Makadadael a Tikag Idiay Makin-abagatan nga Africa

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY AFRICA

ADUT’ nagkuna a dayta ti kakaruan a tikag iti daytoy a siglo. Daddumat’ nagkuna pay a dayta ti kakaruan iti historia ti makin-abagatan nga Africa. Nangibati daytoy dua a tawen a tikag a nangsaplit iti makin-abagatan nga Africa iti pakakitaan ti didigra. “Nakaro, nakarkaro pay ngem ti ninamnamami,” kinuna ti pangulo ti Operation Hunger, maysa a pribado a grupo a tumultulong iti Sud Africa. “Dagiti ekspedision a naaramid ket panagbiahe a mangammo kadagiti di naipadamag idi a rigat, panagsagaba ken pakasapulan ti tao.”

“Dikay makapagmula ti aniaman. Nakamagmaga ti daga,” insennaay ti maysa a mannalon iti bario. Iti dadduma a lugar nangan dagiti mabisin a bumario iti pitak wenno ramut dagiti atap a mulmula. Narimbawan dagiti organisasion a mangipapaay iti tulong a taraon iti [kaadu] ti kalikagum. Sigun iti The Guardian Weekly, “ad-adu ti napukaw ti makin-abagatan nga Africa nga apitna ngem ti Ethiopia ken Sudan idi nakaro a tikag ti 1985.”

Ti tikag pinagngangabitna iti bisin ti dandani 18 milion a tattao. Idiay Angola ti rigat ti kakaruan iti historia ti pagilian. Napattapatta a sangamilion a baka ti natay, ket iti makatawen napukaw ti agarup 60 porsiento nga apit. Imposible ti makagteng kadagiti tattao a naapektaran unay tapno matulongan ida. Idi Agosto 1992, dua a kakatlo ti napukaw nga apit ti Zambia, ket manamnama a nasken ti pananggatang iti sangamilion a tonelada a mais. Agarup 1.7 milion a tattao ti mabisbisin.

Idiay Zimbabwe, a naminsan naawagan a kangrunaan nga agpatpataud ti taraon iti makin-abagatan nga Africa, uppat a milion ti agkasapulan ti tulong a taraon​—dandani kagudua ti populasion. Iti maysa a lugar kinuna ti maysa a maestro: “Awanen ti danum ken dandani awanen ti nabati nga aniaman a taraon. Awan uray maysa a bulong ti ruot a nabati iti daga.”

Iti dadduma a bario ulien dagiti tattao ti kaykayo tapno agpurosda kadagiti bulong ket lutuen ken kanenda. Masapul a kissayan ti gobierno ti rasionna a taraon manipud 15 kilo agingga iti 5 kilo iti tunggal tao kada bulan. Ti dakkel nga inaramid-tao a danaw Kariba ababaw unayen, ket nalapdan ti danum idiay Bulawayo.

Rinibribo nga ayup kadagiti paganupan idiay Zimbabwe ti napapatay, ta awanen ti umdas a danum agpaay kadakuada. Impadamag ti maysa a diario: “Matnag dagiti natay a billit kadagiti nagangon a kaykayo, nagpukawen dagiti pag-ong, uleg, utot ken dagiti insekto.”

Ti Mozambique ti maysa kadagiti kadadaksan ti kasasaadna kadagiti sinaplit-tikag a pagilian. Nagun-odan ti pagilian ti 80 porsiento a taraonna manipud iti internasional a tulong, ket ti maysa a pattapatta ket 3.2 milion a tattao ti mabisbisin. Immadu dagiti nagkamang idiay Malawi, Sud Africa, Swaziland, ken Zimbabwe. Ngem gapu ta itay nabiit ket saan unayen a natikag, adu a nagkamang ti nagsublin.

Dagiti agnanaed iti siudad masansan a dida ammo ti epekto ti tikag kadagiti tattao iti away. Napaliiw ti maysa nga opisial a nairaman iti panagrasion ti taraon: “Saan a pagaammo ti kaaduan a tattao iti siudad a nakalisi iti kinakaro ti panagkurang ti taraon ken danum, dagiti panangdadael a pinataud ti tikag.”

Nupay adda bassit bang-ar nga inyeg ti tudo iti adu a lugar, ad-adu pay a tudo ti kasapulan dagiti paset ti Mozambique, Swaziland, ken Sud Africa. Sigurado a malak-amanto kadagiti sumungsungad a tawen dagiti epekto daytoy a tikag.

Nalawag ngarud a ti maysa kadagiti makagapu iti tikag isut’ kinakurang ti tudo. Ngem kumaro dagiti epektona babaen kadagiti dadduma a parikut a rumbeng nga usigen.

Dadduma a Mangparigat

Idiay Africa kumaro ti epekto ti tikag gapu iti kaawan talged ti politika. Dagidiay nasaplit iti kasta a kinaawan talged isu dagiti pagilian a nangsagrap ti kakaruan a kinakurang ti taraon. Dagiti pagarigan ket Angola, Ethiopia, Mozambique, ken Somalia. Sininga ti gubat ti panagtalon ket adu a mannalon ti napilitan a pumanaw, a binaybay-anda dagiti talonda a di matalon.

Ti mapagsusupiatan a banag iti tikag isu ti panangmulit ti tao iti atmospera isu a kunaen ti dadduma a makagapu iti ibabara ti globo. Ti sabali pay a banag isu ti yaadu ti populasion. Ti promedio a tinawen a yaadu ti Africa ket 3 porsiento, maysa kadagiti kangatuan iti lubong. Tapno agballigi a mangpakan iti ad-adu a tao, talonen ti tattao ti daga a saan a nasayaat a talonen ken dida bay-an a mayangyangan ti daga tapno makainana.

Kasta met, maperdi dagiti kabakiran, tapno madalusan laeng ti daga a talonen. Sigun iti magasin nga African Insight, 20 a tawenen ti napalabas a 20 porsiento iti Ethiopia ti kabakiran; itan 2 porsiento laengen. Kadagiti amin a parikut iti aglawlaw a mangpappapeggad iti daga, kuna ti dadduma nga autoridad a ti kakaruan isu ti pannakapukaw dagiti kabakiran. Apektaran dayta ti padron ti panniempo ken pakaigapuan iti panagreggaay ti daga, agraman ti panagsaknap dagiti lugar a disierto.

Tinaginayon ti dadduma a gobierno ti Africa a nababa ti presio ti taraon ken dagiti ayup tapno magun-odda ti pabor dagiti managusar iti siudad. Daytoy ti nangupay kadagiti mannalon, a di makaganansia iti panagtalon. Nagtignay ti gobierno ti Zimbabwe babaen ti panangingatona iti presio ti mais iti 64 porsiento kas pangallukoy kadagiti mannalon nga agmula ti ad-adu pay.

Aniat’ Solusion?

Adut’ singasing dagiti eksperto. Ngem no dadduma balakadanda dagiti pagilian ti Africa nga usarenda dagiti wagas ti panagtalon ti Laud, a di met maibagay iti aglawlaw ti Africa.

Kasapulanton dagiti epektibo a solusion. Kinuna ti maysa nga Africano a nangato nga opisial ti UN Economic Commission for Africa: “Maibatay iti amin a plano iti ekonomia a nakitamin, nga inton tawen 2000 ti Africa awanton iti kanal a nakailumlomanna ita. Addanton iti tukok ti nauneg a dariwangwang.”

Ti nalawag a kasapulan isut’ natalged a politika ken ti panagpatingga ti kinaranggas ken gubat. Nasken met ti pannakitinnulong kadagiti kabangibang a pagilian.

Sigun iti UN Food and Agriculture Organization, kabaelan ti Africa a pakanen ti mamitlo a daras iti populasionna itatta. Ngem bumasbassit ti maap-apitna a taraon iti adun a dekada, ket iti agdama a yaaduna, mabalin nga agdoble ti populasionna iti las-ud ti 30 a tawen.

Awan duadua a dagiti tulong a taraon manipud ganggannaet a pagilian insalakanna ti adu manipud iti bisin. Nupay kasta, ti kasta a regular a tulong saan nga isut’ solusion ken negatibo ti epektona ta upayenna dagiti mannalon iti pagilian nga agapit. Dagitoy mabalin a dida malako dagiti apitda iti kalalainganna a presio, ket masansan a kaykayat ti tattao dagiti taraon a ginatang iti sabali a pagilian ket didan kayat ti binukel a maapit iti pagilianda.

Aniat’ Maar-aramiden?

Mapadayawan dagiti awan sarday a panangikagumaan dagiti adu a sipapasnek nga agtarigagay a tumulong kadagiti tattao nga Africano. Iti dadduma a lugar ti kasta a panangikagumaan adda nagimbaganna. Idiay Zimbabwe maysa a grupo dagiti internasional a managsirarak ti nangiyussuat iti gakat nga agmula kadagiti kayo a dumakkel a naimbag ken sipapartak kadagiti namaga a lugar. Ti panggep isut’ nasaknap a panagmula kadagitoy a kayo a tumulong a mangparmek iti pagkurangan iti sungrod, ta 80 porsiento kadagiti tattao ti agusar ti kayo kas sungrod iti panagluto.

Idiay bario ti Charinge iti sinaplit-tikag a Masvingo, Zimbabwe, naparegta dagiti mannalon a mangusar kadagiti bato nga alep-ep dagiti nateng ken kaykayoda nga agbunga. Kas banagna, basbassit a danum ti kasapulanda, ket nabaludbod dagiti mula. Nakapaglako pay dagiti mannalon iti taraon kadagiti dadduma nga agkasapulan.

Idiay Sud Africa, maysa a dakkel a kompania ti karbon pinagbalinna ti plantana a pagaramidan iti petroleo tapno amin a nausar a danum iti panangproseso ti karbon ket mausar manen kalpasan a madalusan a naimbag. Nupay nangina ti panangdalus iti danum a naggapu iti industria, panggep met laengen ti Sud Africa a dalusan ti agarup 70 porsiento a danum ti industriana.

Idiay Luanshya, Zambia, nayam-ammo ti soybeans kas kasukat a nasustansia a taraon. Kinuna ti maysa a tumultulong a trabahador: “Kaaduan nga ipapatay manipud malnutrision mapasamak iti [bulan ti] Marso ken Hunio no bassiten dagiti gagangay nga abasto ti kadawyan a taraon. Ti soya, nupay kasta, ket maapit iti Abril ket nasaysayaat nga ipempen ngem ti kadawyan a taraon a kas ti mais ken bukakaw.”

Ngem nupay maikanatad dagita a panangikagumaan tapno maparmek dagiti parikut ti tikag ken ti panagkurang ti taraon, ti tao, agraman dagiti amin a teknolohia ken irarang-ayna, dina nabaelan nga inep-ep ti tikag idiay Africa. Maymaysa Daydiay makaawat kadagiti amin a kaipapanan dayta, ket nabayagen nga impadtona ti solusion. Iti sidong ti turay ti Pagarian ni Jehova a Dios babaen ti tinudinganna nga Ari, ni Jesu-Kristo, literal a pumaysonto dagiti sasao ni mammadto Isaias iti intero a globo: “Iti let-ang pumsuakto dagiti dandanum, ken barbaresbes iti tay-ak a langalang. Ket ti sumilsilap a darat agbalinto a libtong, ken ti mawaw a daga agbalinto nga ub-ubbog ti danum. Iti pagyanan dagiti chacal, isu a pagiddaanda, ruotto agraman runruno ken badobadok.”​—Isaias 35:6, 7.

[Ladawan iti panid 12]

Agiinnuna dagiti bumario nga addaan ayup iti bassit a danum a nabati kadagiti napitak nga abut

[Credit Line]

The Star, Johannesburg. S.A.