Maikari Dagiti Ubbing iti Panangipateg ken Panagayat

“PAKITAAM ti ubing iti bassit a panagayat, ket ayatennakanto iti kasta unay.” Kasta ti kinuna ti Ingles a mannurat ken kritiko idi maika-19 a siglo a ni John Ruskin. Nalabit umannugot ti kaaduan a nagannak a makagunggona no ayatem dagiti annakmo, saan laeng a gapu ta ayatendakanto met no di ket ti napatpateg pay, adda nasayaat nga epekto daytoy a panagayat kadakuada.

Kinuna ti libro a Love and Its Place in Nature, kas pagarigan, a no awan ti ayat “mabalin a matay dagiti ubbing.” Ket uray la a nakuna ti nalatak nga antropologo a naipasngay idiay Britania a ni Ashley Montagu: “Ti biokemikal, pisiolohikal, ken sikolohikal a kasasaad ti saan a maay-ayat nga ubing ket naiduma unay iti daydiay maay-ayat. Ti panagdakkel ti saan a maay-ayat ket naiduma pay ketdi iti daydiay maay-ayat.”

Impadamag ti Toronto Star ti maysa a panagadal a kasta met ti konklusionna. Kinuna dayta: “Dagiti ubbing a dimmakkel a saan a kanayon a maar-arakup, malalailo wenno maap-aprosan . . . ket addaanda iti abnormal a kaadu ti hormone a mangtignay iti pannakariribuk.” Kinapudnona, ti pannakabaybay-a ti maladaga “mabalin a dakkel ken napaut ti epektona iti panagsursuro ken memoria.”

Ipaganetget dagitoy a natakuatan a masapul ti pisikal a presensia dagiti nagannak. Ta no awanda, kasano nga agbalin a nasinged ti anak ken ti nagannak? Ngem nakalkaldaang ta uray kadagiti nabaknang a paset ti lubong, ti pagannayasan itan ket ipaay ti kasapulan ti ubing uray awan dagiti nagannak kenkuana. Maibaon dagiti ubbing nga ageskuela, maibaonda kadagiti narelihiosuan a pagadalan no Domingo, maibaonda nga agtrabaho, maibaonda iti summer camp, maikkanda iti kuarta ken maibaonda kadagiti paglinglingayan. Gapu ta nayadayoda iti pamilia, agsolsoloda nga agbibiag, no ar-arigen, minilion nga ubbing ti natural a makarikna​—nupay pampanunotenda laeng​—a nabaybay-anda, di maipatpateg, ken di maay-ayat, a nalikmut iti naranggas a lubong dagiti nataengan. Ti kasta a gagangay a reaksion dagiti ubbing ti mabalin a maysa kadagiti makagapu no apay nga adda napattapatta a 3,000 nga ubbing iti lansangan idiay Berlin. Ti pagarigan ket ti agtutubo a ni Micha, a nagkuna: “Awanen ti mangipatpateg kaniak.” Kasta met la ti reklamo ti siam ti tawenna nga ubing a lalaki nga Aleman: “Siak la koman ti nagbalin nga asomi.”

Adu a Kita ti Panangmaltrato Kadagiti Ubbing

Ti panangbaybay-a iti ubing ket maysa a kita ti panangmaltrato a mangipamatmat iti kunaen ti Biblia nga awanan “nainkasigudan a panagayat.” (Roma 1:31; 2 Timoteo 3:3) Ket mabalin a nakarkaro pay ti pagbanagan ti panangmaltrato. Kas pagarigan, nanipud idi International Year of the Child idi 1979, naasikaso a nangnangruna dagiti parikut maipapan ti pisikal a pannakamaltrato ken seksual a pannakaabuso ti ubbing. Siempre, narigat nga ammuen ti husto a bilang, ken saan nga agpapada iti nadumaduma a lugar. Ngem talaga a narigat a malipatan agingga iti kinaadulto ti saem nga ib-ibturan dagiti ubbing a seksual a naabuso.

Aniaman a kita ti panangmaltrato, ipapan dagiti ubbing nga awan ti mangay-ayat ken mangipatpateg kadakuada. Ket kasla kumarkaro daytoy a parikut. Sigun iti Aleman a periodiko a Die Welt, “umad-adu ti ubbing a dumakkel nga awan ti mamaayda iti kagimongan.” Innayonna pay: “Awan ti nabara a kinasinged iti pagtaengan. Sigun ken [Gerd Romeike, direktor iti sentro a pagiwanwanan iti ubbing idiay Hamburg], mapukpukawen ti emosional a kinasinged ti ubbing ken nagannak, wenno nanipud pay idi damo, awan a pulos ti kinasinged. Ipapan dagita nga ubbing a nabaybay-anda, ket saan a maipaay ti tartarigagayanda a kinatalged.”

Mabalin a marurod dagiti ubbing a saan a maipatpateg ken maay-ayat, ket iyebkasda ti pannakapaayda kadagidiay nangbaybay-a kadakuada wenno mabalin nga iti intero a kagimongan. Iti intero a sangapulo a tawen a napalabas, impamatmat ti report ti maysa a grupo idiay Canada a masapul ti dagus a panagtignay di la ket ta agbalin a desperado ti intero a kaputotan “nga agpampanunot a di maseknan ti kagimongan kadakuada.”

Mabalin nga agtalaw dagiti di maay-ayat ken di maipatpateg nga agtutubo tapno maliklikanda dagiti parikutda, ket matakuatandanto laeng a nakarkaro gayam dagiti parikut iti dadakkel a siudad a napnuan krimen, panagdroga, ken imoralidad. Kinapudnona, iti napalabas a nasurok a 20 a tawenen, pinattapatta dagiti polis a 20,000 a nagtalaw nga awan pay 16 ti tawenda ti agnanaed iti maysa laeng a dakkel a siudad iti E.U. Nadeskribir dagitoy a kas “bunga dagiti nasinasina ken naranggas a pagtaengan a masansan a maigapu kadagiti alkoholiko ken agdrogdroga a nagannak. Agbalangkantisda kadagiti kalsada, isagmakda ti bagida iti prostitusion tapno agbiagda, ket kalpasanna, tangay pinarigat ida dagiti bugaw ken didan ipatpateg ti bagida, kaamakda ti agbalin a pagibalsan no ikagumaanda a liklikan ti dakes nga aramid.” Nakalkaldaang ta nupay adda panagregget a mangbalbaliw iti kastoy a nakapimpiman a kasasaad, adda pay laeng dayta.

Di natimbeng nga adulto ti pagbalinan dagiti ubbing a dumakkel iti kasasaad a nadeskribir. Masansan a dida mataripato a siuumiso dagiti mismo nga annakda. Agsipud ta awan mangipatpateg kadakuada ken saanda a maay-ayat, inton agangay makayanakdanto iti ad-adu pay a kas kadakuada​—ubbing a mangipapan nga awan ti mangipatpateg ken mangay-ayat kadakuada. Kastoy ti nalawag a panangyebkas ti Aleman a politiko: “Dagiti di maay-ayat nga ubbing agbalinda a napnuan gura nga adulto.”

Siempre, ar-aramiden ti minilion a nagannak ti amin a kabaelanda tapno masigurado nga ammo dagiti annakda nga ipatpateg ken ay-ayatenda ida. Saanda laeng nga ibaga dayta kadakuada no di ket paneknekanda dayta babaen ti naayat a panangaywan kadagiti annakda ken personal a panangasikaso a maikari iti tunggal anak. Ngem adda pay la parikut​—dagiti parikut a di marisut ti tunggal nagannak. Kas pagarigan, iti dadduma a paset ti lubong, ti nakapuy a sistema ti ekonomia ken ti politika ti tao saanna a maipaay ti umno a pannakaaywan ti salun-at dagiti ubbing, maitutop nga adal, ken umdas a taraon, agraman ti pannakasalaknib iti panangparigat ti panangged ti ubing ken dagiti nakapimpiman a kasasaad ti panagbiag. Ken masansan met a kumaro dagitoy a kasasaad gapu iti kinaagum, panagkunniber, kinamanagimbubukodan, ken kinaawan konsiderasion dagiti nataengan.

Dinakamat ti sekretario-heneral ti United Nations a ni Kofi Annan ti dadduma kadagiti kangrunaan a parikut a sangsanguen dagiti ubbing itatta idi insuratna: “Minilion nga ubbing ti agtultuloy a mangibtur iti nakaam-amak a panangparigat ti kinapanglaw; ginasut a ribu ti agsagsagaba gapu kadagiti epekto ti rinnupak ken pannakariribuk gapu iti ekonomia; pinullo a ribu ti mapukolan gapu iti gubat; adu pay ti maulila wenno matay gapu iti HIV/AIDS.”

Ngem adda met naimbag a damag! Dagiti ahensia ti UN, kas iti United Nations Children’s Fund (UNICEF) ken ti World Health Organization, ikagkagumaanda a pasayaaten ti kasasaad dagiti ubbing. Kinuna ni Annan: “Ad-adun ti nasalun-at nga ubbing a maipaspasngay ket umad-adun dagiti mabakunaan; ad-adun ti makabasa ken makasurat; ad-adun ti siwayawaya nga agadal, agay-ayam ken basta agtignay kas ubbing ngem ti pagarupentayo a mapasamak uray iti kallabes a dekada.” Kaskasdi, namakdaar: “Ngem, saantay koma a mapnek kadagiti napalabas a gapuanantayo.”

Dagidiay Maikari iti Espesial nga Atension

Maikari ti dadduma nga ubbing iti espesial nga atension. Idi kattapog ti dekada 1960, nakigtot ti lubong a nakangngeg kadagiti report a naggapu iti adu a pagilian maipapan iti rinibu nga ubbing a naipasngay nga addaan depekto gapu iti nausar nga agas a thalidomide. Adda dakes nga epekto ti pangpakalma ken pangpaturog a pildora a thalidomide a tinomar dagiti masikog a nakaigapuan ti panagpasngayda kadagiti annak nga ampit wenno awan pay ketdi ti saka ken takiagda. No adda man, kasla pigar dagitoy.

Uppat a dekada kalpasanna, ti mabalin a pakapukolan dagiti ubbing ket dagiti bomba a naimula iti daga.a Dadduma pattapattaenda nga adda 60 a milion agingga iti 110 a milion a mabalin a bumtak a bomba a naimula iti daga a naiwaras iti intero a lubong. Agarup 26,000 a tattao ti matay wenno mapukolan iti kada tawen​—agraman adu nga ubbing. Nanipud idi 1997, idi nagun-odan ni Jody Williams ti Nobel Peace Prize gapu iti kampaniana a mangiparit kadagiti bomba a naimula iti daga, adu ti naipaay nga atension iti daytoy a problema. Ngem adda pay laeng dagiti tay-ak a namulaan kadagiti bomba. Kinuna ti maysa a politiko nga Aleman maipapan iti panangikagumaan a mangikkat kadagiti bomba a naimula iti daga iti intero a lubong: “Kaasping dayta ti panangikkat iti karga ti bathtub babaen ti maysa a kutsarita bayat nga agub-ubo ti gripo.”

Dagidiay awanan nagannak ti maysa pay a grupo dagiti ubbing a makasapul iti espesial nga atension. Pinanggep ti Namarsua iti tao a ni Jehova a Dios a dumakkel dagiti ubbing iti sidong ti naayat a panangiwanwan ti ama ken ina. Kasapulan ken maikari ti ubing iti kasta a natimbeng a panangpadakkel dagiti nagannak.

Dagiti balay a pagtaraknan ken agampon nga ahensia padpadasenda nga ipaay dagiti kasapulan ti ubbing nga awanan kadagiti nagannak. Ngem nakalkaldaang ta masansan a di maikankano ti dadduma kadagiti nakapimpiman nga ubbing a masapul a maampon​—dagidiay masakit, marigatan a makasursuro, baldado wenno annak dagiti ganggannaet.

Nabuangay dagiti organisasion a mangparparegta kadagiti indibidual a regular nga agkontribusion iti kuarta ken “agampon” iti ubing nga agnanaed kadagiti napanglaw a pagilian. Mausar dagiti maidonar a kuarta a mangpaadal iti ubing wenno mangipaay kadagiti kasapulanna. No tarigagayan, mabalin pay a maipatulod dagiti retrato ken surat tapno mapabileg ti relasion. Nupay makatulong, saan pay a naragpat daytoy nga urnos ti kasayaatan a solusion.

Ti sabali pay a makapainteres a pagarigan a naaramid a tumulong kadagiti ubbing nga awanan nagannak ket ti movimiento a nangselebrar idi 1999 iti kaguduat’ siglo a panagandarna.

Ti SOS a Purok Dagiti Ubbing

Idi 1949, impasdek ni Hermann Gmeiner idiay Imst, Austria, ti inawaganna nga SOS a Purok Dagiti Ubbing. Manipud iti daytoy a bassit a nangrugian, dimmakkel ti organisasionna agingga a nairaman ti dandani 1,500 a purok ken dagiti umasping iti daytoy nga institusion iti 131 a pagilian ti Africa, America, Asia, ken Europa.

Imbasar ni Gmeiner ti proyektona iti uppat a mangiwanwan a prinsipio​—ti ina, ti agkakabsat, ti pagtaengan, ken ti purok. Ti “ina” ti pakaibatayan ti “pamilia” a buklen ti lima wenno innem​—mabalin nga ad-adu pay​—nga annak. Makipagnaed ti ina kadakuada ket ikagumaanna nga ipakita kadakuada ti ayat ken panangasikaso a manamnama iti pudpudno nga ina. Agtalinaed dagiti ubbing iti dayta met la a “pamilia” ken kaduada ti isu met la nga “ina” agingga iti tiempo a pumanawdan iti “pagtaengan.” Agduduma ti edad dagiti ubbing nga adda iti “pamilia.” Agsipud ta adda natataengan ken ub-ubing a “kakabsatda,” dagiti ubbing masursuroda nga aywanan ti maysa ken maysa, ket maliklikan ti panagbalinda nga agimbubukodan. Maikagumaan a pagtiponen dagiti ubbing iti maysa a “pamilia” iti kasapaan nga edad a mabalin. Dagiti agkabsat kanayon nga agkaduada nga aywanan ti maysa a “pamilia.”

Dagiti purok ket buklen ti agarup 15 a “pamilia,” a kada pamilia agnaed iti bukodna a balay. Masanay amin nga ubbing a tumulong iti ‘inada’ a mangaramid kadagiti trabaho iti pagtaengan. Nupay no awan ti ama, adda probision a maaramid a mangipaay iti panangandingay ti lalaki tapno maipaay ti naamaan a balakad ken maited ti nasken a disiplina. Agadal dagiti ubbing kadagiti lokal nga eskuelaan. Umawat ti kada “pamilia” iti naikeddeng a binulan a gastosen. Magatang ti taraon ken kawes iti mismo a lugar tapno mairuam dagiti ubbing iti gagangay a panagbiag ti pamilia agraman ti amin a problema ken pagragsakanna, agingga a posiblento a makapagbiagda a normal. Daytoy isaganana ida a mangbuangay iti bukodda a pamilia inton adultodan.

Madama Pay Laeng ti Panagbirok iti Kasayaatan a Solusion

Naimbag ti panggep dagiti ahensia nga agampon, dagiti balay a pagtaraknan, dagiti SOS Children’s Village, ti UNICEF, ken dagiti umasping nga organisasion wenno grupo no ikagumaanda a suportaran dagiti nakapimpiman nga ubbing. Ngem dida mailibak ti kinapudno a nakapimpiman ti dadduma a tattao. Nupay kayatda, dida maikkan ti baldado nga ubing iti nasalun-at nga im-ima ken saksaka, palaingen ti isip ti ubing nga adda diperensia ti panunotna, maikaykaysa ti ubing kadagiti nagdiborsio a dadakkelna, wenno maipaarakup ti ubing iti natayen nga ama wenno inana.

Aniaman ti panangikagumaanda, saan a maipaay ti tattao ti kasayaatan a solusion dagiti parikut ti ubbing. Ngem marisutto dagitoy! Wen, ket mabalin nga as-asidegen ngem ti namnamaem. Ngem kasano?

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Kasapulan ken maikari ti ubing iti ayat ti ama ken ina