Narikut a Sasaaden Dagiti Inna nga Addaan AIDS

NI Cynthia,a maysa a babai nga agnanaed iti West Indies, ket naipasango iti panagpili: pasusuen wenno pagmamadorenna ti kappasngay nga anakna. Kasla nalaka laeng ti mangikeddeng. Total, adun a dekada nga itantandudo dagiti eksperto ti salun-at ti gatas ti ina kas “ti kasayaatan a taraon a makapasalun-at” kadagiti maladaga. Sa kadagiti napanglaw a komunidad, agarup 15 a daras nga ad-adu ti mabalin a matay iti panagsika kadagiti maladaga nga agmammamador ngem kadagidiay agsussuso. Kinapudnona, impadamag ti United Nations Children’s Fund (UNICEF) nga agarup 4,000 nga ubbing ti matmatay kada aldaw kas resulta dagiti peggad a mainaig kadagiti taraon a pangsandi iti gatas ti ina.

Nupay kasta, iti kaso ni Cynthia, adda peggad a nairaman no agpasuso. Isut’ naakaran ni lakayna iti human immunodeficiency virus (HIV), ti pakaigapuan ti AIDS. Kalpasan a nagpasngay, naammuan ni Cynthia a kadagiti annak dagiti inna nga addaan iti HIV, 1 iti kada 7 ti adda tsansana a maakaran babaen ti gatas ti ina.b Narigat man ngem masapul nga agpili: agsagaba ti maladagana kadagiti risgo ti panagpasuso wenno kadagiti peggad ti panagpamamador.

Kadagiti paset ti lubong a nakaro unay ti epidemia ti AIDS, 2 wenno 3 iti kada 10 a masikog a babbai ti addaan HIV. Iti maysa a pagilian, nasurok a kagudua kadagiti amin a naeksamen a masikog ti naakaran. Impadamag ti UN Radio: “Dagitoy makapadanag a bilang pinapartakda ti panagsapul dagiti sientista iti solusion.” Tapno mataming daytoy a peggad, pinagmaymaysa ti innem nga organisasion ti UN dagiti abilidad, bileg, ken ik-ikutanda tapno mabukel ti Joint United Nations Programme on HIV/AIDS, a pagaammo kas UNAIDS.c Ngem nakita ti UNAIDS a saan a nalaka a masolbar ti parikut iti AIDS.

Dagiti Narikut a Tubeng Lapdanda ti Simple a Solusion

Sigun ken Edith White, espesialista iti panagpasuso ti ina ken pannakayakar ti HIV ti ina iti anak, balakadan dagiti health worker dagiti babbai nga addaan iti HIV kadagiti industrialisado a pagilian a dida paspasusuen iti gatasda dagiti maladagada, yantangay dandani doblien daytoy ti tsansa a maakaran ti maladaga. Kasla praktikal nga alternatibo ti panangusar kadagiti naproseso a gatas. Ngem kadagiti napanglaw a pagilian, saan nga agkurri dagitoy idealistiko a teoria gapu kadagiti narigat a kasasaad. Saan a nalaka nga ipatungpal daytoy simple a solusion.

Maysa kadagiti bangen ket mainaig iti mabalin a makuna ti komunidad. Kadagiti pagilian a kadawyan ti panagpasuso, kasla ipakpakaammo dagiti babbai nga adda HIV-da no pagmamadorenda dagiti maladagada. Mabuteng ti maysa a babai amangan no isut’ mababalaw, maipuera, wenno makabkabil pay ketdi no maipalgak ti kasasaadna. Iti kastoy a kasasaad, marikna ti dadduma a babbai nga awan mabalinda no di pasusuenda laengen ti maladagada tapno mailimed nga adda HIV-da.

Adda pay dadduma a bangen. Kas pagarigan, usigenyo ti sasaaden ti agtawen iti 20 a ni Margaret. Kas iti 95 porsiento a pumurok a babbai idiay Uganda, di pay pulos naeksamen mainaig iti HIV. Ngem adda rason nga agdanag ni Margaret. Natay ti inauna nga anakna, ket nalami ken managsakit ti maikadua. Paspasusuen ni Margaret ti maikatlo nga anakna iti maminsangapulo a daras kada aldaw, nupay mabalin nga adda HIV-na. “Diakto pulos mapagmamador ti anakko,” kunana. Apay a saan? Kuna ni Margaret a maysa ket kagudua a nangatngato ti gatad ti matempla a gatas a pangtaraon iti maysa nga ubing no idilig iti makatawen a birok ti maysa a pamilia iti purokna. Uray no ti gatas ket libre, parikutto latta ti panangbirok iti nadalus a danum a pangkanaw tapno agbalin a natalged a taraon ti maladaga.d

Makissayan dagitoy a bangen no maipaayan dagiti inna nga addaan HIV ti umno a sanitasion, umdas a pangsandi iti gatas ti ina, ken nadalus a danum. Nagastos? Nalabit. Ngem nakaskasdaaw ta iti panangipaay iti kakasta a probision, saan a ti pondo ti ad-adda a parikut no di ket ti panangikeddeng no ania ti iyun-una. Kinapudnona, impadamag ti UN a dadduma kadagiti kapapanglawan a pagilian iti lubong, ket aggasgasto iti doble agpaay iti militaria no idilig iti mapmapan iti salun-at ken edukasion.

Dagiti Ngay Agas a Panglaban iti AIDS?

Inreport dagiti sientista ti UN a ti simple ken saan unay a nangina nga agas a maawagan AZT ket sieepektibo a mangkissay iti tsansa a maakaran ti ina ti maladagana iti HIV. Iti tulong ti UNAIDS, $50 laengen ti magasto iti daytoy a panangagas. Kanayonanna, dagiti managsirarak maipapan iti AIDS impakaammoda idi Hulio 1999 a ti panangagas kadagiti inna nga addaan iti HIV ken kadagiti kappasngay a maladagada babaen ti droga a nevirapine nga aggatad laeng iti $3 ket agparang a mas epektibo ngem iti AZT kas panglapped iti pannakayakar ti HIV. Kuna dagiti eksperto ti salun-at nga iti tunggal tawen, agingga iti 40,000 a kappasngay nga ubbing ti malapdan ti nevirapine a mangirugi iti biagda nga addaan iti HIV.

Nupay kasta, babalawen ti dadduma dagiti kasta nga agas, a kunkunada a yantangay agpatingga laeng daytoy iti pananglapped iti pannakayakar iti HIV manipud ina iti anakna, matay inton agangay ti ina gapu iti AIDS ket maulilanto ti ubing. Kas sungbat, kuna ti UN a nakalkaldaang nga alternatibo no bay-an lattan a maakaran dagiti maladaga iti HIV. Kasla sinentensiaam dagitoy inosente a biktima iti makatuok ken nakas-ang nga ipapatay. Kunada pay a mabalin nga agbiag iti adu a tawtawen dagiti inna nga addaan iti HIV. Usigenyo ni Cynthia, a nadakamat itay. Naammuanna nga addaan iti HIV idi 1985, idi naganak, ngem kalpasan la ti walo a tawen sa nagsakit. Ket uray nayanak nga addaan iti HIV ti maladagana, naikkat daytoy idi a ti ubing ket agtawen iti dua.

Makaliwliwa ti pammatalged ti Biblia nga asidegen ti maysa a pudpudno a natalged a lugar ken manayon a solusion dagiti didigra kas iti AIDS. (Apocalipsis 21:1-4) Ikari ni Jehova a Dios ti maysa a baro a lubong a sadiay “ti agtaeng dinanto kunaen, Masakitak.” (Isaias 33:24) Kayat dagiti Saksi ni Jehova nga isuro kadakayo daytoy manayon a solusion. Para iti kanayonan nga impormasion, pangngaasiyo ta makiumankayo kadagiti manangipablaak iti daytoy a magasin wenno kadagiti Saksi ni Jehova iti lugaryo.

[Dagiti Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 20]

WHO/E. Hooper