Repetitive Strain Injuries—Ti Rumbeng a Maammuam
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRAZIL
NI Marcelo, maysa a 24 anyos a pumipinta iti balay nga agnanaed idiay Brazil, dandani binigat nga inaramidna dayta a dina pinampanunot. Isuotna ti relona iti pungupunguanna ket iserrana ti agsipungto a lalat a sintas. Ngem ita, marigatan a mangisintas. Kalpasanna minatmatanna ti pungupunguanna ket nadlawna ti parikut. Imbal unayen ta saanen nga umanay ti sintas ti relo.
Idi agangay, naut-oten ti imana a mangiggem iti sagaysay wenno sipilio. Isu a nagpadoktor ni Marcelo. Kalpasan ti panangeksamenna ken Marcelo, naammuanna a dua a tawenen nga agkarkarus, agpalpalitada, ken agpimpinta iti diding, imbaga ti doktor kenkuana: “Ti ut-ot a marikriknam ket mainaig iti trabaho. Addaanka iti repetitive strain injury [RSI].”
Kabarbaro a Sakit?
Narekonoser ti adu nga agtartrabaho iti paktoria ken agop-opisina iti kas iti narekonoser ken Marcelo. Nakaparpartak ti panagsaknap ti RSI ta inawagan ti periodiko a Folha de S. Paulo dayta a “kangrunaan a sakit a mainaig iti trabaho iti ngudo daytoy a siglo.” Saan ngarud a pakasdaawan nga adu a tattao ti nagkuna a ti RSI ket mabalin a maysa manen kadagiti sakit iti moderno nga aldaw! Agpayso kadi?
Kinapudnona, no nagindeg ni Marcelo idiay Europa idi kattapog ti maika-18 a siglo, nalabit nailasin ti doktor dagiti sintomana. Siempre, saan a pareho ti nagan a pakabigbigan idi iti sakit. Ti Italiano a doktor a ni Bernardino Ramazzini deskribirenna ti sakit a kas tenosynovitis ti pungupunguan (limteg a pennet ken dagiti tisyu iti aglawlawna) ket inawaganna dayta a sakit “dagiti eskriba ken notario publiko.” Ti maulit-ulit a panaggaraw a kasapulan dagidiay a propesion ti nakaigapuan ti kita ti RSI dagiti eskribiente idi maika-18 a siglo. Idi agngudon dayta met la a siglo, bimmassit ti bilang dagiti agsagsagaba iti RSI. Apay?
Ti Ibabassit ken Iyaadu ti RSI
Nagbiag dagiti eskribiente iti opisina idi kaaldawan ni Ramazzini idi panawen ti makuna a sakbay ti industrialisasion. Kadagidi nga aldaw, adu nga oras nga agtrabaho dagiti tattao nga awan ti tulong dagiti makina. Ti trabahoda sapulenna ti maulit-ulit a panaggaraw ken naynay a panagpanunot. Nangibunga daytoy kadagiti an-annayen a kaasping ti RSI.
Nupay kasta, idi agngudon ti maika-18 a siglo, simrek ti Europa iti panawen ti industrialisasion ket makina ti nangsukat iti panagtrabaho ti tao. Nagbalin ti tao nga apo a bay-anna ti makina a mangaramid kadagiti maulit-ulit a trabaho. Dayta a panagbalbaliw, kuna ti doktor a nangadal iti pakasaritaan ti RSI, nalabit kinissayanna ti itataud ti RSI kadagiti trabahador.
Ipapantayon a bayat ti industrialisasion, immadu ti bilang dagiti aksidente iti trabaho ken immadu dagiti sakit gapu iti trabaho kadagiti trabahador iti paktoria. Nupay kasta, dakamaten ti literatura ti medisina a mangsaklaw iti dayta a tiempo nga adda RSI kadagiti laeng espesipiko a grupo. Kas pagarigan, nagsagaba dagiti pianista ken biolinista idi maika-19 a siglo iti tendinitis iti makinngato a takiag, ket naaddaan dagiti managay-ayam iti tennis iti tennis elbow, wenno limteg a pennet iti siko.
Iti siglotayo, nupay kasta, nagsubli ti mainaig iti trabaho nga RSI. Apay? Ti maysa ket dagiti episiente unay a makina masansan nga ibagada iti tao no ania ti aramidenna ken no kasano kapartak ti panangaramidna iti dayta. Nagbanag daytoy a panagbalbaliw iti di pannakapnek dagiti trabahador ken kadagiti an-annayen. Adu nga oras nga agobra dagiti trabahador kadagiti trabaho a masansan a mangpilit kadakuada nga aggaraw a maulit-ulit ken makasapul iti kanayon a panagpanunot. Ti resulta? Ti RSI nagbalinen nga an-annayen a pakaigapuan ita ti nasurok a 50 porsiento kadagiti amin a mainaig iti trabaho a sakit dagiti trabahador idiay Estados Unidos ken idiay Brazil—no dakamaten ti dua laeng a pagilian.
Dagiti Pakaigapuan, ken Dagiti Maapektaran a Propesion
Ti kangrunaan a pakaigapuan ti RSI ket ti napartak a maulit-ulit a panaggaraw a kasapulan kadagiti adu a trabaho. Nakalkaldaang ta masansan nga awan unay ti pagpilian dagiti trabahador no di ti agtalinaed iti trabaho a mangdadael iti salun-atda. Makipagrikna ti adu a trabahador iti babai a taga Brazil nga agtartrabaho iti talyer ti lugan ken masapul a mangsangalen kadagiti radio iti kurang pay a maysa a minuto iti para tunggal maysa. Ti maysa pay a trabahador, kuna ti periodiko a Folha de S. Paulo, masapul nga aramidenna dagiti pannubok a mangikalikagum a martilioenna ti 63 nga appliance babaen ti martilio a goma iti kada oras. Agpada a nagut-ot ti makinngato a takiag dagitoy a babbai ken idi agangay naikkatda iti trabahoda gapu iti pannakabaldado a pinataud ti RSI.
Ti nalabes a panangbannog kadagiti piskel ken susuop (kas ti panagawit kadagiti nadagsen a sako) ken ti saan unay a panaggaraw (kayatna a sawen, panagbannog dagiti piskel a di agbalbaliw ti posision dagiti paset ti bagi) ket pakaigapuan met ti RSI. Nalabit dagita nga aramid pataudenna a nangnangruna ti pannakadangran no saan a komportable ti posision ti agtrabaho.
Dadduma nga inlista dagiti managsirarak a nangnangruna nga apektaran ti RSI ket dagiti metallurgist, eskribiente ti banko, opereytor ti keyboard, opereytor ti telepono, kahera ti supermarket, serbidor, pumipinta iti balay, agsangsangal ti abalbalay, dumadait, hairdresser, ag-knit-knitting, agtubtubbo, ken dadduma pay a trabahador.
Saan Laeng a Maigapu iti Panaggaraw
Nupay kaaduan a tattao pagarupenda a ti RSI ket patauden laeng ti trabaho a makasapul iti maulit-ulit a panaggaraw, dagiti eksperto a timmabuno iti First National Seminar on RSI, a naangay idiay Brasília, ti kabesera ti Brazil, impaganetgetda a saan laeng a ti maulit-ulit a panaggaraw ti makagapu.
Inlawlawag ni Dr. Wanderley Codo, konsultant iti sakit ti isip ken trabaho idiay University of Brasília: “Ti pamay-an ti pannakaorganisar ti trabaho—dagiti akem, ti relasion dagiti trabahador ken ti mangimanmanehar, ti aktual a kasasaad iti trabaho, ti kapaut ti panagtrabaho ti trabahador, ken ti panagsasaganad ti trabaho—ket maysa kadagiti nakaro a pakaigapuan ti sakit.”
Impaganetget met ti dadduma pay nga eksperto iti medisina idiay seminar ti RSI ti panagnaig ti sakit ken ti pannakaorganisar ti pagtrabahuan. Maysa a dakes nga epekto ti baro a teknolohia, kinunada, ket dagitoy nagbanag kadagiti pamay-an ti pannakaorganisar ti trabaho a saan a makontrol ti trabahador ti trabahona—maysa a banag a pakaigapuan ti panagsakitna iti RSI.
Tangay ti pamay-an ti pannakaorganisar ken pannakaibanag ti trabaho ket nainaig unay iti RSI, dagiti trabahador kadagiti naglabas a dekada nabaelanda nga inaramid dagiti maulit-ulit a panaggaraw a saanda a nagsakit iti RSI. Dayta ti konklusion ti dadduma nga eksperto.
Panangilasin iti Sakit
Laglagipem a ti RSI dina tuktukoyen ti maymaysa a sakit no di ket grupo dagiti sakit. Amin dagiti sakit iti daytoy a grupo apektaranda dagiti piskel, pennet, susuop, ken dagiti urat, nangnangruna dagiti makinngato a takiag. Tangay ti RSI ilasinna ti grupo dagiti sakit, no kasta, tumaud dagiti nadumaduma a pagilasinan ken sintoma. Mabalin a di masinunuo dagiti sintoma, ket saan a dagus a maammuan ti pagnaigan dagiti pakaigapuan ken dagiti sintoma. Usigem dagiti sumaganad a kangrunaan a pagilasinan.
Maysa a pagilasinan ket pannakarikna a nadagsen ken nasakit ti apektado a paset ti bagi (ti abaga ken/wenno ti takiag, kas pagarigan) a kanayon ken nakaro ti panagut-ot ken panagpipikelna. Kasta met, mabalin nga agparang dagiti bukol, wenno babassit a dugol iti uneg ti kudil. Kadagiti nakaro unayen nga RSI, mabalin a lumteg unay ken nakaro ti panagut-otna ta di payen maaramid ti maysa a tao dagiti simple a trabaho a kas iti panagsagaysay ken panagsipilio. No mabaybay-an ti RSI a di maagasan, mabalin a mangibunga pay iti pannakadisporma ken pannakabaldado.
Panangparmek iti RSI
No ti agdama a trabahom sapulenna ti maulit-ulit a panaggaraw ket madmadlawmon dagiti pagilasinan ti RSI, nalabit kayatmo ti agpatulong iti serbisio medikal ti kompaniam. No saan a posible dayta, mabalinmo ti mapan iti serbisio ti salun-at a sadiay mabalin a matingiting ti orthopedist ti sakitmo ken makaaramid kadagiti nasken nga addang a makatulong kenka. Dakdakkel ti gundaway a maimbaganka no asikasuem ti RSI no karugrugi pay laeng ti sakit.
Ti maysa pay a napateg a pamay-an a mangparmek iti RSI ket ti panangamiris iti ergonomics. Ania ti ergonomics? Madepinar ti termino a kas “praktikal a siensia a mainaig dagiti tattao iti panangdisenio ken panangurnos iti bambanag nga usaren tapno epektibo ken natalged unay ti panagbinnagay ti bambanag ken tattao.”
No kasta, ti ergonomics adda pakainaiganna iti pannakaibagay ti pagtrabahuan iti tao ken kasta met ti [pannakaibagay] ti tao iti pagtrabahuan. Nupay kasta, dayta saanna laeng nga iraman ti panangpasayaat iti sukog ti keyboard wenno martilio. Mairaman met ti panangamiris iti mental ken emosional a kasapulan ti trabahador. Tapno maibanag dayta, kuna ti ergonomist a ni Dr. Ingeborg Sell, ti ergonomics “usarenna dagiti pablaak, impormasion, ken pannakaammo nga aggapu kadagiti amin a nairaman a tay-ak ti panagadal [ken] ikagumaanna ti manggun-od iti baro ken adut’ saklawenna a pannakaammo maipapan iti tao ken iti trabahona.”
Pudno, ti panangbalbaliw ti ergonomics iti pagtrabahuan mabalin a saanna a saklawen ti kasasaad ti kaaduan a trabahador. Ngem inlawlawag dagiti medikal nga eksperto iti seminar ti RSI idiay Brasília a ti “makipaset nga ergonomics” saklawenna ti kasasaad ti trabahador. Ania ti kayat a sawen ti makipaset nga ergonomics?
Ti amo a mangiparparegta iti makipaset nga ergonomics iti pagtrabahuan amirisenna ti opinion ti trabahador. Awisenna ti trabahador a makiraman nga agpanunot no kasano a parang-ayen ti pagtrabahuanna. Ti kasta nga amo paboranna met nga adda mabuangay a komite ti RSI iti kompania a buklen dagiti trabahador ken ti mangimammanehar. Kanayon a siputanto daytoy a grupo a mataginayon a natalged ken komportable ti kasasaad ti trabaho iti uneg ti pagtrabahuan. Tamingenda dagiti pakaigapuan ti RSI, itandudoda ti pananglapped, ken ikeddengda no ania dagiti responsibilidad ti amo ken empleado iti panangkontrol wenno panangpukaw pay ketdi iti panagsakit iti RSI iti uneg ti kompania.
Pananglapped Idiay Pagtaengan ken Idiay Pagtrabahuan
Ti pananglapped iti RSI mangrugi idiay pagtaengan. Ania ti maaramidam? No mariingka, tuladem ti pusam wenno asom. Paliiwem no kasano nga unnaten ti tarakenmo dagiti piskelna sakbay a rugianna ti baro nga aldaw. Kasta met ti aramidem. Ket, bayat nga aramidem dayta, ulitem dagidiay a panaginat iti sumagmamano a daras bayat ti aldaw. Nasken daytoy tapno kanayon a nasalun-at dagiti tulang ken piskelmo. Agehersisioka tapno mawatwat dagiti piskelmo. Daytoy papartakenna ti panagtaray ti dara ken paaduenna ti oksiheno a mapan kadagiti piskelmo tapno maaramidda ti trabahoda. Siempre, no nalamiis ti tiempo ken kasta met sakbay a makiay-ayamka, napatpateg pay nga aramidem daytoy nga addang. Agehersisioka a mangpapigsa kadagiti piskel a masansan nga usarem. Dagiti napigpigsa a piskel tulongannaka a mangaramid kadagiti nasken a trabaho idiay pagtrabahuan.
Malaksid kadagitoy nga aramidem idiay pagtaengan, masapul met nga adda programa ti pananglapped idiay pagtrabahuam. Ti amo nalabit malapdanna ti panagsakit dagiti trabahador iti RSI babaen ti panangyurnosna iti eskediul ti trabaho a mangipaay iti panagsardeng wenno panagbalbaliw ken panagsusublat dagiti trabahador kadagiti nadumaduma a kita ti trabaho.
Ti maysa pay nga aspeto ti pananglapped iti RSI ket mangipaay kadagiti umno a kita ti alikamen iti trabahador. Malaksid kadagiti dadduma a banag, daytoy nalabit iramanna dagiti lamisaan ken tugaw nga umiso ti kangatoda, ap-ap dagiti siko, dagiti kulukol ken plais a di unay makasapul iti panagpuersa ti ima, komportable a keyboard ti computer, wenno ti nadagsen nga alikamen nga addaan iti shock absorber a manglapped iti nakaro a pannakayegyeg.
Ni Marcelo, a nadakamat iti introduksion, inaramidna ti adu kadagitoy a singasing. Daytoy agraman ti panagpaagasna ti nangpukaw kadagiti marikriknana idi a sintoma ti RSI. Magun-odanna ti naan-anay a pannakapaimbag. Awan duadua a sapulenna ti personal a panangikagumaan ken panangbalbaliw iti urnos tapno maparmek ti RSI, ngem tangay umad-adu ti bilang dagiti pasiente ti RSI iti pagtrabahuan, nalabit mapaneknekan a dakdakkel dagiti gunggona kadagitoy a panagbalbaliw ngem ti magasto.
[Kahon iti panid 17]
Ti RSI Kadagiti Musiko
Gagangayen ti repetitive strain injury (RSI) kadagiti propesional a musiko. Sigun iti panagadal a naipablaak idi 1986, kagudua kadagiti amin a musiko iti walo nga orkestra ti simponia idiay Europa ti nagsagaba iti RSI. Idi maika-19 a siglo, ti sakit ket naawagan panagbetted ti musiko. Maysa kadagiti immuna a naipadamag a kaso ket ti kaso ni Robert Schumann. Ti RSI ti nangpilit kenkuana a mangidian iti panagpiano ket ipamaysana ti panagputar iti musika.
[Kahon iti panid 17]
Bambanag a Pakaigapuan ti RSI
1. Di umiso a postura
2. Napaut nga oras a panagtrabaho
3. Panagsikor iti trabaho
4. Napalabas a pannakadangran dagiti piskel ken pennet
5. Di pannakapnek iti trabaho
6. Pannakalamiis
[Kahon iti panid 18]
Pananglapped iti RSI
BAMBANAG A LIKLIKAN
1. Panangiggem kadagiti nadagsen a banag iti napaut a tiempo
2. Panangpadagsen kadagiti susuop
3. Panangusar kadagiti takiag iti ngatuen ti puso iti napaut a tiempo
4. Di komportable a posision ti panagtrabaho
BAMBANAG NGA ARAMIDEN
1. Pagsinnublaten dagiti takiag no agtrabaho—uray kadagiti nalag-an a trabaho
2. Iwaras dagiti nadumaduma a kita ti trabaho iti agmalem
[Picture Credit Line iti panid 16]
Panid 16 ken 17: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck