Langaylangayan—Nasiwet nga Agtayab — Watchtower ONLINE A LIBRARIA

Langaylangayan—Nasiwet nga Agtayab

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

NASIWET NGA AGTAYTAYAB ITI TANGATANG ti maysa kadagiti kapartakan a parsua ditoy daga a sukog kumpay dagiti payakna. Bassit a billit dayta a sumagmamano laeng a gramo ti kadagsenna, ngem nasiwet nga agtayab iti tangatang. “Mapapati a nasiwet nga agtayab dagiti langaylangayan iti nasurok a 100 a milia (160 a km) iti kada oras,” kuna ti The Encyclopedia Americana.

Kasla laklakaen dagiti langaylangayan ti agtayab bayat nga agampayagda iti ngatuen ti daga, a nasiwet nga agrikusrikus ken aglikig bayat nga agbirbirokda kadagiti insekto. Kadagiti amin a billit, dagiti langaylangayan ti masansan nga adda iti tangatang nga agsawar iti taraon, mangan, uminum, agurnong iti pagaramidda iti umokda, ken uray pay no makiasawada. Nagadu nga oras ti busbosenda nga agtayab nga uray la a patien dagiti managpaliiw idi unana a panawen nga idiay langit ti pagaponan dagiti langaylangayan, iti di makita a disso kadagiti ulep. Makapagtayab ti dadduma a langaylangayan agingga iti siam a bulan ti tawen. Kasla agparang a matmaturog pay ketdi dagitoy a nakaskasdaaw a babassit a billit bayat nga agal-alindayagda!

Nadisenio nga Agtayab

Nakaskasdaaw ti pannakadisenio dagiti langaylangayan nga agtayab. Addaanda iti episiente ken marasagaysay a payak nga agkurba ti agpalikud a pasetna ken awanan iti kaaduan a mangpabannayat iti panagtayab ti kaaduan a billit. No addada iti tangatang, nasiwet ti panagtayabda babaen ti napartak a panagpayakpakda a napakuyogan iti pasaray apagbiit a panagalindayag.

Maysa a makagapu iti naisangsangayan a kinalaingda nga agmaniobra no agtaytayabda isu ti abilidadda a mangpayakpak iti maysa a payakda a naparpartak ngem iti maysa pay a payakda. Ti panagpayakpak dagiti payak a medio saan nga agdanggay ti mamagbalin kadagiti langaylangayan a kellaat nga agkurba a din kasapulan a painayadenda ti kapartakda nga agtayab. Daytoy ti gapu a nakaparpartak ti panagtayabda bayat a likawenda a kamakamen dagiti agtaytayab nga insekto sada sagapen dagitoy babaen ti panagngangada. Masapul nga adu nga insekto ti kanen dagiti langaylangayan tapno adda kiredda iti napartak a panagbiagda. Ket kabaelan dagitoy nagbabassit a tumatayab a lasaten ti ginasut a kilometro iti maysa nga aldaw nga agsapul iti insekto a kanenda.

Ti naamo a langa dagiti langaylangayan ket di mayataday iti naisangsangayan a laingda nga agtayab. Agpadpada a saan a makaay-ayo ti kalakian ken kabaian, a kaaduan kadagitoy ket kolor dapo wenno kayumanggi. Ti adu a klase ti langaylangayan ket masarakan iti intero a lubong ken mabalin a mapaliiw dagitoy nangnangruna iti tropikal wenno subtropikal a luglugar. No kalam-ekna, rinibu a kilometro ti daliasaten dagidiay agnanaed iti Northern Hemisphere nga umakar kadagiti nabara ti klimana a lugar.

Dagiti Pigket nga Umok

Agaramid dagiti langaylangayan iti umokda babaen ti panagusarda iti karkarna a material—ti mismo a katayda! Tangay adda naisalsalumina a glandula ti katayda, makapataudda iti adu a katay a mausar kas pagpigket kadagiti materiales a pagaramid iti umok.

Manmano nga agdisso dagiti langaylangayan iti daga, ket dida makapagbatay a kas iti dadduma a billit. Dagiti gurongda ket addaan iti nagbabassit a kasla kawit a saka ken nakaab-ababada ta dida man la maitag-ay ti bagida iti umdas a kangato tapno naan-anay a makapagpayakpak. Ngem, maibagay unay dagiti sakada nga agkapet kadagiti vertical a disso, kas kadagiti rangkis, kueba, ken pader dagiti pasdek. No tiempon ti panagaramid iti umokda, saan a makaala ti langaylangayan kadagiti bulong, ruting, wenno pitak iti daga, kas iti gagangay nga aramiden ti dadduma a billit. Masapul nga agaramid iti sabali a wagas.

Agurnong ti chimney swift iti babassit a saringit babaen ti sipapartak a panagtayabna a mapan kadagiti sanga ti maysa a kayo, guyodenna ti saringit, sana puersaen a sip-aken. Kalpasanna, pagkakapetenna dagiti saringit iti vertical a disso babaen ti napigket a katayna. Sipaparagsit nga agtayab ti American palm swift a mangsippayot kadagiti muldot, dutdot, ken saggabassit a kapas ken dadduma pay a nalalag-an, agtatapaw a materiales, sana pagkakapeten dagitoy babaen ti katayna a mangaramid iti umok.

Maitutop ti pannakaawag ti maysa pay a langaylangayan kas ti edible nest swiftlet. Dandani bin-ig a timmangken a katayna ti inaramidna nga umok. Adun a siglo a ti katay a nausar kadagitoy nga umok ti kangrunaan a ramen iti naimas a bird’s-nest soup a tagtagiragsaken dagiti taga Oriente. Naipadamag a minilion nga umok ti maus-usar iti kada tawen para iti daytoy naimas a sopas.

Maysa kadagiti kangrunaan a makapainteres nga umok ket naaramid babaen ti kasla pigket a katay ti African palm swift. Mangidekket daytoy a nagbassit a billit iti naingpis a daplat nga ap-ap a dutdot iti likudan ti bulong ti palma. Tangay naibitin a pabalinsuek, ti umok masansan nga maipalpallayog ti angin. Kasano a makapagtalinaed ti bassit nga itlog iti umok? Kastoy ti ilawlawag ni David Attenborough iti librona a Trials of Life: “Kasla dandani imposible a makapagtalinaed ti maymaysa nga itlog iti nagbassit nga umok. Kinapudnona, talaga a matnag no saan nga impigket ti billit ti umokna iti bulong, ken ti itlogna iti umok.” Tangay agpadpada a naipigket a naimbag ti umok ken itlog iti bulong ti palma, makakapet ti nagannak a langaylangayan iti sikigan ti umok babaen kadagiti kawwetda sada agsinnublat a mangukop. Kalpasan a napessaanen ti sibong, kumpet iti ipalpallayog ti angin nga umokna agingga a makatubon dagiti dutdotna ket kalpasanna, agtayaben.

Makaparagsak a buyaen ti rinibu a langaylangayan a nasiwet nga agtayab nga aglikawlikaw, sa aguunida iti napigsa a kas man la magagaranda. No tumangtangad ti maysa a tao a mangbuybuya kadakuada, isut’ agamanga iti wayawayada nga agtayab ken apresiarenna ti kinapintas ti nainsiriban a pannakadisenioda. Talaga a maikari dagiti langaylangayan a maawagan a dagiti sirkero iti tangatang gapu iti nasiwet a panagtayabda!

[Dagiti ladawan iti panid 17]

Alpine swift

Gagangay a European swift

[Credit Line]

Animals/Jim Harter/Dover Publications, Inc.

[Ladawan iti panid 17]

Chimney swift

[Credit Line]

[Picture Credit Line iti panid 16]