Ania Idi ti Langa ni Jesus?

TI PAMMANEKNEK ti sekular a historia maipapan iti langa ni Jesus ket inimpluensiaan a naimbag dagiti sumagmamano a banag. Dagitoy ti makagapu kadagiti kangrunaan a nagdudumaan iti pannakailadawanna iti obra ti arte.

Ti dua a makagapu ket ti kultura ti pagilian ken ti tiempo a pannakaaramid ti obra ti arte. Mainayon pay, dagiti narelihiosuan a pammati dagiti artist ken dagidiay nagpaaramid kadakuada inapektaranda ti pannakailadawan ni Jesus.

Iti unos dagiti siglo, dagiti nalatak nga artist, kas kada Michelangelo, Rembrandt, ken Rubens, nalabes ti panangipaganetgetda iti pisikal a langa ni Kristo. Tangay masansan a nalaokan iti simbolismo ken mistisismo, dakkel ti impluensia dagiti obrada iti kaaduan a pannakaawat maipapan iti langa ni Jesus. Ngem ania ti nakaibasaran ti panangiladawanda?

Ti Kunaen ti Sekular a Historia

Dagiti obra ti arte nga immun-una ngem ni Romano nga Emperador Constantino, a nagbiag idi agarup 280 agingga iti 337 K.P., masansan nga inladawanda ni Jesus kas agtutubo a “Naimbag a Pastor” a mabalin nga ababa wenno atiddog ti kulot a buokna. Ngem maipapan iti daytoy, kunaen ti libro nga Art Through the Ages: “Kas tema, ti Naimbag a Pastor mabalin a tuntonen iti [pagano] a Nagkauna a Griego agingga kadagiti arte ti Egipto, ngem ditoy agbalin a simbolo ti nasungdo a manangsalaknib iti Nakristianuan nga arban.”

Idi agangay, kimmaro pay daytoy a pinapagano nga impluensia. “Ni Jesus,” kuna pay ti libro, “nalaka nga ibilang a kadua dagiti pagaammo a didiosen iti Mediteraneo a lubong, nangnangruna ni Helios (Apollo), ti dios nga init [a ti lawag a nanglawlaw iti ulona ket naited idi agangay ken Jesus ken kalpasanna “kadagiti sasanto”], wenno ti napagbalin a Romano a katupagna iti daya, ti Sol Invictus (ti Di Maparmek nga Init).” Iti maysa a mosoleo a nadiskubre iti sirok ti St. Peter’s idiay Roma, talaga a nailadawan ni Jesus a kas Apollo a “mangimanmanehar kadagiti kabalio ti karuahe-init a lumasat iti langit.”

Nupay kasta, saan a nagpaut daytoy agtutubo a langa. Ibaga ni Adolphe Didron, iti librona a Christian Iconography, no ania ti napasamak: “Ti ladawan ni Kristo, nga idi damo ket agtutubo, agmatmataengan iti kada siglo . . . iti unos ti panawen ti Kinakristiano.”

Maysa a teksto idi maika-13 a siglo nga insurat kano ti agnagan Publius Lentulus iti Senado ti Roma ti nangdeskribir iti pisikal a langa ni Jesus, a kunkunana a “kakolkolor ti di pay natangkenan a nuez a hazel [nakusnaw a kayumanggi] ti buokna ken nalamuyot a dandani agingga kadagiti lapayagna, ngem medio nakaykayumanggi ken nasilsileng ti kulot a buokna manipud kadagiti lapayagna, nga agallo-allon (manipud) kadagiti abagana; nabisngay iti tengnga ti ulona . . . , napuskol ti barbasna a kakolkolor ti buokna, saan nga atiddog, no di ket medio kumebkeb iti timid; . . . kolor dapo dagiti matana. . . ken natarnaw.” Daytoy palso a panangiladawan inimpluensiaanna idi agangay ti adu nga artist. “Tunggal tiempo,” kuna ti New Catholic Encyclopedia, “nangpataud iti langa ti Kristo a tinarigagayanna.”

Ti panangiladawan ti tunggal tiempo ket kas met laeng ti panangiladawan dagiti puli ken relihion. Dagiti narelihiosuan nga obra ti arte a naggapu kadagiti tay-ak dagiti misionero iti Africa, kadagiti America, ken Asia iladawanda ti atiddog-buokna a Kristo iti Laud; ngem no dadduma nainayonen iti langana ti “katutubo a kalidad,” kuna ti encyclopedia.

Adda met idi artist dagiti Protestante, ket inladawanda ti langa ni Kristo sigun iti pagarupda. Iti librona a Christ and the Apostles​—The Changing Forms of Religious Imagery, kuna ni F. M. Godfrey: “Ti panangiladawan ni Rembrandt iti nakapimpiman a Kristo ket agtaud iti panangmatmat dagiti Protestante, malidliday, bessag, pormal, . . . ladawan ti makin-uneg a katatao, papaidamanna ti bagina a kararua a Protestante.” Maiparangarang daytoy, kunana, “iti kinarapis ti bagina, ti panangpaidam iti lasag, ti ‘kinapakumbaba, pannakipagrikna ken kinapormal’ a pampanunoten idi ni [Rembrandt] a pakabuklan ti Nakristianuan a tradision.”

Nupay kasta, kas makitatayo, ti pannakailadawan ti nakapuy, napalawlawan ti lawag ti ulona, binabai, malidliday, atiddog ti buokna a Kristo, a masansan nga agparang kadagiti obra ti arte iti Kakristianuan, ket di umiso. Kinapudnona, daytat’ naiduma unay iti Jesus a salsalaysayen iti Biblia.

Ti Biblia ken ti Langa ni Jesus

Kas “ti Kordero ti Dios,” awan pakapilawan ni Jesus, isu a sigurado a guapo a lalaki. (Juan 1:29; Hebreo 7:26) Ket saan la ketdi nga aglanglanga a naynay a malidliday a kas iti panangiladawan kenkuana dagiti nalatak nga obra ti arte. Pudno a napadasanna ti adu a makaparigat a pasamak iti biagna, ngem iti kaaduan nga ugalina, naan-anay nga inyanninawna ni Amana, “ti naragsak a Dios.”​—1 Timoteo 1:11; Lucas 10:21; Hebreo 1:3.

Atiddog kadi ti buok ni Jesus? Dagiti laeng Nazareo ti saan nga agpapukis wenno uminum ti arak, ket ni Jesus saan a Nazareo. Isu nga awan duadua a nagsayaat ti pannakapukis ti buokna a kas iti asinoman idi a lalaki a Judio. (Numeros 6:2-7) Tinagiragsakna met ti arak iti kalalainganna no kaduana ti sabsabali, ket daytoy patalgedanna ti pakasaritaan a maysa a naragsak a tao. (Lucas 7:34) Kinapudnona, nangpataud iti arak idi nangaramid iti milagro iti boda idiay Cana sadi Galilea. (Juan 2:1-​11) Ket nabatad nga adda barbasna, a napaneknekan iti padto maipapan iti panagsagabana.​—Isaias 50:6.

Ti ngay kolor ti kudil ken langa ni Jesus? Mabalin a kas kadagiti Semitiko. Mabalin a natawidna dagitoy a langa ken inana a Maria a maysa a Judio. Dagiti inapona ket Judio, iti linia dagiti Hebreo. Isu a nalabit a kakudkudil ken kalanglanga idi ni Jesus dagiti gagangay a Judio.

Uray idi kaduana dagiti apostolna, nabatad a saan a naidumduma unay ti langa ni Jesus, ta masapul a liputan ni Judas kadagiti kabusorna babaen iti pakabigbigan nga agep. No kasta, ni Jesus ket saan a nalaka a mabigbig no kakuyog ti bunggoy. Ket pudno dayta, ta adda naminsan a panagdaliasatna manipud Galilea a napan idiay Jerusalem a saanda a nabigbig.​—Marcos 14:44; Juan 7:10, 11.

Nupay kasta, kunaen ti dadduma a nakapuy ni Jesus. Apay a kastoy ti kunada? Ti maysa a gapu ket, kinasapulanna ti tulong a mangawit iti kayo a pagtutuokanna. Kasta met, isut’ immuna a natay kadagiti tallo a lallaki a nailansa.​—Lucas 23:26; Juan 19:17, 32, 33.

Saan a Nakapuy ni Jesus

Maikontra iti tradision, saan a deskribiren ti Biblia a nakapuy wenno binabai ni Jesus. Imbes ketdi, kunaenna nga uray idi ubing, “nagtultuloy a rumangrang-ay iti kinasirib ken iti pisikal nga idadakkel ken iti anamong ti Dios ken dagiti tattao.” (Lucas 2:52) Iti dandani 30 a tawen, isut’ maysa a karpintero. Daytat’ trabaho a saan nga agpaay iti nakuttong wenno nakapuy ti pammagina, nangnangruna kadagidi a tiempo, idi awan pay dagiti moderno, saan a makabannog a makina. (Marcos 6:3) Kasta met, pinaruar ni Jesus dagiti aglaklako iti baka, karnero, ken dagiti agsuksukat iti kuarta idiay templo sa imbalintuagna ti lamisaan dagiti agsuksukat iti kuarta. (Juan 2:14, 15) Ipamatmat met daytoy ti malalaki, napigsa ti pammagina a tao.

Bayat ti maudi a tallo ket kagudua a tawen ti panagbiagna ditoy daga, pinagna ni Jesus ti ginasut a kilometro kadagiti panagdaliasatna a nangasaba. Ngem, pulos a di insingasing dagiti adalanna nga “aginana iti apagbiit.” Imbes ketdi, kinuna ni Jesus kadakuada, a dadduma kadakuada ket naandur a mangngalap: “Umaykayo, dakayo met laeng, iti pribado idiay maysa a langalang a lugar ket aginanakayo iti apagbiit.”​—Marcos 6:31.

Kinapudnona, “ti intero a salaysay ti ebanghelio,” kuna ti M’Clintock and Strong’s Cyclopædia, “ipamatmatna a nakasalsalun-at ken napigsa ti pammagi [ni Jesus].” Apay ngarud a kinasapulanna ti tulong a mangawit iti kayo a pagtutuokanna, ken apay a natay sakbay a natay dagiti kakaduana a nailansa?

Ti maysa a kangrunaan a gapu ket ti nakaro a rigat. Bayat nga umas-asideg idin ti pannakapapatay ni Jesus, kinunana: “Kinapudnona, addaanak iti pammautisar a pakabautisarak, ket anian ti panagrigrigatko agingga a malpas dayta!” (Lucas 12:50) Nagbanag a “tuok” daydi a rigat iti naudi a rabiina: “Idi matutuok intultuloyna ti agkarkararag nga ad-adda a sipapasnek; ket ti ling-etna nagbalin a kas kadagiti tedted ti dara nga agtintinnag iti daga.” (Lucas 22:44) Ammo ni Jesus a ti namnama ti sangatauan agpaay iti biag nga agnanayon ket agpannuray iti kinatarnawna agingga ken patay. Nagrigat la ketdin nga aramiden! (Mateo 20:18, 19, 28) Ammona met nga isut’ papatayen ti mismo nga ili ti Dios a kas man la “nailunod” a kriminal. Gapuna, maseknan a di la ket ta makaipaayto daytoy iti pakaumsian ni Amana.​—Galacia 3:13; Salmo 40:6, 7; Aramid 8:32.

Kalpasan ti pannakaliputna, sinagabana ti adu a kinaulpit. Iti sinsinan a bista a naaramid kalpasan ti tengnga ti rabii, rinabrabak, tinupraan, ken dinanog dagiti katatan-okan nga opisial iti ili. Tapno agparang a legal ti bista kadaydi a rabii, adda sabali pay a bista iti agsapa ti kabigatanna. Sadiay a ni Jesus ket pinalutpot ni Pilato; kalpasanna ni Herodes, a kaduana dagiti soldadona a nangrabrabak kenkuana; ken kalpasanna ni manen Pilato. Kamaudiananna, pinasaplit ni Pilato. Ket saan nga ordinario a panangbaot daytoy. Kinuna ti The Journal of the American Medical Association maipapan iti ugali dagiti Romano a mangsaplit:

“Ti gagangay nga instrumento ket ababa a baot . . . nga addaan sumagmamano a saggaysa wenno sinallapid a lalat a barayubay a nagduduma ti kaatiddogda, nga adda babassit a bola a landok wenno natadem a babassit a tultulang ti karnero a naigalut iti nagbabaetanda. . . . Bayat ti sipipigsa a maulit-ulit a panangibaot dagiti Romano a soldado iti bukot ti biktima, dagiti bola a landok pataudenda dagiti nauuneg a bukol, ket dagiti barayubay a lalat ken tultulang ti karnero sugatenda ti kudil ken dagiti tisyu iti uneg ti kudil. Ket bayat nga agtultuloy ti panangbaot, dagiti panangsugat dumanonda kadagiti makin-uneg a piskel ket mangpataud kadagiti agpigpigerger a naiw-iwa nga agdardara a lasag.”

Nabatad, a kimmapuyen ni Jesus sakbay a nakusbo gapu iti dagsen ti aw-awitenna a poste. Kinapudnona, kinuna ti The Journal of the American Medical Association: “Ti pisikal ken mental a panangparigat dagiti Judio ken dagiti Romano, agraman ti awan a taraon, danum, ken turog, ti lalo pay a nangpakapuy iti nakapsuten a kasasaadna. Ngarud, uray sakbay pay ti pannakailansana, nakapuyen ti bagi ni Jesus ken mabalin nga agngangabiten a matay.”

Napateg Kadi ti Langana?

Nanipud iti di umiso a naisurat a panangiladawan ni Lentulus kadagiti obra dagiti nalalatak ken nalalaing nga artist agingga iti moderno a napintaan a sarming a tawa, kasla pagay-ayat ti Kakristianuan daydiay makaawis iti mata. “Masapul a maitalimeng ti naisangsangayan a makaawis a pannakabalin ti ladawan ni Jesu-Kristo,” kinuna ti arsobispo ti Turin, a mangay-aywan iti mapagsusupiatan nga Abbong sadi Turin.

Ngem, ginagara ti Sao ti Dios a saan nga iraman dagita a “makaawis” a detalye ti langa ni Jesus. Apay? Mabalin a makalapped iti banag a makaipaay iti biag nga agnanayon​—ti pannakaammo iti Biblia. (Juan 17:3) Ni Jesus​—ti mismo a modelotayo​—‘dina patien,’ wenno ibilang a napateg, ti “makinruar a langa dagiti tattao.” (Mateo 22:16; idiligyo iti Galacia 2:6.) Ti panangipaganetget iti pisikal a langa ni Jesus uray awan ti aniaman a dinakamat dagiti naipaltiing nga Ebanghelio a kasta ket maibusor iti mismo a panggepda. Kinapudnona, ni Jesus, kas makitatayo iti sumaganad nga artikulo, saan payen a kalanglanga ti tao.a

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 7]

Ti nakapuy, nabessag a Kristo nga inladawan dagiti artist iti Kakristianuan ket maisupadi iti pannakailadawan ni Jesus a naibasar kadagiti salaysay ti Biblia

[Credit Line]

Ni Jesus a Mangaskasaba idiay Baybay ti Galilea babaen ken Gustave Doré