ket isardengnan ti sumrek iti klase.

4. Kankanayon koma a mangparegta ken positibokayo. Ti kinasigo nga agbasa ken agsurat maparang-ayda a main-inut, agsasaruno. Masapul a mapnek ti estudiante iti irarang-ayna.

5. Paregtaen ti estudiante a mangiyaplikar a dagus iti maad-adalna iti inaldaw a panagbiagna.

6. Dikay sayangen ti tiempo kadagiti babassit nga isyu. Okupado a tattao dagiti nataengan. Gundawayanyo ti kaaduan a sesion ti panangisuro a mangisuro kadagiti nasken a bambanag.

7. Kanayon a managraemkayo iti estudiante, nga ipaayyo ti rumbeng a pammadayaw. Dikay pulos pabainan wenno tagibassiten.

8. Agalerto kadagiti indibidual a parikut. Mabalin a saan a mabasa ti estudiante dagiti babassit a prenta gapu ta kasapulanna ti anteohos. Mabalin a narigat a makangngeg ti sabali ket mabalin a marigatan a dumngeg iti umiso a panangibalikas.

9. Masapul nga adalen ti estudiante nga isurat ti naimprenta nga alpabeto sakbay nga ikagumaanna nga isurat iti ima (a nagsisilpo dagiti letra). Nalaklaka a sursuruen ti agsurat ti inimprenta, ken nalaklaka nga isurat dagiti letra a kaing-ingas dagidiay adda iti naimprenta a panid.

10. Ti nasayaat a pamay-an ti panangisuro nga agsurat kadagiti letra isut’ panangpasurot ti estudiante iti maysa a padron. Mabalin a pasurotanna ti maysa a letra iti sumagmamano a daras sakbay a padasenna a kopiaen dayta a dina paspasurotan.

11. Naparpartak ti irarang-ay iti panagbasa ngem iti panagsurat. Dikay itantan ti leksion iti panagbasa no saan pay a maaramid ti estudiante ti homework-na iti panagsurat. Iti kasumbangirna, laglagipen a nalaklaka a masursuro ken malagip dagiti baro a letra no isurat ti estudiante ida.

12. Nupay no makaaramid kadagiti naririkut a trabaho ti nataengan nga estudiante babaen iti imana, mabalin a marigatan ken makapaupay a kapadasan kenkuana ti panagsurat babaen iti pluma wenno lapis. Dikay ipapilit a naan-anay a maporma dagiti letra.