Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Matamingko ti Seksual a Panangriribuk?

“Sutsotan ken paswitandak dagiti lallaki.”​—Carla, Ireland.

“Kanayon nga agtelepono dagiti babbai. Ikagumaanda nga ibusen ti aanusam.”​—Jason, Estados Unidos.

“Sangkasagidna ti takiagko ken kanayon a padasenna nga iggaman ti imak.”​—Yukiko, Japan.

“Makagargari ti panagsasao dagiti babbai kaniak.”​—Alexander, Ireland.

“Kanayon idi nga adda ipukkaw ti maysa a lalaki manipud iti bus nga agitultulod kadagiti estudiante idiay eskuelaan. Awan panggepna a mangi-date kaniak. Rirriribukennak laeng.”​—Rosilyn, Estados Unidos.

NAALEMBONG a panangperreng, “komplemento” a manggargari iti sekso, naalas nga angaw, nabatad a seksual a panangsagid​—dagita a panangtrato, no di magustuan ken maulit-ulit, masansan a kaaspingda ti maaw-awagan a seksual a panangriribuk. Nupay narigat a magun-odan ti sangalubongan nga estadistika, ipamatmat dagiti surbey a mapaspasaran dayta ti kaaduan nga ages-eskuela nga agtutubo idiay Estados Unidos.

Ania aya ngamin ti seksual a panangriribuk? Daytat’ depinaren ti libro ni Dr. Victoria Shaw a Coping With Sexual Harassment and Gender Bias kas “panangriribuk iti maysa a tao iti seksual a wagas . . . Mabalin a pisikal (kas iti panangsagid iti maysa iti seksual a wagas), berbal (kas iti di magustuan a komento maipapan iti langa ti maysa a tao), wenno di berbal.” No dadduma, ti panangriribuk ramanenna ti naalas a kiddaw.

Nalabit kaaduanna, dagiti kapatadam ti mangrirriribuk idiay eskuelaan. Nupay kasta, iti dadduma a kasasaad, dagiti adulto, kas kadagiti mannursuro ti pagtaudan ti makasair a kababalin. Pattapattaen ti maysa nga artikulo iti magasin a Redbook a ti medio bassit a bilang dagiti mannursuro nga aktual a nadusa gapu kadagiti seksual a pammabasol “nalabit irepresentarna laeng ti bassit a porsiento ti aktual a bilang dagiti nakabasol.”

Uray idi panawen ti Biblia, napasaran dagiti babbai​—ken lallaki no dadduma​—ti kasta a dakes a panangtrato. (Genesis 39:7; Ruth 2:8, 9, 15) Ket kastoy ti nakalkaldaang a padles ti Biblia: “Dumtengto dagiti narigat a panawen kadagiti maudi nga aldaw. Dagiti tattao ket managimbubukodan, naagum, napasindayag, ken natangsit; mananginsulto . . . ; naulpit, awanan asi, manangparpardaya, naranggas, ken narungsot.” (2 Timoteo 3:1-3, Today’s English Version) Isu a mabalin a talaga a mapasaram a mismo ti seksual a panangriribuk.

Panangmatmat ti Dios

Maannugot unay a saan nga amin nga agtutubo ti masuron iti narasuk a kababalin. Maay-ayatan​—wenno mapatpatiray-okan pay ketdi ti dadduma iti dayta. Impakita ti maysa a makapadanag a surbey idiay E.U. a kadagiti biktima ti seksual a panangriribuk, 75 a porsiento ti nangadmitir a riniribukda metten dagiti sabsabali. Mabalin a pakaruen ti dadduma nga adulto ti parikut babaen ti dida panangikankano iti kinakaro ti narasuk a kababalin, a daytat’ baybay-anda kas inuubingan laeng a panageksperimento. Ngem kasano ti panangmatmat ti Dios iti dayta?

Nalawag a kondenaren ti Sao ti Dios a ti Biblia ti amin a kita ti seksual a panangriribuk. Mabagbagaantayo a ditay ‘pakibiangan dagiti kalintegan’ ti sabsabali babaen ti pananglabsing kadagiti seksual a pagbeddengan. (1 Tesalonica 4:3-8) Kinapudnona, espesipiko a naibilin kadagiti agtutubo a lallaki a tratuenda ‘dagiti ub-ubing a babbai a kas kakabsat a babbai buyogen ti isuamin a kinadalus.’ (1 Timoteo 5:1, 2) Kanayonanna, kondenaren ti Biblia ti “naalas a panagaangaw.” (Efeso 5:3, 4) No kasta, adda kalintegam nga agunget, masuron, mariro, ken makarikna a matagibassitka no riribukendaka!

Ania ti Ibagak?

Kasano ngarud ti rumbeng a reaksionmo no adda mangriribuk kenka iti kastoy a wagas? No dadduma, ti nakapuy wenno di nalawag a sungbat ti ad-adda a mamagporsegi iti manangriribuk. Saritaen ti Biblia kadatayo nga idi kiniddaw ti asawa ti amona a makidenna kenkuana, saan laeng a di inkankano ni Jose. Imbes ketdi, sititibker nga inlaksidna dagiti imoral a pananggargari ti asawa ti amona. (Genesis 39:8, 9, 12) Kadagitoy nga aldaw, ti panagbalin a natibker ken prangka ti kasayaatan pay laeng a pamay-an a pangpasardeng iti panangriribuk.

Pudno, nalabit awan panggep ti mangrirriribuk a mangsair kenka. Ti kas man la panangriribuk ket nalabit aktual a di nadayaw a panagregget a mangallukoy iti atensionmo. Isu a dika koma agtignay iti di makaay-ayo tapno mapasardeng ti di matarigagayan a kiddaw. Ti basta panangibaga iti, ‘Diak kayat ti kasta a sasao,’ wenno, ‘Dinak sagsagiden, pangngaasim’ ti mabalin nga umdasen tapno maibagam ti riknam. Kasano man ti panangibagam, dimo pakapuyen ti mensahem. Paneknekam a talaga a saanmo a kayat ti saanmo a kayat! Kastoy ti imbaga ti agtutubo a ni Andrea: “No dida maawatan ti nadayaw a singasingmo, masapul nga ibagam a direkta kadakuada. Masansan a nasken nga agbalinka a prangka.” Mabalin nga epektibo ti sititibker a panangibaga iti ‘Isardengmo ti panangaramidmo iti dayta!’

No kumaro ti kasasaad, dika bukbukodan a tamingen dagiti bambanag. Padasem nga iyuman dayta kadagiti dadakkelmo wenno iti dadduma a manakem nga adulto. Mabalin nga adda sumagmamano a praktikal a singasingda tapno mataming ti kasasaad. Kas maudi a pamuspusan, mabalin a kasapulan a pagalertuenda pay ketdi dagiti opisial iti eskuelaan. Nupay nalabit nakababain ti epektona kenka, mabalin a daytat’ mangsalaknib kenka iti ad-addanto pay a pannakabiktimam.

Pananglapped iti Pannakariribuk

Siempre, ti kasayaatan ket iti rugrugina, liklikam ti pabiktima. Ania ti nalabit a makatulong iti daytoy a banag? Kastoy ti ibalakad ni Andrea: “Saanka a pulos a mangted iti impresion a kasla medio interesadoka iti maysa a tao. Madamagto dayta ti dadduma, isu nga itultuloydanto ti mangdurog.” Dakkel ti maaramidan ti panagkawkawesmo. Kuna ti agtutubo a ni Mara: “Diak agkawes a kas man la bakbaketanak, ngem diak agkawes iti makaatrakar iti pammagik.” Ti panangilaksid kadagiti seksual a pananggargari sa agkaweska met iti makagargari ket mabalin a mangyallatiw iti makariro nga impresion. Isingasing ti Biblia ti panagkawes buyogen ti “kinaemma ken kinasimbeng ti panunot.”​—1 Timoteo 2:9.

Ti panagpilim iti gagayyemmo apektaranna met no kasano ti pannakatratom. (Proverbio 13:20) Kuna ni Rosilyn: “No kayat ti dadduma a babbalasitang iti maysa a grupo ti agpaallukoy iti lallaki, mabalin nga ipapan ti lallaki a kasta ti panagrikna ti amin a babbai iti grupo.” Umasping iti dayta ti kinuna ni Carla: “No makikaduaka kadagiti tattao a kaykayatda a denggen dagiti maibaga kadakuada, wenno magustuanda ti agpaallukoy, no kasta mariribukkanto met.”

Saritaen ti Biblia ti maysa nga agtutubo a babai nga agnagan Dina a nakilangen iti babbalasang a taga Canaan​—a nagdindinamag dagiti babbai sadiay gapu iti nalulok a kababalinda. Daytoy ti nangiturong iti pannakaramesna. (Genesis 34:1, 2) Buyogen ti naimbag a panggep a kunaen ti Biblia: “Itultuloyyo ti agaluad a siiinget a ti pannagnayo saan a kas kadagiti nakuneng no di ket kas kadagiti masirib a tattao.” (Efeso 5:15) Wen, dakkel unay ti maitulong ti panagbalin a ‘naaluad’ iti panagkawkawes, panagsasao, ken iti pakikadkaduaam tapno saanka a mariribuk.

Para iti adu a Kristiano nga agtutubo, nupay kasta, maysa kadagiti kasayaatan a pamay-an a pangliklik iti pannakariribuk ket ti laeng panangipakaammo iti sabsabali maipapan iti narelihiosuan a takdermo. Malagip ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova a ni agtutubo a Timon: “Ammo dagiti ubbing a maysaak a Saksi, isu a dayta ti nangpasardeng iti dandani amin a panangriribuk.” Kuna ni Andrea: “Dakkel ti maitulong ti panangibagam kadakuada a maysaka a Saksi. Maamirisdanto a naidumaka kadakuada iti adu a wagas ken nainget dagiti pagalagadam iti moral.”​—Mateo 5:15, 16.

No Mariribukka

Nupay nalabit ikarkarigatam, saanmo a naan-anay a maliklikan dagiti nasabrak, abusado a tattao. Ngem no maysaka a biktima ti manangriribuk, di rumbeng a makonsiensiaka​—la ketdi no agtigtignayka kas maysa a Kristiano. (1 Pedro 3:16, 17) No mariribukanka gapu iti kasasaad, agpatulongka babaen ti pannakisaritam iti dadakkelmo wenno kadagiti nataengan iti kongregasion Kristiano. Admitiren ni Rosilyn a narigat ti maaddaan iti nasayaat a rikna no marirriribukka. “Uray laeng ti kaadda ti kadua,” kunana, “daydiay mabalinmo a pakisaritaan ket makatulong unay.” Laglagipem met a ni “Jehova asideg kadagidiay umaw-awag kenkuana.”​—Salmo 145:18, 19, NW.

Saan a nalaka, ngem makagunggona ti nabileg a panangbusor iti dakes a pannakatrato. Usigem kas pagarigan, ti salaysay ti Biblia maipapan ti maysa nga agtutubo a babai a taga Sunem. Nupay saan a talaga a nariribuk a kas iti termino a gagangay a maawatan iti kaaldawantayo, nupay dina tinarigagayan, talaga nga isut’ ginargari ni Solomon, ti nabaknang ken nabileg nga ari iti Juda. Agsipud ta adda sabalin a lalaki nga ay-ayaten ti agtutubo a babai, linaksidna dagidiay a pananggargari. Isu a maipagpannakkelna a kinuna maipapan iti bagina, “Maysaak a pader.”​—Kanta ni Solomon 8:4, 10, NW.

Ipakitam ti isu met laeng a kinabileg iti moral ken ti determinasionmo. Agbalinka a “pader” no masarangetmo dagiti di matarigagayan a pananggargari. Pagminarem ti Nakristianuan a takdermo iti amin a kalanglangenmo. No aramidem dayta, makapagtalinaedka nga ‘awanan pakababalawan ken natarnaw’ ken makapagtalekka a maay-ayom ti Dios.​—Filipos 2:15.a

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Makasalaknib ti panangipakaammom iti publiko kadagiti Nakristianuan a patpatiem

[Ladawan iti panid 26]

Maliklikam ti mariribuk no dika makikuyog iti dakes a kakadua