Panangmatmat iti Lubong
Agraraira Idiay Europa ti Krimen a Nainaig iti Ekonomia
“Nanipud idi 1998, kimmaro unay ti krimen a nainaig iti ekonomia,” sigun iti report nga inawat dagiti miembro ti parliamento iti Konsilio ti Europa. Ania ti krimen a nainaig iti ekonomia? Ti report a naggapu iti Committee on Economic Affairs and Development ilistana “ti pannakailako ti tattao, panagipuslit iti maiparit a droga ken dadduma pay a kontrabando, panangpeke, krimen a mangdadael iti aglawlaw, krimen a nainaig iti computer, panagkusit iti buis, ilegal a pananggun-od iti kuarta sa pagparangen a legal dayta, panagkunniber ken panangilako iti wayawaya a makipaset ken mangimpluensia iti pannakapanday ti linteg.” Gapu ta nadlaw a dagiti politiko ti ad-adda a maikalam-it iti kastoy a krimen, mamakdaar ti report: “Mabalin a kumapuy ti determinasion ti Europa a mangparmek iti dayta isu a di agballigi.” Kinuna ti autor ti report a ni Vera Squarcialupi a taga Italia: “Ti pannakaipaalagad ti linteg nga isut’ kangrunaan a biag ti sibilisado a kagimongan ti umuna a maapektaranto.”
Pannakailasat Kadagiti Aksidente iti Eroplano
“Nasurok a 95% kadagiti pasahero ti makalasat iti aksidente kadagiti pangpasahero nga eroplano,” kuna ti periodiko a National Post ti Canada. Sigun iti Post, natakuatan iti panagadal ti National Transportation Safety Board ti E.U. a makalasat ti kaaduan a pasahero uray “kadagiti grabe nga aksidente” nga agtungpal iti nakaro a pannakadadael ti eroplano. Ilawlawag ti direktor heneral ti abiasion sibil iti Transport Canada a ni Art LaFlamme: “Kaaduan a mapasamak nga aksidente ket kabayatan ti panaglanding ken panagbuelona nga agtayab. Dagitoy ti saan nga agbalin a paulo ti damdamag, ket mabalin nga adut’ maispal iti kaaduan kadagitoy nga aksidente. Dayta ti gapuna nga iyunay-unaymi ti apagbiit a pannakailawlawag ti natalged nga aramiden dagiti pasahero no adda aksidente.” Dagiti agkarabiahe ti masansan a di mangikankano kadagiti pagannurotan maipapan iti kinatalged. Ngem kas inlawlawag ti maysa a babai a pannakangiwat ti eroplano, “nasken unay nga agimdeng dagiti tattao. No adda emerhensia, agpannuray ti biagda iti dayta.”
“Techno-Stress”
Umad-adu kano dagiti agsagsagaba iti “techno-stress”—ti pannakaupay gapu iti kapilitan a panagusarda iti baro a teknolohia, kuna ti magasin a Maclean’s iti Canada. Sigun kadagiti panagadal, dagiti makagapu ket manipud “awan inggana a proseso ti panagsursuro no kasano nga usaren dagiti baro a teknolohia agingga a didan mapaggidiat ti biag iti panggedan ken pagtaengan gapu kadagiti baro nga alikamen a kas iti e-mail, automatiko a para yallatiw ti awag iti telepono ken dagiti cell phone.” Kasano a madaeram ti kasasaad? Isingasing dagiti eksperto a mangikeddengka kadagiti limitasion. Tingitingem no agbalin a simple ti biagmo wenno lallalo a rumikut no agusarka iti partikular nga alikamen. Laglagipem a kasapulan ti umdas a panawen nga agsursuro iti baro a teknolohia tapno naan-anay a masagrapmo dagiti pagimbaganna. “Mangyeskediulka iti panawen iti kada aldaw a saanka nga agusar iti teknolohia,” ket usarem dayta a panawen iti dadduma pay a maipangpangruna. “Rugian ti tattao ti tunggal agsapa babaen ti dakkel a kamali nga isut’ pananglukatda iti e-mail-da, imbes nga agplanoda,” kuna ti eksperto maipapan iti adu a magapuanan a ni Dan Stamp idiay Vancouver. “Ti kasayaatan nga oras ken ti kagudua nga aldaw ket mabusbos iti naan-anay nga awan serserbina.”
Agsurat Dagiti Ubbing Kadagiti Bukodda a Libro
Iti panagregget a mangiparegta iti panagbasa, maidagadag kadagiti ages-eskuela nga ubbing idiay Zambia nga agsuratda ken mangyilustrar kadagiti ababa a libroda, kuna ti Zambia Daily Mail. “Kaaduan kadagiti libraria iti adu nga eskuelaan ket addaan iti babasaen maipapan iti bambanag ken kasasaad nga interamente a kabbaro kadagiti ubbing ditoy Zambia,” sigun iti report ti gobierno. “Ti pagsayaatan ti panagsurat dagiti ubbing kadagiti bukodda a libro ket maibagayto dagitoy a libro iti kinasaririt ken paginteresanda.” Dadduma kadagiti estoria ket agbalinto a paset dagiti libraria ti eskuelaan wenno klase, mabalin a basaen iti radio, wenno maipablaak pay ketdi. Kastoy ti kuna ti Daily Mail: “Naglaka daytoy a pamay-an tapno mapaadu ti babasaen ket papel ken pluma laeng dagiti kasapulan. Maysa met dayta a pamay-an tapno mausar ti nawadwad a gameng (dagiti estudiante) iti pannakapartuat ti kinabaknang a manmano ken nangina (dagiti libro).”
Saanen a Nasamay ti Agas a Kontra Malaria
‘Ti Chloroquine, ti kasasaknapan ti pannakairesetana nga agas a kontra malaria idiay Zambia, ket saanen a maaramid ken magun-odan kadagiti dispensario ti gobierno, kas ti kaunaan a pangagas iti dayta a sakit’ ken masukatanton iti nasamsamay nga agas, kuna ti Times of Zambia. Naibilin a saanen a maaramid ken magun-odan kalpasan a naammuan iti maysa a panagadal a “ti din kinasamay ti Chloroquine ti makagapu iti ipapatay ti 12,000 kadagiti 25,000 a matay nga ubbing nga awan pay lima ti tawenda gapu iti malaria iti kada tawen idiay Zambia.” Naipatungpal metten ti panagbalbaliw iti kaaduan kadagiti makindaya ken makin-abagatan a pagilian ti Africa. “Nupay nasurok a 30 a tawen a nagadu ti naaramidan ti Chloroquine iti pagilian, saanen a nasamay dayta a pangagas iti malaria, nga isu pay laeng ti kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay iti uneg ti pagilian,” kuna ti Times.
Dika Agbisikleta no Nakainumka
Ti panagbisikleta no nakainumka ket mabalin a kas iti kapeggad ti panagmaneho iti lugan no nakainumka, sigun iti magasin a New Scientist. “Ti panagbisikleta kalikagumanna ti nasigsiglat a panagpanunot ken panagtutunos dagiti paset ti bagi ngem iti panagmaneho iti lugan, isu a nakarkaro pay ti epekto ti arak,” kuna ni Guohua Li iti Johns Hopkins University idiay Maryland, E.U.A. Inadal ni Li ken ti kakaduana ti 466 a bumibisikleta ket naammuanda a namin-20 a daras ti posibilidad a grabe ti pannakadangran wenno ipapatay dagidiay namimpat wenno naminlima nga imminum. Uray ti maminsan laeng nga iyiinum pagbalinennan ti panagbisikleta a napegpeggad iti mamin-innem a daras. “Ti nakarkaro pay,” kuna ti New Scientist, “no ad-adu ti inumen dagiti bumibisikleta, bassit ti posibilidad nga aghelmetda.”
Papel Manipud iti Mula a Saba
Kalpasan a maapit ti saba, dagiti leppak ket masansan a mabaybay-an lattan iti daga kas ganagan. Nupay kasta, nagballigi ni Propesor Hiroshi Morishima iti Nagoya City University a nagaramid iti papel manipud kadagiti leppak ti saba, sigun iti periodiko nga Asahi Shimbun iti Japan. Dagiti gunnot ti saba “ket atiddog ken nalagda ken agarup kaasping ti nasayaat a kalidad ti kangrunaan a material tapno maaramid ti papel manipud iti abaka.” Ti kalidad ti inaramid-makina a papel manipud iti leppak ti saba ket kaasping iti kalidad ti gagangay a papel a mausar kadagiti pagimprentaan, ken napaneknekan a nalaglagda ngem iti na-recycle a papel. “Maimulmula ti saba iti 123 a pagilian iti intero a lubong ket tinawen a maimulmula ti 58,000,000 a tonelada, isu a posible a mangpataud iti pagrang-ayan,” kuna ti periodiko.
Dagiti Makaagas a Birtud ti Diro
Malaksid iti kinananamna, nabayagen nga agdinamag ti diro gapu kadagiti makaagas a birtudna. Sigun iti periodiko a The Australian, impakita ti maysa a grupo dagiti managsirarak a naggapu kadagiti unibersidad idiay Queensland ken Sydney no apay a nasamay ti diro a mangpatay kadagiti bakteria. No mailaok ti diro iti danum ken mayagas iti nasugat ken nasinit, maysa nga enzyme iti diro ti mangsumra iti asukar tapno agpataud iti agua oksinada, a nalatak gapu iti pannakausarna iti pangbalay a pagkulada. Saan la a patayen daytoy a kemikal ti bakteria a kas iti Staphylococcus aureus no di ket tulonganna met ti tisyu a mangtarimaan iti bagina.
Din Pannakausar ti Lansa
“Di mailibak a manmanon a mausar ti ordinario a lansa,” kuna ti The Toronto Star. Ipadamag ti periodiko a ti nailako nga ordinario a lansa “ket bimmassit iti limapulo a porsiento iti napalabas a sumagmamano a tawen.” Ti pannakaaramid dagiti pneumatic nailer, wenno nail gun (de koriente a paglansa), ti nangpabassit iti panagkalikagum ti adu iti ordinario a lansa iti Amianan nga America. Ipadamag dagiti tiendaan ti hardware idiay Estados Unidos a manmanon kadagiti propesional a managibangon ti gumatang kadagiti ordinario a lansa, no di ket kaykayatdan ti gumatang kadagiti nail gun, a lalo a lumaglag-an itan. Apay a saan laengen nga agaramid kadagiti pneumatic nail dagiti agparpartuat kadagiti ordinario a lansa? “Gapu met laeng iti rason dagiti kompania ti tren a dida kayat a serken ti negosio nga eroplano,” kuna ti Star. “Naiduma ngamin unay dayta a produkto.”
Pannakaisuro ti Nasayaat a Kababalin
Iti napalabasen a walo a tawen, mangituktukon ti Massachusetts Institute of Technology kadagiti amin nga estudiantena iti libre a kurso iti nasayaat a kababalin. Apay? Ti dati a dekano ti undergraduate affairs a ni Travis Merritt deskribirenna dagiti estudiante kas gagangay “a kurang ti estiloda, kurang ti pannakaawatda maipapan iti uso, ken manmano ti nasayaat a kababalinda,” kuna ti magasin a New Scientist. Karaman iti agmalmalem a kurso ti panangisuro iti maitutop a kababalin iti panganan, panagkawes, negosio, panagusar iti cell-phone, ken dagiti pamay-an no kasano ti makilangen iti sabsabali. Maisuro kadagiti estudiante dagiti banag a kas iti naemma a pannagna ken panagbaen, ket napalagipanda met a “ti ababa a saritaan ket maysa a dialogo, saan a panagpalutpot.” Ti maysa kadagiti instruktor a ni Roseanne Thomas, ipaganetgetna ti kinapateg ti panangibaga iti “pagyamanan” no sungbatam ti nangidayaw kenka. “Dagitoy dagiti kangrunaan a paglaingan a kasapulan iti aniaman a paset ti panagbiag,” kuna ni Thomas. “Panagkunak ket medio masdaaw ti tattao no maamirisda a dagiti paglaingan iti pannakilangen ket nakapatpateg iti panagballigi.”