Panangaywan iti Anak​—Natimbeng a Panangmatmat

MASANSAN a dumteng ti pudno a karit kalpasan ti diborsio iti panangikagumaan a manggun-od iti panangipateg ken panangiturong iti anak. Saan a kanayon a pudno ti pagsasao a, “Kasapulan a dua ti agapa.” Mabalin nga adda supiat uray no maymaysa laeng kadagiti nagannak ti dominante a ti laeng kaykayatna ti masursurot. Kinuna ti maysa nga abogado a mangtamtaming kadagiti linteg maipapan kadagiti parikut ti pamilia idiay Toronto, Canada: “Iti linteg maipapan kadagiti parikut ti pamilia, ti isuamin makasair unay ken napategda.”

Imbes a panunotenda ti kasayaatan a pagimbagan ti anak, dadduma a nagannak paundayenda ti riri babaen ti panangidatag kadagiti darum nga awan pakainaiganda kadagiti isyu. Kas pagarigan, pinadas ti dadduma a paneknekan a masapul a masukatan ti agaywan agsipud ta ti ama wenno ina ket maysa kadagiti Saksi ni Jehova ket mapaidaman ti anak iti ‘normal a wagas ti panagbiag.’

Ti saan a Saksi nga ama wenno ina mabalin a pagbalinenna nga isyu ti panangselebrar kadagiti kasangay, Krismas, wenno uray ti Halloween. Dadduma mabalin nga agreklamoda a makedngan ti pannakilangen ken ti pannakibagay ti anak iti kagimongan no ikeddeng ti anak ti saan nga agsaludo iti bandera. Wenno mabalin nga ibaga ti dadduma a madangran ti panagis-isip ti anak babaen ti pannakikuyogna iti ama wenno inana a makisarita iti sabsabali maipapan iti Biblia. Dadduma a saan a Saksi a nagannak ipapanda pay a madangran ti biag ti anak agsipud ta ti Saksi nga ama wenno ina dina palubosan ti anak a mayalisonan iti dara.

Kasano a sanguen ti Kristiano ti karit ti kasta a makasair a pammabasol? Ti makasair a sungbat​—“panagibales”​—saan nga epektibo. No naidarum dayta iti husgado, tunggal ama wenno ina maikkan ti gundaway a mangngegan. Napateg a laglagipen ti balakad ti Biblia: “Iyallatiwmo ta awitmo ken Jehova, ket saranayennakanto: dinanto ipalubos a magaraw ti nalinteg.” (Salmo 55:22) Babaen ti panangmennamenna iti daytoy ken ti panangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia, madaeran dagiti nagannak, babaen iti tulong ni Jehova, ti aniaman a pagtungpalan ti [kaso a] panangaywan iti anak.​—Proverbio 15:28.

Kinanainkalintegan

Ti kangrunaan nga isyu isu dagiti pagimbagan ti anak. No manangipapilit unay ti ama wenno ina, mabalin a maikkat ti panangaywanna ken malimitaran pay ketdi dagiti gundawayna a sumarungkar. Ti masirib nga ama wenno ina natalna ti ugalina, a laglagipenna ti balakad ti Biblia a: “Dikay subadan ti dakes iti dakes iti asinoman. . . . Ipaayanyo ti lugar ti pungtot . . . Dika palubosan ti bagim a parmeken ti dakes, no di ket itultuloymo a parmeken ti dakes babaen ti naimbag.” (Roma 12:17-21) Adda man iti husgado, iti opisina ti abogado, wenno kadua ti mangtingtingiting iti panangaywan iti anak, masapul nga ‘ipakaammo koma [dagiti nagannak ka]dagiti isuamin a tattao ti kina-nainkalinteganda.’​—Filipos 4:5.

No maminsan ti naisina nga asawa padasenna ti mangallilaw kadagiti sabsabali babaen ti panangibagana kadagiti makaallilaw ken pagarup laeng a parikut. Nainsiriban a labanan ti pagannayasan ti tao a nalabes a panangsintir kadagitoy a panangatake. Ti salun-at, relihion, ken edukasion dagiti tema a paborito nga usaren ti naisina nga asawa a mangparbo ti pammadakes iti bista ti supiat maipapan iti panangaywan iti anak.​—Proverbio 14:22.

Ti kinanainkalintegan ramanenna ti abilidad a mangusig kadagiti kinapudno ken pagtulagan dagiti nainkalintegan nga urnos. Saan koma a liplipatan ti ama wenno ina nga uray pay kalpasan ti diborsio, ti anak addaan pay la iti dua a nagannak. Nagdiborsio dagiti nagannak ngem dida insina ti anak. Ngarud, malaksid kadagiti nakaro a kasasaad, tunggal ama wenno ina adda koma wayawayana nga agtignay a kas ama wenno ina no adda ti anak kenkuana. Tunggal maysa adda koma wayawayana a mangyebkas kadagiti rikna ken prinsipiona ken mapalubosan ti anak a makiraman kadagiti nainkalintegan nga ar-aramid ti ama wenno ina, narelihiosuan man wenno saan.

Amirisentayo ti posible a pangngeddeng iti bista: (1) sugpon a panangaywan, (2) solo a panangaywan, ken (3) dagiti limitasion kadagiti pribilehio a sumarungkar. Ania ti nagdumaan ti sugpon a panangaywan ken ti solo a panangaywan? Kasano a madaeram no di naited kenka ti panangaywan? Ania ngay no nailaksid ti ama wenno ina?

Sugpon a Panangaywan

Mabigbig ti dadduma a hues a napateg a mataginayon ti pannakipagkita ti anak iti ama wenno inana. Ti panagrasonda naibatay kadagiti panagsirarak a maad-adal a mangipakita a basbassit ti panagdanag ken panagsakit ti nakem ti annak kalpasan ti diborsio no pagramanan dagiti nagannak ti panangaywan. Imbes a mariknana a binaybay-an ti maysa kadagiti nagannak kenkuana, marikna ti anak nga isut’ ay-ayaten nga agpadpada dagiti nagannak kenkuana ken mairaman kadagiti aramid ti dua a sangakabbalayan. “Ti sugpon a panangaywan ket maysa a pamay-an a masalimetmetan ti pannakairaman ti dua a nagannak,” kuna ti maysa nga abogado a mangtamtaming iti linteg maipapan kadagiti parikut ti pamilia.

Nupay kasta, namakdaar ni Dr. Judith Wallerstein, direktor ehekutibo iti Center for the Family in Transition, idiay Corte Madera, California, a tapno epektibo ti sugpon a panangaywan, masapul dagiti nagannak a mannakitinnulong ken ti anak a mannakibagay ken kaay-ayo a kalangen ti tattao. Dagitoy a kalidad naskenda agsipud ta iti sugpon a panangaywan agpadpada a taginayonen dagiti nagannak ti legal a kalintegan a mangaramid kadagiti pangngeddeng maipapan kadagiti kangrunaan nga isyu a mangiraman iti salun-at, edukasion, relihioso a panangpadakkel, ken ti sosial a panagbiag ti anakda. Ngem epektibo laeng daytoy no agpadpada a nainkalintegan dagiti nagannak a mangamiris iti kasayaatan a pagimbagan ti anakda imbes a dagiti personal nga interesda.

Solo a Panangaywan

Nalabit ited ti husgado ti solo a panangaywan iti ama wenno ina nga, iti opinionna, ad-adda a makaipaay kadagiti kasapulan ti anak. Mabalin nga ikeddeng ti hues a ti agaywan nga ama wenno ina laeng ti agdesision kadagiti napapateg nga isyu maipapan iti pagimbagan ti anak. Masansan, makaikeddeng ti husgado kalpasan ti panangimdengna kadagiti natakkuatan dagiti mangtingiting​—gagangay a dagitoy ket sikologo, sikiatrista, wenno social worker.

Dagiti mangitantandudo iti solo a panangaywan mabigbigda a ti urnos ad-adda a pabilgenna ti anak. No saan a makapagsinnarita a sieepektibo dagiti nagannak, kaykayat ti adu a hues iti husgado daytoy nga urnos ti panangaywan. Siempre, ti saan nga agaywan nga ama wenno ina saan a maipuera iti panagbiag ti anak. Gagangay a maikkan ti saan nga agaywan nga ama wenno ina iti kalintegan a sumarungkar, ket agpadpada dagiti nagannak a makaitultuloy a mangipaay iti kasapulan a panangiwanwan, ayat, ken panangipateg iti anak.

Dagiti Pribilehio a Sumarungkar

Di nainkalintegan kadagiti nagannak ti mangmatmat iti panangaywan iti anak a kas adda “nangabak” ken “naabak.” Naballigi ti nagannak ken “nangabak” no makitada a dumakkel dagiti annakda a mataengan, mapagtalkan, mararaem nga adulto. Ti panagballigi iti panangpadakkel iti anak saan a direkta a nainaig iti legal a panangaywan. Babaen ti panangipangag kadagiti annuroten nga imbilin ti husgado maipapan iti panangaywan iti anak, uray pay no agparang a dagitoy ket di nainkalintegan, ipakpakita ti Kristiano ti ‘panagpaiturayna kadagiti nangatngato nga agtuturay.’ (Roma 13:1) Napateg met a laglagipen a daytoy saan nga isu ti tiempo a panagsalisal maipapan iti panangipateg wenno kinasungdo dagiti annak babaen iti panangtagibassit iti ama wenno ina gapu iti panangikagumaan a mangdadael iti relasionna kadakuada.

Addada pagwadan iti Biblia maipapan kadagiti managbuteng-Dios a nagannak, a gapu iti nadumaduma a rason, naisinada iti annakda. Kas pagarigan, da Amram ken ni Jocabed, a nagannak ni Moises, a nagtignay mayannurot iti kasayaatan a pagimbagan ti anakda, ti nangikabil kenkuana iti bassit a tumtumpaw a bilog “iti nagbabaetan dagiti runo iti igid ti karayan Nilo.” Idi innala ti babai nga anak ni Faraon ti maladaga, kanayon a nagtalekda ken Jehova. Nagunggonaan dagitoy masirib ken matalek a nagannak iti adu a pribilehio a “sumarungkar” a sieepektibo nga inusarda a mangsanay iti ubing iti pamay-an ni Jehova. Dimmakkel ni Moises a nagbalin a naisangsangayan nga adipen ti pudno a Dios.​—Exodo 2:1-10; 6:20, NW.

Nupay kasta, kasano ngay no ti maysa kadagiti nagannak ket nailaksid? Rumbeng kadi a palubosan ti Kristiano nga ama wenno ina a masarungkaran ti anakna? Ti panangilaksid ti kongregasion balbaliwanna laeng ti naespirituan a relasion ti indibidual ken ti kongregasion Kristiano. Kinapudnona, pugsatenna dagiti naespirituan a singgalut. Ngem agtalinaed ti relasion ti ama wenno ti ina iti anak. Ti agay-aywan nga ama wenno ina masapul a raemenna ti kalintegan ti nailaksid nga ama wenno ina a sumarungkar. Nupay kasta, no ti saan nga agay-aywan nga ama wenno ina mangipaay iti nalawag ken nakaro a pangta iti pisikal wenno emosional a pagimbagan ti anak, ngarud mabalin nga iyurnos ti husgado (saan a ti agay-aywan nga ama wenno ina) nga iwanwan ti maikatlo a partido ti panagsarungkar.

Pulos a Dika Agmaymaysa

Dagiti bista iti diborsio ken dagiti sumaruno a supiat maipapan iti panangaywan iti anak ket kapadasan a makapadanag. Narbek ti panagtipon a nangrugi a sibaballigi agraman dagiti arapaap, plano, ken inanama ti agassawa. Kas pagarigan, ti di kinamatalek wenno ti nakaro a panangabuso mabalin a pilitenna ti nasungdo nga asawa a mangsapul iti pannalaknib ti linteg kenkuana ken iti anakna. Ngem, mabalin nga agtalinaed dagiti rikna a pannakabasol ken kinaawan pannakaikari bayat nga ut-utobenna no ania ti dakes a napasamak wenno kasano a ti banag nataming koma a sieepektibo. Adu nga agassawa ti agdanag maipapan iti reaksion dagiti annak iti pannakasinasina ti pamilia. Ti panaglinnaban idiay husgado maipapan iti panangaywan nalabit kellaat ken nakaro a baliwanna ti emosion a mangsubok saan laeng nga iti kinatarnaw ti maysa kas nadungngo nga ama wenno ina no di ket iti pammati ken panagtalek ti maysa ken Jehova.​—Idiligmo iti Salmo 34:15, 18, 19, 22.

No pilien ti awan basolna nga asawa ti agdarum gapu iti panangabuso iti ubing wenno ti nakaro a panangabuso iti asawa wenno tapno masalakniban ti salun-atna nga agpeggad kadagiti iyakar ti sekso a sakit nga aggapu iti di matalek nga asawana, saan a masapul a marikna ti awan basolna nga asawa ti pannakabasol wenno panangbaybay-a ni Jehova. (Salmo 37:28) Ti di matalek wenno manangabuso nga asawa ti nanglabsing iti sagrado a kontrata ti panagasawa ken ‘nangliput’ iti asawana.​—Malakias 2:14.

Itultuloymo a ‘salimetmetan ti naimbag a konsiensia’ iti imatang ti tao ken ni Jehova babaen ti panangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia, a tratuem ti naisina nga asawam a sipupudno, ken ipakitam a makibagbagayka iti tulaganyo a panangaywan. “Nasaysayaat ti agsagaba gapu ta agar-aramidkayo iti naimbag, no ti pagayatan ti Dios tarigagayanna dayta, ngem no gapu ta agar-aramidkayo iti dakes.”​—1 Pedro 3:16, 17.

No maipapan kadagiti annak, masapul a mapanamnamaanda manen a ti pannakasinasina ti pamilia saanda a basol. No dadduma saan laeng a matungpal dagiti bambanag kas naiplano. Ngem ti panangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia bang-aranna ti epekto ti diborsio babaen ti panangparegta iti prangka ken mannakaawat a panagsasarita dagiti nagannak ken annak. Kas pagarigan, maaramid daytoy babaen ti panangipalubos nga aktibo a makipaset dagiti annak iti panangiplano iti panagbiag ti pamilia kalpasan ti diborsio. Babaen ti panagbalin a naanus ken naasi ken panaginteres iti rikrikna dagiti annak ken panangimdeng kadagiti ibagada, adut’ maaramidanyo a mangtulong kadakuada a makibagay kadagiti baro nga eskediul ken urnos ti panagbiag.

Makatulong ti Sabsabali

Saan laeng a dagiti nagannak ti makatulong iti anak a makapaspasar iti pannakasinasina ti pamilia. Dagiti miembro ti pamilia, mannursuro, ken gagayyem adut’ maaramidanda a mangsaranay ken mangipanamnama manen kadagiti annak ti nagdiborsio. Partikular nga adu ti maitulong dagiti lolo ken lola iti kinatibker ken emosional a pagimbagan dagiti annak.

Mabalin a makaipaay dagiti Kristiano a lolo ken lola iti naespirituan a pannursuro ken makagunggona nga ar-aramid kadagiti annak, ngem masapul a raemenda ti pangngeddeng dagiti nagannak maipapan iti narelihiosuan a panangsanay, ta dagiti nagannak, saan a dagiti lola ken lolo, ti addaan iti moral ken legal nga autoridad a mangaramid kadagitoy a pangngeddeng.​—Efeso 6:2-4.

Babaen iti kasta a saranay, dagiti annak ti nagdiborsio mapagballigianda ti panagsina dagiti nagannak kadakuada. Ket maitultuloyda ti manginanama kadagiti bendision iti baro a lubong ti Dios, a sadiay dagiti amin a pamilia mawayawayaandanto iti “pannakaadipen iti panagrupsa ket maaddaan iti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.”​—Roma 8:21; 2 Pedro 3:13.

[Kahon iti panid 11]

Panangatur Kadagiti Di Pagkinnaawatan

“Ti dila ti masirib agaramid ti naimbag buyogen ti pannakaammo,” ket addaan ti Kristiano a naganak iti nagsayaat a gundaway a mangatur kadagiti di pagkinnaawatan wenno saan a pudno a panangipapan. (Proverbio 15:2, NW) Kas pagarigan, no maipapan iti pannakaaywan ti salun-at dagiti annakda, “agpaagas ken agpaopera dagiti Saksi ni Jehova,” ngem no naikeddeng a kas ti agaywan nga ama wenno ina, ti Saksi adda kalinteganna a mangipaay iti naisurat a pammalubos para iti aniaman a pamay-an [ti panangagas].a​—The Journal of the American Medical Association.

Dagiti Saksi ni Jehova ipatpategda ti relihionda, a naibatay iti Sao ti Dios, ti Biblia. Daytoy ti mamagbalin kadakuada a nasaysayaat nga amma, inna, annak, gagayyem, kaarruba, ken umili. Dagiti Kristiano a nagannak mangdisiplinada a buyogen iti ayat, a daytat’ mangpabileg iti panagraem dagiti annakda iti autoridad ken kabalanna ida kadagiti napapateg a prinsipio iti biag.b​—Proverbio 13:18.

Ti sekular nga edukasion ket napateg a paset iti panangpadakkel iti anak, ket dagiti Saksi ni Jehova tarigagayanda a maaddaan dagiti annakda iti kasayaatan a magun-odanda.c​—Proverbio 13:20.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 10]

Ti agay-aywan nga ama wenno ina aganus koma nga agimdeng no agestoria ti anak maipapan iti isasarungkar kenkuana ti di agay-aywan nga ama wenno ina