Panangmatmat iti Lubong
Misterioso a Pannakaispal
Nupay nakaro ti pannakadadael dagiti kabakiran ti Francia gapu kadagiti napigsa a bagyo idi Disiembre 1999, naammuan kadagiti nabiit pay a panagpaliiw a saan unay a naapektaran dagiti dadakkel nga animal a kas iti naipagarup, sigun iti periodiko a Le Monde ti Paris. Duapulo laeng nga animal—10 a kalakian a nalabaga nga ugsa wenno stag, 5 a roe deer a klase ti ugsa, ken 5 a bula nga alingo—ti natakuatan a natay iti disso a 10,000 nga ektaria iti nadadael a kabakiran iti makindaya a Francia. Gapu “kadagiti nainkasigudan a panangipamuspusanda a misterioso pay laeng agingga ita,” nayalikaka dagitoy nga animal ti biagda, nalabit a babaen ti panaglemmengda iti sirok dagiti natumba a kayo wenno panagkakaduada iti nawayang a disso. Kuna ni Jean-Paul Widmer iti French National Forest Office: “Bassit ti ammomi maipapan iti [kababalin] dagiti stag ken alingo ngem kadagiti leon ken dadduma pay nga atap nga animal iti addayo a lugar.”
Economy-Class Syndrome
Iti napalabas a walo a tawen, 25 a pasahero a simmangpet idiay Narita Airport ti Japan ti “natay gapu iti maaw-awagan nga economy-class syndrome,” sigun iti periodiko a The Daily Yomiuri. Maisupadi iti naganna, maapektaran met iti “economy-class syndrome” dagiti pasahero iti first-class a paset ti eroplano. Ti panagtugaw iti sumagmamano nga oras ti manglimitar iti sirkulasion ti dara kadagiti gurong isu nga agbalay ti dara. No makadanon ti nagbalay a dara iti bara, daytat’ pakaigapuan ti narigat a panaganges wenno ipapatay pay ketdi. Iti kada tawen, 100 agingga iti 150 a biahero a sumangpet idiay Narita Airport ti agsagaba iti kastoy a problema, kuna ni Toshiro Makino, panguluen ti New Tokyo International Airport Clinic a kukua ti Nippon Medical School. Insingasingna nga “ad-adu koma ngem iti gagangay ti danum nga inumen dagiti pasahero nga ageroplano iti nasurok a pito wenno walo nga oras. Masapul met nga agpanunotda kadagiti pamuspusan a kas iti panangehersisio kadagiti gurongda.”
Bumarbara Idiay Tokyo
“Ti promedio a bilang dagiti aldaw iti kada tawen a lumamiis unay ti temperatura idiay Tokyo ket naksayan iti 95 a porsiento iti unos ti maika-20 a siglo,” kuna ti The Daily Yomiuri. Idi dekada 1990, 3.2 laeng nga aldaw iti kada tawen a nakalamlamiis ti temperatura idiay Tokyo, no idilig iti 61.7 nga aldaw iti immuna a sangapulo a tawen ti maika-20 a siglo. Maysa a nabayagen nga eksperto iti meteorologo idiay Meteorological Agency ti Japan ti nagkomento a ti panagbara ti globo ti nanglapped iti ilalamiis dagiti temperatura a kas idi damo, ket inyebkasna ti pannakaseknanna nga awanton ti “talaga a tiempo ti kalam-ekna” idiay Tokyo. Sigun iti ahensia, no agtultuloy ti agdama a panagbara ti globo, maipakpakauna a bumara ti temperatura ti daga iti 1.0- agingga iti 3.5-degree Celsius inton maika-21 a siglo. Agbalinto ti Tokyo a kas iti Nairobi ita no bumara ti intero a Japan iti 3.5 degree Celsius.
Agraraira Manen ti Syphilis
Adun a dekada a dandani napukaw ti syphilis idiay Francia. Nupay kasta, itay napan a tawen, nadlaw dagiti doktor a nagraira manen daytoy a klase ti sakit a mayakar babaen ti seksual a panagnaig, nangnangruna kadagiti homoseksual, sigun iti Pranses a periodiko a Le Figaro. Kasta met laeng ti napaliiw sadi Britania ken Ireland idi 2000. Ti syphilis ket sakit a gapu iti bakteria a pakaigapuan ti pannakasugat ti kudil ken panaggagatel iti damo a kasasaadna ket no di maagasan, madangran ti utek ken puso. Makapadanag ti panagraira manen ti syphilis, sigun iti Le Figaro, tangay “saan a pulos nga ammo dagiti kabarbaro a doktor a di pay nakapadas a nangeksamen iti pasiente nga agsakit iti kasta kabayatan ti panagsanayda kas doktor.” Mabalin ngarud nga agkamali dagiti doktor a mangdayagnos iti dayta isu a dida maagasan a naimbag. Atapen dagiti espesialista iti sakit a dagiti napeggad a seksual nga aramid ti makagapu nga agraraira manen ti syphilis. Pagamkanda ngarud a daytoy a kasasaad ti mangipakpakauna iti “baro ken kellaat nga iyaadu dagiti maapektaran iti epidemia ti AIDS.”
Pakdaar Kadagiti Biahero a Lallakay ken Babbaket
Umad-adu dagiti babbaket ken lallakay nga agbibiahe kadagiti napanglaw a pagilian, isu nga adu ti agsakit gapu ta nakapanganda wenno nakainumda iti kontaminado iti bakteria, sigun iti Tufts University Health & Nutrition Letter. Ti resultana a “panagsika dagiti biahero” ket mabalin nga agtungpal iti nakarkaro a panagsakit dagiti agtawen iti 60 wenno natataengan pay. Malaksid no manganka iti primera klase nga otel wenno restawran iti dakkel, moderno a siudad, adtoy ti pakdaar ti Health & Nutrition Letter:
□ Saanka nga uminum iti danum ti gripo wenno saanmo nga usaren dayta a pagsipilio iti ngipenmo. Agusarka laeng iti naibotelia wenno nadis-impekta a danum. Dika ikkan iti yelo ti inumem malaksid no siguradoka a nadalus ti danum a naaramid a yelo.
□ Saanka nga agsida iti ikan wenno karne malaksid no naluto a naimbag.
□ Saanka a mangan iti saan a pasteurisado a produkto ti gatas wenno saan a naluto a natnateng.
□ Saanka a mangan iti prutas malaksid no sika a mismo ti mangukis iti dayta kalpasan a binugguam iti nadalus a danum. Kalpasan nga inukisam, bugguam a naimbag dagiti imam sakbay a manganka.
□ Saanka a mangan iti ilaklako dagiti tindero/a iti kalsada, uray no kalutluto.
Umariwekwek a “Napilitan a Pimmanaw iti Mismo a Lugarda”
“Ti kaaduda ket kas iti kaadu dagiti nakaptan iti HIV, mamindua nga ad-adu ngem kadagiti nagbakuit. Isuda ti aw-awagan ti mangsarsaranay a komunidad iti intero a lubong kas dagiti ‘napilitan a pimmanaw iti mismo a lugarda,’” sigun iti The Independent ti London. Nupay napilitanda a pimmanaw kadagiti pagtaenganda gapu iti gubat, nagtalinaedda iti mismo a pagilianda. Pattapattaen ti UN nga adda 25 agingga iti 30 a milion kadagita a tattao a napilitan a pimmanaw iti mismo a lugarda iti intero a lubong. Kaaduan ti makipagnanaed, saan a kadagiti kampo dagiti nagbakuit, no di ket iti dadduma a pamilia wenno iti kalsada. Kuna ni Dennis McNamara, ti espesial a coordinator ti UN para iti parikut, nga imbes nga agkamangda iti sabali a pagilian, “adu ti mangikagumaan nga agnaed iti asideg ti lugarda: iti ayan ti talonda.” No dadduma, di makapan dagiti mangsaranay nga ahensia iti ayan dagita a tattao. Agingga iti 90 a porsiento ket babbai ken ubbing. “Lallaki ti makigubat,” kuna pay ni McNamara. “Dagiti babbai ken ubbing ket biktima. Masansan nga agpeligro dagiti babbai a napilitan a pimmanaw iti mismo a lugarda a ramesen dagiti soldado a mangidaddadanes kadakuada.”
Dila nga Adda Pagsultopna
Kasano a makatiliw ti maysa a klase ti alibut a managan chameleon iti dadduma pay a kapadpadana ken uray dagiti tumatayab a nadagdagsen iti 10 a porsiento ngem iti mismo a timbangna? Agingga ita, maipagarup a dumket ti biktima iti rabaw ti nakersang ken napigket a dila ti chameleon. Ngem di mailawlawag dayta no kasano a makatiliw daytoy a parsua iti medio dakkel nga animal. Tapno maammuan dagiti sientista idiay Antwerp, Belgium, inrekordda babaen iti napartak a video ti kas kimat ti kapartakna a panagtignay ti dila dagiti chameleon, sigun iti Aleman a serbisio iti nasientipikuan a panagipadamag a Bild der Wissenschaft-Online. Naammuan dagiti sientista a no iruar ti chameleon ti dilana, agbalin a kasla bola ti murdongna. Sakbay a naan-anay nga agtignay, kumbet ti dua a masel iti dila isu a ti murdongna ket agbalin a pagsultop a dumket iti biktima.
Ti Lumawlawa a Desierto
“Nakadanonen ti Sahara agingga kadagiti pagilian iti amianan ti Mediteraneo,” sigun iti The Guardian ti London, “gapu iti makadadael a kombinasion ti tikag ken panagbalbaliw ti klima isu nga agbalbalinen a desierto ti makin-abagatan a Europa.” Iti maysa a komperensia ti United Nations a mangparmek iti ilalawa dagiti desierto a naangay idi Disiembre 2000, imbaga ti maysa nga eksperto a ti sangalubongan a panagtalon kas negosio ti maysa a makagapu, isu a marigatan dagiti mannalon a makikompetensia. Masapul ngarud a baybay-an dagiti mannalon ti dagada a napreserba iti rinibun a tawen babaen ti panangtambak ken naannad a panagpadanum, isu a mayanud ti daga inton agangay. Nakaro ti kasasaad idiay makin-abagatan nga Italia, España, ken Grecia. Lumawlawa met ti agbalbalin a desierto iti daga ti Bulgaria, Hungary, Romania, Moldova, Russia, ken China. Kinuna ni Klaus Töpfer, direktor ehekutibo ti UN Environment Programme: “Ti daga ket natural a gameng a kas iti kapateg ti kinasalun-at ti tao, aglawlaw, nadalus a danum ken angin.”
Naammuanen ti Pagtataudan ti Amazon
Naammuanen ti grupo dagiti managsukisok a buklen ti 22 a lallaki “ti pagtataudan ti kadakkelan a karayan iti lubong, a namagpatingga iti pinullo a tawenen a panangipagarup ken agsisimparat a natakuatan,” sigun iti The Times ti London. Mangrugi ti Amazon kas aruyot manipud iti Nevado Mismi, maysa a bantay a 5,000 a metro ti kangatona iti makin-abagatan nga Andes idiay Peru. Manipud sadiay, agayus dayta iti naruot ken nalumot a tanap a pagayusan met ti dadduma pay a waig ken karayan sakbay nga agtultuloy ti 6,000 a kilometro a panagayusna nga agturong iti Atlantic Ocean. Kastoy ti panangdeskribir ti lider ti grupo a ni Andrew Pietowski iti pagtataudan ti karayan: “Napintas dayta a lugar. Agtaktakderka iti berde a tanap iti sakaanan ti nagdakkel, dandani bin-ig a nangisit a derraas nga agarup 40 a metro ti kangatona. Nakaul-ulimek ken nakataltalinaay.”