Maysa a Rabii Idiay Opera
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Italia
KELLAAT a simmardeng ti agen-ensayo nga uni ti orkestra, sa kimmudrep dagiti silaw. Nagturongen ti batonero iti podium, a naabrasa babaen iti ababa a palakpak, sa nagruknoy iti sanguanan dagiti managbuya. Idi kuan, iti gistay naan-anay a kinatalna, ingngatona dagiti takkiagna ket indauluanna ti orkestra babaen iti nangayed a kumpas kadagiti panglukat a nota ti pabuyada. Nakabuyakayon aya iti kasta a makapasegga a kanito, ti panangrugi ti maysa nga opera? Kayatyo kadi a mabuya? Ania kadi a talaga ti maysa nga opera, ket ania dagiti namunganayanna?
Ti opera ket maysa a musikal a panagpabuya iti drama (opera seria) wenno maysa a komedia (opera buffa) iti teatro sa nabingaybingay iti maysa wenno ad-adu pay a paset, wenno eksena (acts); dagiti karakter iparangda ti pasetda babaen iti kanta. Ti opera ket naaramid iti nadumaduma nga elemento: ti estoria ti drama, wenno libretto, (ti gapuanan ti maysa a mannurat wenno mannaniw); ti musika a pinutar ti maysa a kompositor; panagkanta; panagsala; eksena; ken kawkawes. Dagiti musikal ket umasping iti opera ngem nasimsimple laeng ti estiloda. Nalabit nakabuyakayon kadagiti pelikula, kas iti West Side Story wenno Oklahoma, a sadiay dagiti artista agkantada no dadduma imbes nga agsaoda.
Adda adu a kita ti opera: Dagidiay [pinutar da] Wolfgang Amadeus Mozart ken Gioacchino Rossini ti nailadawan kas nagsayaat; ti [pinutar ni] Giuseppe Verdi, kas naganetget ken makapasegga; ti [pinutar ni] Richard Wagner kas komplikado, nabannayat, ken nakasimsimple; ti [pinutar ni] Georges Bizet, nabiag ken makaay-ayo; ti [pinutar ni] Giacomo Puccini, kas makapaladingit.
Ti agarup a namunganayan ti musika ken kanta ket maitunos iti nangrugian ti natauan a historia. (Genesis 4:21; 31:27) Adu nga instrumento ti musika ti naaramiden sipud pay idi timmaud ti sangatauan, ken idi agarup maika-11 a siglo, nausar ti maysa a sistema ti panagsurat iti musika. Kuna dagiti reperensia a namunganay ti opera idiay Florence, Italia, idi arinunos ti maika-16 a siglo. Adu nga Italiano a sasao ti nausar iti sabsabali a pagsasao a mangiladawan kadagiti parupa daytoy a kita ti komposision (opera, libretto, soprano, tenor), a mangpasingked iti namunganayan ti opera. Bayat a simmaknap ti opera iti nadumaduma a paset ti Europa, naglasat dayta iti adu a panagbalbaliw. Masarakan itan dagiti teatro ti opera iti intero a lubong.
Tapno ad-adu ti masursurotayo, denggentayo ti panagpatang da Antonello, nga agnanaed idiay Milan, ken ti gayyemna a ni Max, a simmarungkar manipud Switzerland. Adda da Antonello ken Max iti maysa a naisangsangayan ken makaawis a rabii idiay La Scala, Milan, maysa kadagiti kalatakan unay kadagiti amin a teatro ti opera.
Idiay Opera
Max: Nabasak iti intedmo a giya a libro a naisibbo ti La Scala idi 1778, ket kalpasan ti nakaro a pannakadadaelna babaen ti bomba idi Gubat Sangalubongan II, nabangon ken naisibbo manen idi 1946. Kuna pay ti libro a malaonna ti nasurok a 2,000 a dumar-ay.
Antonello: Husto dayta. Kas makitam, nabangon dayta iti klasikal a sukog ti dapan ti kabayo a tinulad dagiti kaaduan a maika-17 agingga iti maika-19-siglo a teatro ti opera. Adda innem a kahon iti intero nga aglikmut; ti di makita a makimbaba a pagpuestuan ti orkestra ket adda iti sango ti entablado. Ti La Scala ket saan nga isu ti kadaanan wenno kadakkelan a teatro ti opera iti lubong. Limmatak gapu ta kinapudnuanna, naangay ditoy dagiti immuna a panagpabuya ti sumagmamano nga opera, ket adu a nalatak a batonero ken kumakanta ti nagpabuya ditoy. Maysa kadakuada isu ti agdindinamag a batonero a ni Arturo Toscanini, a makakumpas uray awan ti musika. Naipadamag a perpekto ti acoustics ti La Scala, a napateg unay iti maysa a teatro ti opera, a sadiay awan ti mikropono wenno trompa a mangpapigsa iti musika wenno timek.
Max: Adda kadi maibagam kaniak maipapan kadagiti kumakanta ti opera?
Antonello: Adda innem a kita ti timek. Tallo a para-lalaki—ti bass, baritone, ken tenor—ken tallo met a maitupag a timek a para-babai—contralto, mezzo-soprano, ken soprano. Ti bass ken contralto ti kababangagan, idinto ta ti tenor ken ti soprano ti kasinggitan iti kada grupo. Ti baritone ken mezzo-soprano ti kalalainganna a timek.
Tapno agbalin a nalaing a kumakanta iti opera, ti maysa a tao ket masapul nga addaanen iti naisigud a saguday a napintas a timek ken nageskuela iti adu a tawen iti maysa nga espesial nga eskuelaan. No di ageskuela ti estudiante iti kasta nga eskuelaan, a mangisuro no kasano ti naan-anay a panangusarna kadagiti kualidad ti timekna, awan ti makapagbalin a kumakanta ti opera. Dinto agbayag makitamon dagiti soloista. Madlawmo a nupay maiparangda ti papel ti maysa a matarigagayan nga agayan-ayat a babbaro ken babbalasang, aminda, malaksid iti sumagmamano a nailaksid, ket nataengan, medio nabaked a tattao. Ammom kadi no apay?
Max: Saan, magagaranak a mangammo iti rason.
Antonello: Gapu ta nagtengdan ti kangitingitan ti karerada iti kinanataenganda ket masapul a nabakedda nga agkanta iti opera. Adda rigrigatna ti maulit-ulit a panangdanon iti nangato unay a nota iti napaut unay a panawen. Naipadamag a ti nalatak a soprano a ni Maria Callas, a masansan nga agkanta ditoy kabayatan ti dekada ’50, ti nangrugi a kimmapuy kalpasan ti nakaro a panagpakuttongna. Isu a Max, dimo pakasikoran ti makinruar a langa dagiti soloista, ti timekda ketdi ti apresiarem. Kitaem! Rimmuaren ti batonero. Iruarmon ti opera glass-mo tapno nasaysayaat ti pannakakitam kadagiti kumakanta ken iti intero a pabuya. Ngem maysa laeng a palagip: Tapno maawatam a naimbag ti opera, ipamaysam ti panunotmo iti musika ken iti kanta kas iti inaramidta iti damo nga eksena.
Aniat’ Mapaspasamak iti Likudan ti Entablado?
Max: Ania ket ti pautnan a palakpak! Talaga a nagpintas ti timek dagiti kumakanta. Kasano ngay ti kabayag ti intermision?
Antonello: Ag-20 minuto. Ngem ammom kadi ti talaga a mapaspasamak iti likudan ti kurtina kabayatan ti intermision?
Max: Diak ammo.
Antonello: Naapura a trabaho! Babaen iti panangiwanwan ti maysa nga stage manager, dagiti batido a manangiplastar, makinista, electrician, karpintero, ken dadduma pay a trabahador ti mangrakrak iti dekorasion ti entablado iti naannayas a panagsasagadsad sada iplastar ti kabbaro a buya ti eksena. Itatta, dagiti teatro ti opera ket addaan iti moderno a teknolohia a sidadaras a mangbalbaliw iti buya ti eksena, no dadduma uray pay madama ti pabuya. Dagiti hydraulic platform, elevator, ken dadduma a makinaria ti mausar a mangingato ken mangibaba kadagiti paset ti entablado. Amin a teatro ti opera ti addaan iti special effects wenno pang-eksena a sorpresa—kagawaan a mangpataud iti alingasaw a mangiparang iti sinan ulep wenno angep, asuk, uni ti tudo wenno angin, wenno uray pay kellaat nga uni ti kimat. Maysa a sistema dagiti spotlight a nadumaduma ti kinalawagda ti makaparnuay kadagiti kasapulan a buya ti eksena ken raniag ti de-kolor a silaw a di pulos pumaltos ti panaglawagda.
Max: No agtugawta ditoy, makita ken mangngegta ti opera. Ngem aniat’ mapaspasamak iti likudan ti entablado kabayatan ti pabuya?
Antonello: Makapainteres a banag dayta, Max. Nupay sikokomportable a tagtagiragsakentayo ti pabuya, maysa nga organisado a grupo dagiti tattao ti agtartrabaho iti likudan ti entablado ken iti sikiganna. Panunotem man ti mapasamak no ti maysa a kumakanta, ti chorus, wenno dagiti sumasala ket di nagtignay iti umiso a kanito. Iti likudan ti entablado, sursuroten ti katulongan wenno dagiti katulongan ti stage manager ti panagtokar ti orkestra sada ikkan dagiti kumakanta iti pagilasinan a mapandan iti entablado iti umiso a kanito. Kasta met laeng ti aramiden ti mangidadaulot’-choir no maipapan iti chorus.
Adda managipalagip (prompter) iti tengnga ti entablado a nailinged kadagiti agbuybuya babaen iti dayta a kahon. Surotenna ti tignay ti batonero ti orkestra babaen iti maysa a closed-circuit television, ket manipud iti libretto, isawang ti managipalagip dagiti sasao, medio yun-unana bassit kadagiti soloista, no en kaso a malipatan ti maysa a kumakanta ti paset ti kantaenna.
Kamaudiananna, ti direktor ti mangaywan iti panagbalbaliw ti buya ti eksena ken ti yuuli iti entablado ti adu a bilang dagiti aktor kabayatan a sipsiputanna dagiti electrician tapno ti raya ti de-kolor a lawag ket maiturong kadagiti umno a seksion ti entablado iti eksakto a kanito. Addan plano a maikkan ti La Scala iti dua nga agpusipos wenno agpangato nga entablado kas iti dadduma a teatro ti opera a mangpapardas iti pannakaisagana ti eksena ken tapno saan la a mamimpinsan ti panagpabuya.
Max: Kasta ti kaadu ti tao ken trabaho tapno maipabuya ti maysa nga opera! Masdaawak man!
Antonello: La ketdi! Dagiti dadakkel a teatro ti opera ket addaan iti permanente nga orkestra, choir, ken sumasala—ginasut nga artista. Adda pay pinulpullo a sabsabali no ibilangmo dagiti eksperto, sastre, sapatero, karpintero, para-make-up, electrician, ken maysa wenno nasursurok a scenographer a mangpartuat ken mangpinta iti buya ti eksena. Malaksid kadagitoy, kasapulan dagiti personnel agpaay iti seguridad, administrasion, ken dadduma pay a serbisio.
Naibasar-Biblia nga Opera
Max: Adda kadi aniaman nga opera a naadaw iti Biblia?
Antonello: Wen, adu. Adun nga opera ti nabukel manipud iti adu a tay-ak ti suheto—pakasaritaan dagiti tattao idi ugma, mitolohia, leyenda idi edad media, dagiti gapuanan ni William Shakespeare ken dadduma a mannurat. Saritaen ti Nabucco, maysa a pangababaan iti “Nabucodonosor,” babaen ti Italiano a kompositor a ni Giuseppe Verdi, maipapan kadagiti naggaput’ Jerusalem a Judio a naidistiero kas adipen idiay Babilonia. Ni Gioacchino Rossini, sabali pay nga Italiano a kompositor ti nangipabuya iti Mosè (Moises) iti musikal [a pamay-an] ket pinutar ti Pranses a musiko a ni Charles-Camille Saint-Saëns ti Samson et Dalila (Samson ken Dalila). Saan unay a siiinget a naibasar iti Biblia dagiti nayebkas a sasao kadagitoy a drama, ngem makapainteres a maammuan a linaon dagitoy a tallo nga opera ti nagan ti Dios a Jehova.
Max: Talaga? Ammok a nadakamat dayta kadagiti pinutar da Handel ken Bach, ngem diak ammo nga adda met gayam dayta iti liriko nga opera.
Antonello: Iti ngudo ti Nabucco, kinanta ti chorus maipapan iti ‘Natan-ok a ni Jehova,’ ket dinakamat ti nangato a padi a ni Zacarias ti nagan ti Dios. Iti opera ni Rossini, inyebkas ni Moises ti ‘Iehova,’ idinto ta iti Samson et Dalila, namin-adu a nadakamat ti ‘Iehova’ wenno ‘Jehova.’
Max: Makapainteres unay.
Antonello: Sa adda pay sumagmamano a naadaw-Biblia nga opera. Maysa kadagitoy isut’ Salome, ni Richard Strauss; Moses und Aron (Moises ken Aaron), ni Arnold Schönberg; ken Debora e Jaele (Debora ken Jael), ni Ildebrando Pizzetti. Ngem, ney! Mangrugin san ti maudi nga eksena.
Maysa a Naragsak a Rabii
Antonello: Nagustuam met laeng ti opera?
Max: Wen a, nangnangruna ta, maigapu iti singasingmo, nabasakon ti libretto isu a nasurotak ti estoriana. Ta no saan narigatanak koma a nangtarus iti dayta.
Antonello: Talaga nga imposible a maawatan amin a sasao nga inkanta dagiti soloista ken ti chorus, yantangay no dadduma ti musika ringbawanna dagiti timek, ket kadagiti nasinggit a nota, dagiti sasao ket narigat no dadduma a maawatan. Iti adu ita a teatro ti opera, mangibunongda kadagiti naipatarus a subtitulo wenno superskripsion tapno nasaysayaat ti panangsurot dagiti agbuya iti estoriana.
Max: Nagsayaat dayta a pabuya, Antonello. Talaga a ti nagsayaat a musika ken panagkanta gutugotendatayo a mangapresiar iti Namarsua, a nangipaay iti tao ti sagut a timek ken ti abilidad a mangputar, mangtokar, ken mangapresiar iti musika. Pagyamanan iti panangilibrem kaniak iti kasta a makaparagsak ken makapagagar a rabii.
[Ladawan iti panid 24]
Ti auditorium ti La Scala
[Credit Line]
Lelli & Masotti/Teatro alla Scala
[Ladawan iti panid 25]
La Scala, Milan, Italia
[Credit Line]
Lelli & Masotti/Teatro alla Scala
[Dagiti ladawan iti panid 26]
Ngato: Eksena manipud iti opera a “Samson et Dalila”
[Credit Line]
Winnie Klotz