Ti Panangmatmat ti Biblia
Maiparbeng Aya nga Agsala Dagiti Kristiano?
“DIAK kayat a buyaen daytoy. Masapul a pumanawak,” inyarasaas ti agkabannuag a lalaki iti asawana bayat a timmakder manipud tugawna sa pimmanaw iti siled tapno agpagnapagna iti nalamiis nga angin ti rabii. Nabainan.
Isuda nga agassawa ti inawis dagiti gagayyem iti maysa a pasken iti rabii. Inkeddeng dagiti nangawis nga adda agpabuya a pakairamanan ti panagsala ti tallo a babbai. Kasla saan nga alusiisen dagiti nabati iti tallaong. Napapalo la kadi ti kinasensitibona? Saan aya nga iyeb-ebkas laeng dagiti sumasala ti akin-uneg nga emosionda ken tagtagiragsakenda ti wayawaya nga agsala? Padasentay man nga anagen ti panagsala manipud iti Nakristianuan a panirigan.
Komunikasion ti Panagsala
Maysa kadagiti pamay-an ti pannakikomunikar ti tattao isut’ panagkompas wenno panagtignay. Kas pagarigan, iti ganggannaet a pagilian, nasorpresa ti adu a sangaili idi maammuanda a sabali ti kaipapanan sadiay ti tignay nga ibilangda a naalas—nalabit di pay matarigagayan. Inkomento ti maysa a dati a misionero idiay Solomon Islands, Malaysia, ken Papua New Guinea: “Iti dadduma a lugar, mainaig iti sumagmamano a tignay ti bagi dagiti seksual a singasing. Kas pagarigan, no agtugaw ti babai iti suelo, maibilang a di maiparbeng no laktawen ti maysa a lalaki ti nakaunnat a gurgurongna. Kasta met a saan a nadayaw para iti maysa a babai no magna iti sanguanan ti maysa a lalaki a nakatugaw iti suelo. Iti agpada a kasasaad, madlaw a dagus dagiti seksual a singasing.” Ammotay man wenno saan, agsao dagiti tignay ti bagitayo. Ditay ngarud koma pakasdaawan nga iti intero a historia, nausar ti panagsala kas maysa a kita ti komunikasion.
Mabalin a mayebkas dagiti nasged unay nga emosion iti panagsala—manipud rag-o ken napalaus a ragsak ti pasken agingga iti kinaserioso ti narelihiosuan a ritual ken tradision. (2 Samuel 6:14-17; Salmo 149:1, 3) Kuna ti The New Encyclopœdia Britannica: “Makikomunikar ti sumasala iti tallaong iti dua a naisangsangayan a pamay-an, babaen man ti panangipeksana iti emosion babaen iti bagi agraman ti rupa wenno babaen iti komplikado a lengguahe ti panangi-akto ken panagkompas.” Iti dadduma a sala, ti komunikasion mabalin a kasla naglaka a maawatan. Iti dadduma a kita ti sala, mabalin a maawatan ti lengguahe dagiti sumagmamano laeng a makaammo. Kas pagarigan, iti classical ballet, ti ima a naiparabaw iti barukong ipamatmatna ti ayat idinto ta ipamatmat ti panangitudo iti pasiráw-at ti kannigid nga ima ti panagasawa. Iti opera dagiti Insik, ti pannagna iti sirkulo ipamatmatna ti panagbiahe, idinto ta ti pananglikmut iti entablado a siiiggem iti horizontal a pagablat ipamatmatna ti panaglugan iti kabalio; ti nangisit a bandera a maiballasiw iti entablado ipasimudaagna ti bagyo, idinto ta ti nalitnaw nga asul ipamatmatna ti pul-oy ti angin. Isu a kadagiti tignay ken kompas iti panagsala, makikomkomunikar ti bagi. Ngem kanayon kadi nga umno ti mensahe?
Panagsala—Umno ken Di Umno
Mabalin a makaparagsak a kita iti panaglinglingay ken panagehersisio ti panagsala. Mabalin a nadalus ken napudno nga ebkas, a mangipakita iti naragsak a panangsubad ti bagi iti nasin-aw a rag-o ti panagbiag wenno panangapresiar iti kinaimbag ni Jehova. (Exodo 15:20; Oc-ocom 11:34) Mabalin a makaparagsak ti dadduma nga inggrupo a panagsala wenno nailian a salsala. Tinukoy pay ni Jesus, iti ilustrasionna iti barayuboy nga anak, ti grupo dagiti sumasala, nabatad a natangdanan a grupo dagiti sumasala, kas paset dagiti pasken. (Lucas 15:25) Isu a nalawag a saan a kondenaren ti Biblia ti panagsala a mismo. Nupay kasta, mamakdaar maibusor ti pannakaabbukay dagiti dakes a kapanunotan ken tarigagay. Iti daytoy a pamay-an a mabalin a di nanakman ti dadduma a kita ti panagsala, a napeggad pay ketdi iti espiritualidad ti maysa. (Colosas 3:5) Manipud idi ugma, pasaray erotiko ti panagsala ken nausar kadagiti makadangran a panggep.—Idiligyo ti Mateo 14:3-11.
Ammo ti Kabusortayo, ni Satanas a Diablo, a ti kombinasion dagiti tignay iti panagsala ken di umno a kapanunotan ti nabileg a puersana. (Idiligyo ti Santiago 1:14, 15.) Ammona unay a maguyugoyna ti bagi iti tignay ken no kasano a maabbukayna dagiti erotiko a kapanunotan. Namakdaar ni apostol Pablo a determinado ni Satanas a mangsulbog kadatayo tapno “dagiti pampanunot[tayo] mabalin a mapadakesda a maiyadayo iti kinapasnek ken iti kinadalus a maiparbeng ken Kristo.” (2 Corinto 11:3) Darepdepenyo no kasano a maay-ayo ti Diablo no babaen ti panangbuya wenno pannakiramantayo iti di nanakman a panagsala ti mangipaluboston iti pannakaipamaysa ti panunottayo iti imoral a kapanunotan. Ad-addanto pay a maragsakan no simken dagiti di makontrol a tarigagaytayo ket naisagmaktayo iti di umiso a kababalin. Iti dayta a panggep, inusarnan ti tignay ken panagsala idi unana a panawen.—Idiligyo ti Exodo 32:6, 17-19.
Umno Wenno Di Umno—Kasano a Maammuan
Isu a no inggrupo, sagdudua, wenno agmaymaysa man a panagsala, no iyanninaw dagiti tignay ti narugit a kapanunotanyo, makadangran ngarud kadakayo ti panagsala, nupay mabalin a saan iti sabsabali.
Kinuna ti dadduma nga iti adu a moderno a sala, saan man la a makapagsinnagid dagiti agpareha. Nupay kasta, talaga kadi a panagsinnagid ti isyu? Gupgopen ti Britannica ti konklusion babaen ti panagkunana nga “agpadada ti kaudian a resultana—pisikal a ragsak iti panagsala ken seksual a pannakaammo ti kapareha, maarakup man wenno medio maimatangan laeng ti kapareha.” Nainsiriban kadi ti “seksual a pannakaammo ti kapareha” iti ruar ti singgalut ti panagasawa? Saan sigun iti nasao ni Jesus a “tunggal maysa nga agtultuloy a mangmatmat iti maysa a babai tapno gartemanna nakikamalalan kenkuana iti pusona.”—Mateo 5:28.
Dakayo ti makaammo no ikeddengyo ti agsala wenno saan. Mabalin a makatulong kadakayo a mangikeddeng a nainsiriban ti panangutob kadagiti sumaganad a saludsod. Ania ti panggep daytoy a sala? Aniat’ pakasarsaritaanna? Ania ti ipaganetget dagiti tignay ti sala? Ania a kapanunotan ken emosion ti iyabbukayda kaniak? Ania dagiti tarigagay nga iyabbukayda iti kaparehak wenno kadagidiay agbuybuya? Rumbeng la ngarud nga agtignay ti maysa maitunos iti konsiensiana a kas iti inaramid ti agkabannuag nga asawa iti pangrugianmi, agpapan pay iti aniaman nga aramiden ti sabsabali.
Ipamatmat ti Biblia a kayat ti Namarsua a tagiragsakentayo ti parangkap a kinapintas, ritmo, ken kinangayed. Wen, tagiragsakenyo ida—ngem laglagipenyo a no agsalakayo, agsasao ti bagiyo. Laglagipenyo dagiti pagannurotan ni Pablo idiay Filipos 4:8: “Aniaman dagiti bambanag a napudno, aniaman dagiti bambanag a serioso a pakaseknan, aniaman dagiti bambanag a nalinteg, aniaman dagiti bambanag a nadalus, aniaman dagiti bambanag a maay-ayat, aniaman dagiti bambanag a naimbag ti pakasarsaritaanda, aniaman ti adda a naimbag a kababalin ken aniaman ti adda a banag a nadayaw, itultuloyyo nga imutektekan dagitoy a bambanag.”
[Picture Credit Line iti panid 26]
Picture Fund/Courtesy, Museum of Fine Arts, Boston