Panangmatmat iti Lubong
Nasaysayaat Ngem Pannakibiang ti Tao
Ipadamag ti The Daily Telegraph a sangapulo a tawen kalpasan nga imbual ti bagyo ti 15 a milion a kayo iti Inglatera idi 1987, natakkuatan ti nawadwad a panagtubo manen dagiti kakaykayuan a di pay idi inas-asak ti tao. Kadagiti nakaibualan dagiti kayo, ad-adu a lawag ti nakadanon iti daga. Daytoy ti gapu a dimmakkel dagiti naganus ken babassit a kayo iti kangato a 20 a pie, ket immadu met dagiti insekto, tumatayab, ken mulmula. Adu a nabual a kayo ti oak ken yew ti saan a natubeg a kas iti ninamnama, ket ti natangkenanen a kayoda, namitlo ti ngimminaan ti gatadda. Kuna ti managitalimeng a ni Peter Raine: “Ad-adu ti dinadael ti nasayaat-panggepna a panaguma [dagiti tattao] ngem ti bagyo a mismo. Adu kadagiti kayo a naimula idi otonio ti sidadaras ken saan a nasayaat ti pannakaimulada, isu a natayda.”
Trabaho, Pannakapaksuy, ken Dagiti Pannakaatake ti Puso
Ipadamag ti Frankfurter Rundschau a ti pannakapaksuy ti panunot iti pagtrabahuan ti maikadua a kangrunaan a gapu nga agsakit ti puso ken ur-urat, ket ti panagsigarilio ti kangrunaan. Iti pananggupgopna iti surbey ti Federal Institute for Occupational Safety and Health, idiay Berlin, Alemania, kuna ti report: “Dagidiay kangrunaan nga agpeggad ket dagiti empleado a limitado unay ti wayawayada nga agdesision ken gistay isu la nga isu ti trabahuenda. No madagdagda met kabayatan ti panagpalpaliwada, kas pagarigan no agibangbangonda iti bukodda a balay wenno ay-aywananda ti masakit a kabagianda, ngarud gistay maminsiam a daras nga ad-adda nga agpeggad a maatake ti pusoda.” Iparparegta ti maysa nga eksperto a maikkan koma iti ad-adu a wayawaya nga agdesision dagiti empleado. “Sumayaat dagiti bambanag no agsasarita dagiti amin a trabahador iti departamento iti uray maminsan laeng iti kada bulan.”
‘Ti Kasayaatan a Lugan iti Lubong’
Ipadamag ti The Island, iti Colombo, Sri Lanka, a no agbibiaheka iti kurang a 8 a kilometro iti siudad, mabalin a naparpartak ti bisikleta ngem ti kotse. Ti bisikleta ket awagan ti internasional a grupo dagiti maseknan iti aglawlaw a Gagayyem ti Daga a “ti kasayaatan a kita ti lugan iti Daga.” Ipaganetgetda a mataray ti bisikleta ti aginggat’ 2,400 a kilometro a dina mulitan ti angin ken agusar iti enerhia nga aggapu iti taraon a katupag ti sangagalon laeng a gasolina, kuna ti report. Kunana pay a ti bisikleta ket makapasalun-at met.
Umad-adu Dagiti Naasing
Ipalgak ti surbey nga inyurnos ti La Sapienza University iti Roma a mapaspasaran ti adu nga estudiante dagiti kita ti panangasing a pakairamanan ti pannakainsulto, pannakaabuso, bassit a panagtakaw, pisikal a pannakaraut, ken pammutbuteng. Idiay Roma ti nangnangruna a pakaar-aramidan dagitoy, a sadiay nasurok a 50 a porsiento agpadpada kadagiti lallaki ken babbai ti nagsagaba iti nadumaduma a kita ti pannakaasing iti las-ud ti tallo a bulan. “Kabayatan dagiti ad-adda a mangusisa a saritaan,” inlawlawag ti managsirarak a ni Anna Costanza Baldry, “adu a babbai ti nangyestoria kadagiti nakarkaro pay a pannakamolestia a dida impulong, agpadpada a gapu iti buteng ken . . . gapu ta ibilangda a normal laeng ti sumagmamano a kita ti imoral nga aramid,” kinuna ti Italiano a periodiko a La Repubblica.
Saan laeng a dagiti ubbing ti maasingan. Ipadamag ti The Irish Times a mapaspasaran ti adu nga adulto ti panangasing iti pagtartrabahuanda, kaaduanna babaen kadagiti superiorda. “Ti makapasair a panagsasao, panangbabalaw iti trabaho dagiti tattao ken ti panangidanondanon maipapan kadakuada ti pagay-ayat nga aramiden dagiti naasing iti pagtrabahuan,” kinuna dayta. “Kadawyan met ti panangpabain ken panangted kadagiti di realistiko a kalat iti trabaho.” Ti panangasing ket nainaig kadagiti sikolohikal nga epekto a pakairamanan ti “panagdanag, pannakasemsem, panagleddaang, di-nainkalintegan a panaginap, panagsikor, pannakapukaw ti panagtalek iti bagi, pannakapukaw ti panagraem iti bagi ken iyiikay,” kuna ti Times. Kadagiti nakaro a kaso, daytoy a kita ti panangasing ket makaiturong iti “panagmauyong wenno panagpakamatay pay.”
Cesarean Wenno Normal a Panagpasngay?
Masansan a kaykayat dagiti doktor ken inna idiay Brazil ti cesarean ngem ti normal a panagpasngay. Ipadamag ti magasin a Veja a maamiris ti doktor nga “ad-adu ti matulonganna nga agpasngay, ad-adu ti mateggedna, ken makaaliwaksay no ngudo ti lawas. “Kaykayat [dagiti inna] ti di normal a panagpasngay, tapno saanda unay nga agpaut-ot (nupay kasta, nakarkaro ti ut-ot ti panagpa-cesarean nga agpapaungar), ket patienda a ti pamay-an ket mangpapintas (a kinaagpaysuanna ket saan) iti bagi.” Kadagiti ospital ti publiko, kakatlo iti amin a naipasngay ket babaen iti cesarean, ket iti dadduma a pribado nga ospital, ti kaadu ket aginggat’ 80 a porsiento. “Ti panagpasngay ket nagbalinen a komersial a produkto,” kuna ni Dr. João Luiz Carvalho Pinto e Silva, panguluen ti obstetrics idiay University of Campinas. “Masansan a malipatan dagiti tattao a maisupadi iti normal a panagpasngay, ti cesarean ket operasion. Ad-adu ti agsayasay a dara, napapaut ti pannaka-anaesthesia, ket ad-adu ti posibilidad ti pannakaimpeksion.” Sigun iti doktor, “dagiti cesarean ket rumbeng laeng a maaramid iti tallo a kondision: no agpeggad ti biag ti pasiente wenno ti maladaga, no awan pagilasinan ti panagpasikal, wenno no adda kellaat a komplikasion,” kuna ti Veja.
Lumamlamiis ti Narelihiosuan a Debosion Idiay Grecia
Nabiit pay nga impablaak ti periodiko ti Atenas a Ta Nea ti nakailanadan ti impormasion maipapan iti relihion idiay Grecia nga umasping iti indaulona idi 1963. Ipakita dagiti resulta a lumamlamiis ti narelihiosuan a debosion iti dayta a pagilian. Iti maysa a napalabas a kaputotan, 66 a porsiento ti nagkuna a makimisada iti di kumurang a mamindua wenno mamitlo iti kada bulan, no idilig iti kurang a 30 a porsiento iti nabiit pay a nakailanadan ti impormasion a nagun-odan. Ad-adu ngem ti dua a kakatlo iti 965 nga adulto a napagsaludsodan idiay sentro ti Atenas ti nagkuna nga agserserbi “bassit” wenno “saan a pulos [nga agserserbi]” ti simbaan iti kagimongan, kuna ti Reuters news service. Iti panagsuratna iti Ta Nea, nadakamat ti mapagraraeman a Griego a para-surbey a ni Elias Nikolakopoulos ti “in-inut a din panangimpluensia ti relihion iti kagimongan dagiti Griego,” a dinakamatna nga ita ket addan “panagannad ken panagpasugnod” iti simbaan sadi Grecia.
Ipakanyo Dagiti ‘Junk Mail-yo’ Kadagiti Kamatis
Ania ngata ti maaramidan ti post office iti 500 a tonelada iti kada bulan nga awan pakaitulodanna a junk mail, agraman dagiti katalogo ken dadduma nga anunsio? Nangrugin ti post office idiay Dallas-Fort Worth, Texas, a mangipadawat iti kaaduan iti dayta tapno maaramid a ganagan. Ti ganagan ket mausar iti panagmula iti kamatis ken marigold, kuna ti The New York Times, ket nagsayaat dagiti resultana. Ti bakteria a mamagbalin iti napigispigis a junk mail kas ganagan ket mabukbukan iti awan birtuddan a serbesa ken soft drink, ti ibebellengen a produkto dagiti agar-aramid iti nadumaduma a mainum. Ti serbesa ken soda ket addaan iti asukar, a pagbiagan dagiti bakteria. Kuna ni Joel Simpson, bise-presidente ti kompania nga agar-aramid iti ganagan a nangidaulo iti eksperimento: “Dagiti banag a mangpalukmeg kadatayo ti mangpalukmeg ken mangparagsak met laeng kadagiti bakteria.”
Panangagas Kadagiti Adda Sakit ti Kudilda
“Saan nga agpaagas ti adu a tattao nga adda sakit ti kudilda gapu ta mabainda isu a ‘bukbukodandan ti sagsagabaenda’ iti adu a tawen,” kuna ti The Irish Times. Iti panangipaganetgetna iti kasasaadda, kuna ni Dr. Gillian Murphy: “Addada pasientek nga addaan iti psoriasis, a literal a makulatlatan ti kudilda no agpellesda, ket maariek ken mabainda unay isu a dida man la makapaghotel wenno makapagpapukis wenno makapagpakulot.” Kuna pay ni Bill Cunliffe, propesor ti dermatology idiay Leeds University: “Dagiti acne apektaranda ti bagi ken isip dagiti tattao. Adda kapanunotan a narugit ken makaakar dayta. No adda dua a tao nga agpainterbiu nga agpada ti laingda, daydiay awanan iti acne ti maawat iti trabaho.” Kuna ni Cunliffe nga addada pasientena a mariribukan unay iti kaadda ti acne-da nga uray la pinanggepda payen ti agpakamatay. Impaganetget dagiti doktor iti nabiit pay a Congress of the European Academy of Dermatology and Venereology idiay Dublin, Ireland, a rumbeng a sapsapaenda ti agpaagas. “Nakaro a parikut dayta ti dadduma a tattao,” kinuna ti maysa a doktor, “ngem napateg a laglagipen nga adda dagiti magun-odanen a nasamay unay a pangagas.”
Pannakisarita Dagiti Nagannak Kadagiti Maladaga—Saan Laeng a Makaay-ayo a Timek?
Dagiti nagannak nga ay-ayamenda ti pannakisaoda kadagiti maladagada mabalin a saan laeng nga ad-adu a panangdungngo ti ipapaayda, kuna ti sumagmamano a sientipiko. Inadal ni Patricia Kuhl, iti University of Washington, ken dagiti katrabahuanna dagiti maladaga a kinasaritada iti tallo a nadumaduma a lenguahe—Ruso, Sueko, ken Ingles. Agparang a saan laeng a ti makaguyugoy unay a panagsao dagiti nagannak ti pakaallukoyan dagiti maladagada no di ket agserbi pay a pakaibasaran tapno masursuro ti maladaga dayta a pagsasao. “Inton 6 a bulanen,” kuna ti magasin a Science, “masursuro dagiti ubbing nga ilasin dagiti uni ti bokales, mailasinda ti napateg a nakaidumaan dagiti uni iti nakayanakanda a lenguahe, kas iti nagdumaan ti ‘ee’ ken ‘ah,’ ngem dida ikankano dagiti awan kaes-eskanna a pagdudumaan.”