Panangbirok Kadagiti Gameng iti Puerto Dagiti Perlas
BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA
TI BROOME ket maysa nga ili iti amianan a laud ti Australia, a napalawlawan iti naglawa a kadaratan ken taaw. Adda iti abagatan a daya ti desierto a maawagan Great Sandy Desert nga agsaknap agingga iti sentro ti Australia. Ti Taaw Indiano ket adda met iti laud agingga kadagiti aplaya ti Madagascar. Masansan nga agbagyo iti daytoy amianan a laud a suli ti kontinente.
Iti uneg dagiti tropikal nga allon ti Broome, adda idi panawen a nagadu ti tirem a gubuayan dagiti perlas isu a limmatak ti Broome kas ti Puerto Dagiti Perlas. Dagiti pirata, tagabo, ken natatan-ok nga agal-ala iti perlas ket paset ti nagduduma a pakasaritaan ti Broome.
Ti Natakuatan ti Maysa a Pirata
Nupay ti Olandes a ni Dirck Hartog ti nakatakuat iti daytoy a nasulinek a paset ti lubong idi 1616, idi laeng 1688 a limmatak ti makinlaud a kosta ti Australia. Iti dayta a tawen, nairana a dimteng iti daytoy nga aplaya ti Ingles nga autor, artist, ken pirata a ni William Dampier bayat a nakalugan iti Cygnet a barko dagiti pirata. Idi nagawid, impablaak ni Dampier dagiti kapadasanna. Dagiti surat ken ladawan nga impablaakna ti namagpanunot unay kadagiti kailianna isu a naikkan iti barko ken dinutokan ti Royal Navy nga agbiahe tapno sukisokenna ti New Holland, kas pangawagda idi iti Australia.
Ti ekspedision ni Dampier a naglugan iti Roebuck a barko dagiti navy ket maibilang a di naballigi. Awan ti natakuatanna a baro a lugar, ket nagpatingga ti biahena idi nadadael ken limned ti marunrunoten a barkona. Nakalasat ni Dampier, ket mairaman kadagiti rekord ti biahena, inlanadna ti pannakatakuatna kadagiti tirem a pagtataudan ti perlas.
Nagun-odan Babaen iti Dara ken Butones
Napalabas pay ti 160 a tawen sakbay nga adda nakaamiris iti kinapateg ti natakuatan ni Dampier. Idi 1854, nangrugi ti panagala kadagiti perlas iti lugar a pinanaganan ni Dampier a Shark Bay, ngem saan unay a naballigi daytoy a pannakigasanggasat. Kabayatanna, iti asideg a dandanum ti Nichol Bay, natakuatan ti nagdakkel a tirem a Pinctada maxima. Ti balay daytoy kasla plato ti kadakkelna a tirem ti pagtataudan ti kasayaatan a nakar a kasapulan unay idi iti panagaramid kadagiti butones.
Idi dekada 1890, agarup 140,000 a pound (kuarta ti Britania) ti gatad ti nakar a maipatpatulod idiay Inglatera iti kada tawen manipud kadagiti pagal-alaan ti tirem idiay Broome. Nupay adu a napapateg a perlas ti nasarakan kadagiti balay ti tirem, dagitoy ket kanayonan laeng a gunggona. Ti balay ti tirem a mismo ti bimmaknangan dagiti immuna a negosiante ti perlas. Masansan a nagun-odan daytoy a kinabaknang a kasukat ti dara wenno biag.
Idi damo, dagiti negosiante ti perlas linamiong wenno pinilitda dagiti Aborigine nga agbalin a bumabatok iti perlas, maysa a trabaho a nagbiit a nasursuro dagiti Aborigine. Ngem napeggad a trabaho ti panagbatok iti perlas, ket adu a bumabatok ti nalmes wenno kinnan dagiti pating. Natay ti adu a bumabatok gapu kadagiti di nasayaat a kasasaad ti panagtrabaho nga impaalagad dagiti amoda. Tapno matulongan dagiti trabahador nga Aborigine, nagalada kadagiti bumabatok idiay Malaysia ken Java. Idi naibusen dagiti ab-ababaw a pagalaan iti tirem, nadanonen dagiti ad-adalem babaen ti tulong ti nabiit pay idi a naimbento a helmet a pagbatok.
Nalugi ti “Sodoma ken Gomorra”
Nagbalin a nasurok nga 400 a barko ti bunggoy nga agbatbatok iti perlas idiay Broome. Ti panagkakadua dagiti taga Asia, Europa, ken Aborigine ti nangbuangay iti karkarna ken masansan a dakes a panagpupunipon. Nagsayaat ti panangdeskribir ti maysa nga agal-ala ti perlas iti kasasaad idi ti kagimongan: “Nabaknang [idi] ti Broome, managbasol ken napanuynoy a komunidad. Ti masansan a panangdakamat dagiti Klero maipapan iti Sodoma ken Gomorra ti naibilang a maitutop a nakatulong iti irarang-ay ti kagimongan, imbes a pakdaar iti masakbayan a panangdusa ti Dios.”
Ngem idi bimtak ti umuna a gubat sangalubongan, nalugi ti sangalubongan a pannakainegosio ti nakar, isu a kellaat a nalugi ti Broome. Nakalung-aw biit ti negosio idi nagbaetan ti dua a gubat sangalubongan, ngem kalpasan ti maikadua a gubat sangalubongan, adda manen sabali a parikut ti Broome. Naimbento dagiti plastik, ket di nagbayag, bimmassiten dagiti aggatang iti nakar gapu kadagiti butones a plastik.
Panangpataud Kadagiti ‘Diamante iti Uneg ti Baybay’
Idi agpatinggan ti maikadua a gubat sangalubongan, binisita ti maysa a delegasion dagiti Australiano ti pagpatubuan ti perlas idiay Ago, Japan. Naan-anay a napasayaat sadiay ni Kokichi Mikimoto ti artipisial a panangpataud iti perlas babaen ti panangisingitna iti nakersang a material, kas iti darat, kadagiti tirem. Kuna ti libro a Port of Pearls nga imbaga ni Mikimoto kadagiti Australiano a “makapataudda kadagiti nasaysayaat pay a perlas iti nabara a baybayda kadagiti daddadakkel a balay [ti tirem] iti Australia.” Sinurotda ti balakadna, ket idi dekada 1970, agpatpatauden dagiti tirem ti Australia iti sumagmamano kadagiti kadakkelan ken kanginaan nga artipisial ti pannakapataudda a perlas iti lubong.
Nupay dagiti perlas a mapatpataud iti adu a paset ti lubong ket mabalin a dumakkel agingga iti 11 a milimetro a diametro, dumakkel dagiti perlas iti South Sea agingga iti 18 a milimetro. Mabalin nga aggataden iti $500,000 ti maysa laeng nga ubon dagitoy dadakkel a perlas. Awan duadua a dagitoy nagtimbukel a saniata ket maawagan a diamante iti uneg ti baybay!
[Dagiti Ladawan iti panid 14, 15]
William Dampier
Maysa a bumabatok iti perlas nga agal-ala kadagiti balay ti perlas iti baybay iti amianan ti Broome
Maysa nga eksperto a mangik-ikkat iti perlas manipud iti maysa a tirem
Maysa kadagiti kaunaan a barko dagiti agal-ala iti perlas a natarimaan tapno natalged a pagluganan
Nadumaduma ti kolor dagiti perlas (napadakkel ti retrato)
[Credit Lines]
William Dampier: Babaen ti pammalubos ti National Library of Australia - Rex Nan Kivell Collection, NK550; bumabatok: © C. Bryce - Lochman Transparencies; kuentas ken eksperto: Impaay ti Department of Fisheries WA, J. Lochman; barko: Impaay ti Department of Fisheries WA, C. Young; asideg a pannakaretrato dagiti perlas: Impaay ti Department of Fisheries WA, R. Rose