Panangiladawan Babaen ti Sasao

DAGITI dumadaniw ket maysa a kombinasion ti artist ken kompositor iti kanta. Mapilitanda nga agputar gapu iti idardarirag ti rikna ken panunotda. Dayta ti gapuna a maguyugoynaka dagiti daniw a nagsayaat ti pannakaputarda. Pagpanunoten, pagkatawaen, wenno pagsangitendaka met. Kastoy ti dakamaten ti libro a The Need for Words: “Ti daniw ket masansan a buklen laeng ti sasao a naurnos tapno addaan iti nabileg ken kellaat nga epekto. Dayta ti maysa a makagapu a dagiti nagsayaat a daniw . . . ket saan a pulos a malipatan.”

Ti napintas a daniw ket saan a pinutar ti narabaw a panunot. Ti daniw ket pinutar ti panunot a nabayagen a nakaamiris no ania dagiti kapatgan iti biag​—relasion, ayat, espiritualidad, nakaparsuaan, ken kaipapanan ti biag. Di ngarud pakasdaawan a ti daniw ket maysa kadagiti kabayaganen a klase ti arte. Idi indiligna ti daniw iti prosa (ordinario a naisurat a sasao), kinuna ti maysa a nalatak a dumadaniw a no agpadpadada man a mangdeskribir iti isu met la a banag ken nagsayaat ti pannakaputarda, “ti berso ket maminsangagasut a mabasa idinto ta ti prosa ket maminsan laeng.”

Ngem kas iti mabalin a mapaliiwmo, nadumaduma ti klase ti daniw. Mabalin nga addaan rima, wenno mabalin nga awanan. No dadduma, naisurat pay ketdi a kasla kaasping unay ti prosa. Ania ngarud ti eksakto a daniw?

Ania ti Daniw?

Ti daniw ket depinaren ti The Macquarie Dictionary kas “ti arte ti ritmiko a komposision, naisurat wenno naisao, a pangparagsak babaen ti napintas, madardarepdep, wenno natan-ok a kapanunotan,” ken kas “maysa a surat a naputar iti metriko a pamay-an; berso.” Usigem ti dua a kangrunaan nga aspeto ti daniw​—ritmo ken metro. Ti ritmo ket paset ti intero a lubong iti aglawlawtayo. Makitatayo dayta iti panagatab ken panagugot ti taaw, kadagiti paniempo, ken uray iti panagpitik ti pusotayo. Iti berso, ti ritmo isut’ annayas ti uni a patauden ti sasao; madlawtayo nga adda banag a maulit bayat nga agbasbasatayo. Ti metro isut’ urnos ti ritmo, ket mabalin nga agsasabali dayta iti nadumaduma a daniw. Ti rima ti maysa pay a nalatak a pamay-an iti daniw. Masansan a ti kaudian a sasao iti maysa a linia dagiti paset nga agpapada ti pannakaibalikasda. Siempre, mabalin nga agsasabali ti padron dagiti rima. No dadduma, ti rima ket sumaganad a dagus kalpasan ti sumaruno a linia, wenno mabalin a kalpasanna.

Tangay ti haiku dagiti Hapones ket saan nga agpannuray iti rima, nalatak dayta gapu iti pannakaikadua dagiti makaay-ayo a balikas iti nakaskasdaaw ti kinaababada laeng a sasao. Tallo la a linia ken 17 a silaba ti pakabuklanna​—5 iti umuna ken maikatlo a linia ken 7 iti maikadua.a Ti kinapintas ken kinasimplena ti namagbalin iti haiku a makaparagsak a pagsursuruan ti adu nga agputputar iti daniw, uray kadagiti ages-eskuela iti kindergarten.

Kadawyanna, agdinamag ti daniw gapu iti linaonna nga adu a kapanunotan a naisurat iti sumagmamano la a sasao. Sigun iti The World Book Encyclopedia, ‘ad-adu nga amang ti ipasimudaag dagiti naindaniwan a sasao ngem iti ibagada. Abbukayenda ti imahinasionmo . . . Adut’ kaipapanan ti sasao iti daniw, ket mabalin a mamagpanunot ti kababagas ti maysa la a sao isu a kellaat a maawatam ti intero a daniw, a pakagutugotan ti imahinasionmo.’ Siempre, mabalin a namin-adun a nabasam ti sumagmamano a daniw sakbay a “ginutugotda” ti panunotmo, tapno maawatam ti kababagasda.

Tapno mapataud ti matarigagayan nga epektoda, agpili dagiti dumadaniw iti sasao a kas iti panagpili ti maysa nga alahero kadagiti saniatanana. Ni Ari Solomon iti Israel, a maysa a kompositor dagiti proverbio ken kanta, “nagutob ken naan-anay a nagsukimat” tapno makasarak iti “makaparagsak a sasao” ken “umiso a sasao ti kinapudno.”​—Eclesiastes 12:9, 10; 1 Ar-ari 4:32.

Nagsurat ti agama a da Solomon ken David iti tradisional a Hebreo idi kaaldawanda. Saan nga agpannuray iti rima ti daniw a Hebreo, a masansan a makanta a maidanggay iti instrumento a pagtokar. Imbes ketdi, malasin dayta gapu iti ritmo ti kapanunotan, wenno ideyana​—maysa a klase ti panagsurat a maawagan parallelism wenno panagaasping. Mabalin nga agpapada ti dakamaten dagiti linia, wenno mabalin nga agsusupadi ti ipasimudaagda. (Salmo 37:6, 9) Masansan a ti maikadua a linia ti mangilawlawag iti umuna babaen ti panangnayonna iti baro a kapanunotan. Amirisem no kasano a naaramid daytoy iti Salmo 119:1:

Naragsak dagidiay awan pagkuranganna iti dalanda,

Dagidiay magmagna iti linteg ni Jehova.

Utobem no kasano nga ipalgak ti maikadua a linia ti kaipapanan ti awan pagkuranganna, nga isu ti pannagna iti linteg ni Jehova. Gapu ta agus-usar ti Hebreo a paset ti Biblia iti panagaasping, wenno ritmo ti kababagas, imbes a rima, nalaklaka nga ipatarus dayta.b

Pangyebkas iti Tunggal Rikna

Kas iti kanta, ti daniw ket nagsayaat a pangyebkas iti nagadu ken nadumaduma a rikna. Usigem ti panaglaok ti kasta unay a kinaragsak ken ti nagunggonaan a panaganus nga impasimudaag ti imbaga ni Adan idi inted ni Jehova kenkuana ni Eva idiay minuyongan ti Eden:

Daytoy iti kamaudiananna ti tulang dagiti tulangko

Ken lasag ti lasagko.

Daytoy ket maawaganto iti Babai,

Agsipud ta iti lalaki ti nakaalaan daytoy.

​—Genesis 2:23.

Ti talaga a naisangsangayan maipapan iti daytoy a daniw ket no kasano ti kaadu ti iyebkasna a literal a kapanunotan ken rikna nga ipasimudaagna babaen ti sumagmamano la a linia​—kinaababa a nabatbatad pay ketdi iti orihinal a Hebreo. Umasping iti dayta, nakaad-adu ken nadumaduma a rikna ti ipasimudaag dagiti naindaniwan a libro a kas iti Job, Salmo, Proverbio, ken Un-unnoy, malaksid ti panangisuroda kadagiti kangrunaan a naespirituan a kinapudno. Kinapudnona, iti orihinal a Hebreo, mangrugi ti kaunaan a salmo iti sao a “naragsak” wenno “nagasat.” Kasano ti panangdeskribirmo iti rikna ti mannurat iti sumaganad a sasao ti Salmo 63:1? Usigem ti nabagas a panangiladawan, a maysa kadagiti kangrunaan a kalidad ti Hebreo a berso.

O Dios, sika ti Diosko, kanayon a sapsapulenka.

Ti kararuak mawaw kenka.

Ti lasagko natalipungaw iti panangil-iliw kenka

Iti daga a namaga ken napaksuyan, a sadiay awan danum.

Sabali met a rikna ti ipasimudaag ti libro nga Un-unnoy. Nailanad iti dayta ti panagunnoy ni Jeremias gapu iti napagteng ti Jerusalem a trahedia iti ima dagiti taga Babilonia idi 607 K.K.P. Impalgakna ti kaunggan a riknana iti lima a naidaniw a dung-aw a nangyebkas iti kinaliday ti mammadto agraman ti naawatanna a pannakaipakat ti nadiosan a hustisia.

Makatulong ti Daniw iti Panagikabesa

Gapu kadagiti kalidad ti daniw, maitutop unay dayta nga ikabesa. Ti kabayaganen a daniw dagiti Griego nga adda pay laeng agingga ita, nga isu ti Iliad ken ti Odyssey, ket maikabesa idi a maidaniw kadagiti piesta dagiti Griego​—talaga a naisangsangayan a gapuanan, no usigen ti kinaatiddog dagitoy a daniw! Nabatad a maikabesa met idi ti adu a salmo iti Biblia. Amirisem no kasano a ti panangiladawan, kinasimple, ken di mabalusingsing a lohika ti iyallatiw ti ritmo dagiti sumaganad a linia ti Salmo 115:4-8 maipapan iti kinamaag ti panagdayaw kadagiti idolo:

Dagiti idoloda ket pirak ken balitok,

Ti aramid dagiti ima ti naindagaan a tao.

Addaanda iti ngiwat, ngem saanda a makapagsao;

Addaanda kadagiti mata, ngem saanda a makakita;

Addaanda kadagiti lapayag, ngem saanda a makangngeg.

Addaanda iti agong, ngem saanda a makaangot.

Adda im-imada, ngem saanda a makaarikap.

Adda saksakada, ngem saanda a makapagna;

Awan mayebkasda a timek babaen iti karabukobda.

Dagidiay mangar-aramid kadakuada agbalindanto a kas kadakuada,

Amin dagidiay nga agtalek kadakuada.

Sigurado a saan unay a marigatan ti kaaduan a tattao a manglagip iti nalawag, nabileg a daniw a kas iti dayta.

Kayatmo Kadi ti Agputar iti Daniw?

Manipud kadagiti ababa a daniw ti ubbing agingga kadagiti maikanta nga anunsio, ti daniw ket maysa a paset ti biagtayo. Dayta ti gapuna nga uray kaskasano ket pamiliar ti kaaduan a tattao kadagiti kangrunaan a konsepto ti berso. Ngem no kayatmo ti agputar iti daniw, nasayaat no basaem pay la nga umuna ti adu ken nadumaduma a berso. Daytoy ti makatulong kenka a mangtarus iti nadumaduma a prinsipio ti komposision. Malaksid iti dayta, maparang-aymo pay ti bokabulariom. Siempre, masapul a piliem a naimbag dagiti basaem tapno saanka a maisarsarak iti aniaman a naalas wenno dakes. (Filipos 4:8, 9) Gagangay a ti kasayaatan a pamay-an tapno masursurom ti agputar iti berso ket agtugawka nga iggemmo ti lapis ken papel ket kalpasanna, agsuratkan.

Inton agangay, mabalin a kabaelamon ti agputar iti daniw a pangparagsak iti pamiliam ken gagayyemmo. Apay a saanmo nga iyebkas ti kapanunotam babaen ti daniw no agipatulodka iti kard a pangliwliwa iti masakit wenno kard ti panagyaman? Saan a kasapulan nga atiddog wenno nakapimpintas ti daniwmo. Basta agputarka laeng iti sumagmamano a linia a mangyebkas iti riknam. Saan laeng a makaparagsak ken makapnek dayta a karit no di ket sigurado a mangparagsak iti umawat inton maamirisna ti panagreggetmo a nangputar kadagiti kapanunotam iti naisangsangayan ken naimpusuan a wagas.

Saan a kasapulan a nalaingka iti sasao tapno matagiragsakmo ti agputar iti daniw. Iti kaaspingna, saan met a kasapulan nga agbalinka a nakalalaing a kosinero tapno matagiragsakmo ti agisagana iti taraon. No inayonmo laeng ti tarigagay, imahinasion, panagregget, ken ti kinaporsegi iti nalmeng a sagudaymo nga agdaniw, agraman ti agtutunos a sasao a mapanunotmo, mabalin a masdaawkanto iti magapuanam.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 21]

Adu a daniw ti linaon ti Hebreo a Kasuratan