Maysa nga Eklipse ti Init ken ti Pakaawisan ti Astronomia

TI Mayo 10, 1994, ket maysa idi a naisangsangayan nga aldaw kadagiti dadduma a tattao idiay Norte America. Daytat’ okasion ti annular eclipse a ti init inabbonganna ti bulan.a Iti sumagmamano nga oras, naammuan dagiti minilion ti makaawis a siensia ti astronomia. Ngem ania a talaga ti eklipse?

Mapasamak ti eklipse no adda “paset wenno kompleto a pannakaabbong, agpannuray iti lugar a yan ti mangpalpaliiw ti nailangitan a banag [a maidilig] iti yan ti sabali.” (The American Heritage Dictionary of the English Language) Mapasamak laeng ti eklipse iti init wenno bulan no dandanin aglinteg ti panaglilinea ti daga, init, ken bulan. Ti kaadda ti eklipse ti init wenno bulan agpannuray iti no ania kadagitoy nailangitan a banag ti naabbongan. No dadduma ti daga abbonganna ti bulan, a mamataud ti eklipse ti bulan. Idi Mayo idi napan a tawen, iti kasumbangirna, ti bulan inabbonganna ti daga, iti akikid nga anniniwan a manipud 230 agingga iti 310 kilometro ti kalawana. Bayat ti agin-inut nga ilalabas ti bulan iti baet ti daga ken ti init, dandani inabbonganna a naan-anay ti init. Ti dalan ti anniniwan binallasiwna ti Taaw Pacifico ken kalpasanna ti Norte America manipud abagatan a laud agingga iti amianan a daya. Ti bulan kasla siiinayad a limmabas iti sango ti init. Kinapudnona, ti anniniwan binallasiwna ti daga iti dandani 3,200 kilometro iti tunggal oras.

Nausar dagiti amin a kita ti pamay-an a mangpaliiw ti eklipse a dina dangran dagiti mata. Dadduma ti nagbuya babaen iti pagmingmingan ti welder. Dadduma nagusarda iti napuskol a filter. Ngem dadduma pinagparangda ti eklipse iti papel babaen iti abut ti aspile. Maysa a retratista impatag-ayna ti maysa a colander, ket bayat ti ilalabas ti lawag kadagiti abut, mangipaay kadagiti adu a ladawan ti eklipse iti daga. Napaliiw dagiti umasping nga epekto bayat ti ilalabas ti lawag kadagiti bulong ti kayo. Ti sabali pay a pamay-an isut’ panangipalabas ti lawag kadagiti largabista tapno magun-odan ti doble a ladawan iti nangisngisit a rabaw.

Pasaray lima nga eklipse ti init ken agingga iti tallo nga eklipse ti bulan ti mapasamak iti makatawen. “Agarup dua a kita nga eklipse ti init ti masapul a mapasamak iti tunggal tawen,” kuna ti The International Encyclopedia of Astronomy. Nupay kasta, tunggal maysa ti makita iti nadumaduma a lugar. Ngarud asinoman nga adda iti kabangibang ti Estados Unidos a di nakakita iti 1994 nga eklipse ti masapul nga aguray agingga iti tawen 2012 agpaay iti sabali a gundaway wenno agbiahe a mapan idiay Peru, Brazil, wenno Siberia para iti nasapsapa a [pannakakita] iti eklipse.b

Ti Misterio ti Naan-anay nga Eklipse

Ti naan-anay nga eklipse ti init, idi ti bulan naan-anay nga inabbonganna ti init, pinataudna ti amak ken danag kadagiti napalabas a siglo. Apay a kasta? Kuna ti The International Encyclopedia of Astronomy: “Kumaro ti misterio ti naan-anay nga eklipse agsipud ta dagiti di makaammo dida napakdaaran iti umad-adani a buya ta di makita ti Bulan nga umas-asideg iti Init.” Dayta a buya iramanna dagitoy a banag: “Aglidem ti langit, a masansan a buyogen ti nakaam-amak a berde ti kolorna a kasla di mailadawan ken di maipadis iti panaglidem a patauden ti ulep. . . . Bayat ti naudi a sumagmamano a segundo ti paset laeng a panangabbong [ti bulan] iti init, sipapartak a napukaw ti lawag, madlaw a limmamiis, nagapon dagiti tumatayab, nagkeppet dagiti dadduma a sabong, ket timmalna ti angin. . . . Nasipngeten ti away.”

Iti librona a The Story of Eclipses, ipadamag ni George Chambers ti “maysa kadagiti kalatakan nga eklipse idi edad media . . . , a makita a naan-anay nga eklipse idiay Scotland,” a napasamak idi Agosto 2, 1133. Nagsurat ni William iti Malmesbury: “Iti maika-6 nga oras (alas dose), inabbongan ti Init iti dayta nga aldaw ti nadayag a rupana, . . . iti nakaam-amak a sipnget, a namagpungtot kadagiti puso ti tattao gapu iti eklipse.” Kinuna ti kadaanan nga Anglo-Saxon Chronicle a “dagiti tattao nasdaawda unay ken nagamakda.”

Inrekord met ni Chambers ti detaliado a panangiladawan iti maysa nga eklipse ti bulan a napasamak idi Setiembre 2, 1830, nga impadamag dagiti dua a managbiahe idiay Africa: “Idi nagin-inut a naabbongan ti Bulan, nagamak ti tunggal maysa. Bayat a kimmaro ti eklipse ad-adda a nagbutengda. Nagtaray ti isuamin a kasta unay ti danagda a nangipakaammo iti kasasaad iti agturayda, ta awan ti ulep a mamataud ti kasta a nakaro a panangabbong, ket dida maawatan ti kasasaad wenno kaipapanan ti eklipse.”

Kadagiti kallabes a tiempo, ti panagadal iti astronomia kinissayanna ti panagbuteng ti sangatauan maipapan iti eklipse ti init​—pagaammotayo nga agparangto manen ti init bayat a ti di makita a bulan itultuloyna ti panagrikusna.

No Kasano nga Inusar Dagiti Jesuita ti Eklipse ti Init

Idi 1629, nakagun-od dagiti misionero a Jesuita idiay China ti pabor iti emperador babaen ti maysa nga eklipse ti init. Kasano nga inaramidda dayta?

Nadlaw dagiti Jesuita a “ti kalendario dagiti Insik a naibatay iti bulan ket biddut, a kas idi adun a siglo. Naulit-ulit a nagbiddut dagiti Astronomo ti Imperio iti panagipadtoda iti eklipse ti init . . . Dimteng ti dakkel a gundaway dagiti Jesuita idi mainanama ti maysa nga eklipse iti agsapa ti Hunio 21, 1629. Impadto dagiti Astronomo ti Imperio a mapasamak ti eklipse iti alas 10:30 ken agpaut iti dua nga oras. Impadto dagiti Jesuita a ti eklipse saan a dumteng agingga iti alas 11:30 ken agpaut laeng iti dua a minuto.” Aniat’ napasamak?

“Iti dayta napateg nga aldaw, bayat a dimteng ti alas 10:30 ken limmabas, nakaranraniag ti init. Biddut dagiti Astronomo ti Imperio, ngem umiso kadi dagiti Jesuita? Kalpasanna, iti alas 11:30, nangrugin ti eklipse ket nagpaut iti apagbiit a dua minuto, kas impadto dagiti Jesuita. Ita, nagun-oddan ti di maisin a panagtalek ti emperador.”​—The Discoverers, ni Daniel J. Boorstin.

Ti Astronomia iti Biblia

Naipaay pay dagiti impormasion iti astronomia iti Biblia. Sumagmamano a konstelasion ti nadakamat iti libro a Job. Kasta met, inawis ni Jehova dagiti adipenna a mangusig kadagiti langit, saan a tapno adalenda ti astrolohia wenno dadduma nga ulbod a panagdayaw, no di ket tapno apresiarenda ti kinadayag dagiti pinarsuana. Napaltiingan ni Isaias nga agsurat: “Itangadyo dagiti matayo idiay ngato ket kitaenyo. Asino ti namarsua kadagitoy? Isu Daydiay babaen iti panangbilangna iruarna dagiti buyotda, isu inagananna ida amin. Gapu iti kinadakkel ti dinamiko nga enerhiana, ken agsipud ta napigsa iti pannakabalin, awan ti agkurang uray no maysa kadakuada.”​—Isaias 40:26.

Binigbig ni Job ti kinatan-ok ti Namarsua idi kinunana maipapan kenkuana: “Isu . . . a mangaramid iti konstelasion nga Ash [mabalin a ti Dakkel nga Ursa, wenno Dakkel nga Oso], ti konstelasion a Kesil [mabalin a ti Orion, wenno nailangitan a mangnganup], ti konstelasion a Kimah [mabalin a dagiti grupo ti Pleyades idiay konstelasion a Taurus, wenno Toro] ken dagiti silsiled ti Abagatan [a kaawatan a kaipapananna dagiti konstelasion iti Makin-abagatan a Hemispero].”​—Job 9:7-9.

Anian a pannakaawis nga agadal ti astronomia inton ipaay ni Jehova ti biag nga agnanayon iti natulnog a sangatauan! Iti kasta, agtultuloyton a maipalgak dagiti narigat a maawatan iti uniberso bayat a maawatantayo dagiti panggep ti Dios maipapan iti nakalawlawa nga uniberso. Gapuna, mabalintayton a yebkas dagiti sao ni David a buyogen ti napalaus a rikna: “No imutektekak dagiti langlangitmo, ti aramid dagita ramaymo, ti bulan ken dagiti bitbituen, isuda nga insaadmo; ania ti tao tapno sipapanunotka kenkuana, ken ti anak ti tao, tapno sumarungkarka kenkuana?”​—Salmo 8:3, 4.

[Dagiti Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 12]

Retrato nga impaay ti NASA/Finley-Holiday Film Corporation